The Method of Commenting Hadiths in ʿAvn al-bārī li-halli edillat al-Bukhārī by Siddiq Hasan Khan (d. 1307/1890)

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 3, 629 - 665, 24.09.2025

Yunus Hatipoğlu

Öz

This article focuses on the work ʿAwn al-bārī li-halli al-adillat al-Bukhārī by Abū't-Tayyib Muhammad Siddiq Bahādir Khan b. Hasan b. 'Alī al-Qannawjī, who lived in India between 1832-1890 and is considered one of the founding figures of the Ahl al-hadīth movement in India. Siddiq Hasan Khan was a versatile scholar who wrote more than 220 works on Islamic sciences, especially hadith. One of his works is his hadith commentary, ʿAwn al-bārī li-halli al-adillat al-Bukhārī, on al-Tajrīd al-Sarīh, one of the commentaries of al-Bukhārī's al-Jāmiʿ al-Sahīh. The study analyzes how the author interprets the hadiths in this work. At the end of the analysis, it was determined that Siddiq Hasan Khan was mostly influenced by the previous commentators and adopted a transmissionist approach while commenting on the hadiths. Therefore, it is understood that the method he followed in the commentary of hadiths was not original but was based on imitation and transference of previous commentaries.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Commentary , India , Siddiq Hasan Khan , ʿAvn al-bārī li-halli edillat al-Bukhārī

Sıddîk Hasan Han’ın (ö. 1307/1890) ʿAvnü’l-bârî li-halli edilleti’l-Buhârî Adlı Eserinde Hadisleri Şerh Yöntemi

Öz

Bu makalede 1832-1890 yılları arasında Hindistan’da yaşamış ve Hindistan’daki Ehl-i hadîs hareketinin kurucu isimlerinden biri olarak kabul edilen Ebû’t-Tayyib Muhammed Sıddîk Bahâdır Han b. Hasen b. Alî el-Kannevcî’nin ʿAvnü’l-bârî li-halli edilleti’l-Buhârî adlı eseri ele alınmıştır. Sıddîk Hasan Han, başta hadis ilmi olmak üzere İslami ilimlere dair 220’den fazla eser kaleme almış, çok yönlü bir âlim olarak öne çıkmıştır. Onun eserlerinden biri de Buhârî’nin el-Câmiʿu’s-Sahîh’inin muhtasarlarından olan et-Tecrîdü’s-Sarîh üzerine yazdığı ʿAvnü’l-bârî li-halli edilleti’l-Buhârî adlı hadis şerhidir. Araştırmada müellifin söz konusu eserde hadisleri nasıl yorumladığı analiz edilmiştir. İncelemenin sonunda Sıddîk Hasan Han’ın hadisleri şerh ederken çoğunlukla önceki şârihlerin etkisinde kaldığı ve nakilci bir yaklaşım benimsediği tespit edilmiştir. Dolayısıyla onun hadislerin şerhinde takip ettiği yöntemin, özgün olmayıp önceki şerhleri taklide ve nakilciliğe dayalı olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Şerh , Hindistan , Sıddîk Hasan Han , ʿAvnü’l-bârî li-halli edilleti’l-Buhârî

