Akarsular üzerindeki antropojenik yapıların kıyı çizgisi üzerindeki etkisi: Dalaman Çayı

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 245 - 258, 29.08.2024

Ersin Ateş , Murat Gül , Güncel Sarıman , Iliya Bauchi Danladi

https://doi.org/10.29128/geomatik.1434927

Öz

Kıyı bölgeleri, deniz ticareti, turizm ve milyarlarca insanın evi olması bakımından hayati öneme sahiptir. Son zamanlarda kıyılar, küresel ısınma ve antropojenik etkilerden dolayı stres altında kalmıştır. Doğal ve antropojenik etkilerin kıyı bölgelerindeki etkilerini en iyi kısa nehirleri ve küçük drenaj alanları olan bölgelerden elde edilen verilerle açıklamak mümkündür (örneğin Dalaman Çayı). Dalaman Kıyısı, Güneybatı Türkiye'de popüler bir yaz turizmi destinasyonlarından biridir. Bu kıyıdaki kıyı çizgisi değişiklikleri, Weighted Linear Regression (WLR) analizi ve Digital Shoreline Analysis System (DSAS) kullanılarak belirlenmiştir. 30 yıl boyunca yağış, sıcaklık ve akım ile kıyı çizgisi değişiklikleri arasındaki ilişki, Pearson korelasyonu kullanılarak belirlenmiştir. 1989 ile 1999 doğal faktörlerin etkili olduğu bu dönemde tüm kıyı çizgisi ortalama -1.54 m kadar kabul edilebilir bir miktar gerilemiştir. 1999'da işletmeye alınan göletin ardından, tüm