Kaynakça

• Aydemir, Abdullah. Tefsirde İsrâiliyyat. İstanbul: Beyan Yayınları, 2019.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Ayvallı, Ramazan. “Esbâbu Vurûdi’l-Hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/ 362-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Birışık, Abdülhamit, A. Cüneyt, Eren. “Sıddîk Hasan Han”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/92-95. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’s-Sahîh. 9 cilt. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Beyrût: Dâru Tavku’n-Necât, 1422.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2020.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Sunenu’d-Dârekutnî ve bi-zeylihi et-Ta‘lîku’l-Muğnî ‘ala’d-Dârekutnî. 4 cilt. thk. Şuayb el- Arnavûd v.dğr. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1424/2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdurrahmân b. el-Fadl b. Behrâm. Müsnedü’d-Dârimî el-Ma’rûf bi Süneni’d-Dârimî. 4 cilt. thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. Suûdiyye: Dâru’l-Muğnî, 1421/2000. Denizer, Nurullah. “Bir Müfessir Olarak Süddî el-Kebîr”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 17/1 (2017), 357-388.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd. 4 cilt. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamît. Beyrût: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, t.y.
• Eren, Cüneyt. Sıddîk Hasan Hân ve Ahkamu’l-Kur’an Tefsiri. Erzurum: Ekev Yayınları, 2001.
• Hansu, Hüseyin. “Zebîdî, Ahmed b. Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/167-168. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Hatipoğlu, Yunus. Sıddîk Hasan Han (ö. 1307/1890) ve Hadis Şerh Metodu. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2024.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 13 cilt. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî v.dğr. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Kitâbu Nuzhetu’n-Nazar fi Şerhi Nuhbetu’l-Fiker fi Mustalahi Ehli’l-Eser. thk. Abdulkerim el-Fudaylî. Beyrût: Mektebetu’l-Asriyye, 1432/2011.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. 2 cilt. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. y.y: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, t.y.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. el-Fetâvâ’l-Kübrâ. 6 cilt. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ, Mustafâ Abdülkâdir Atâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1987.
• İbnu’s-Salâh, eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-Hadîs. thk. Nûreddin Itr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• Kannevcî, Sıddîk Hasan Han. ‘Avnu’l-bârî li-halli edilleti’l-Buhârî. 10 cilt. Katar: Vizâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1430/2009.
• Kannevcî, Sıddîk Hasan Han. es-Sirâcü’l-vehhâc min keşfi metâlibi Sahîhi Müslim b. Haccâc. 11 cilt. thk. Abdullah b. İbrâhîm el-Ensârî. Katar: Vizâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1417/1997.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdu’s-Sârî li-şerhi Sahîhi’l Buhârî. (kenarında Nevevî’nin Sahîh-i Müslim şerhiyle birlikte) 10 cilt. Bulak: el-Matba’atu’l-Kübrâ'l-Emîriyye, 1323.
• Lokmân, Ahter Cemal Muhammed. es-Seyyid Sıddîk Hasan Araühü’l-İtikadiyye ve Mevkifuhu min Akîdeti’s-Selef. 2 cilt. Mekke: Camiatu Ümmi’l-Kura, 1988.
• Mâlik B. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Ebî Âmir el-Esbehî. el-Muvatta’. 2 cilt. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrût: Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1406/1985.
• Martı, Huriye. “Hadis İlimlerinin Doğuşu ve Gelişimi”. Hadis El Kitabı. ed. Zişan Türcan. 133-143. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Muhammedi, Sadullah b. Muhammed b. Âlim. el-Emir Sıddîk Hasan Han ve Cuhûduhu fi’l-Edebi’l-Arabi. İslâmabad: el-Câmiatu’l-İslâmiyyetu’l-Alemiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1421/2001.
• Müslim, Ebû’l Hüseyin Müslim b.Hâccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Muslim. 5 cilt. thk. Muhammed Fuâd Abdulbaki. y.y: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1412/1991.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şu’ayb b. Ali. Sünenu’n-Nesâî. (Hafız Celâleddîn Suyûtî’nin Şerhi ve İmâm Sindî’nin Haşiyesiyle birlikte) 9 cilt. thk. Abdulfettah Ebû Ğudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbuati’l- İslâmiyye, 1414/1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. et-Takrîb ve’t-Teysîr li-ma’rifeti Süneni’l-Beşîri’n-Nezîr. thk. Muhammed Osmân el-Huşt. Beyrût: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
• Suyutî, Celaluddin. Tedrîbü’r-Râvi fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî. 2 cilt. thk. Ebu Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. Riyâd: Mektebetu’l-Kevser, 1415.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. es-Seylü’l-Cerrârü’l-Mütedeffik ʿalâ Hadâʾiki’l-Ezhâr. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1425/2004.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Neylü’l-Evtâr Şerhu Münteka’l-Ahbâr min Ehadîsi Seyyidi’l-Ahyâr. 9 cilt. thk. Usamuddin es-Sababeti. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1413/1993.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-Kebîr. 25 cilt. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, t.y.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Serve. el-Câmiu’s-Sahîh Sünenu’t-Tirmizî. 5 cilt. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Kahire: Mektebetu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1395/1975.
• Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği Doğuşu, Gelişimi ve Dönüşümü. Ankara: TDV Yayınları, 2023.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• Uzundağ, Mehmet Sait. Hindistan Ehl-i Hadis Ekolü ve Sıddık Hasan Han (v.1307/1890). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 2018.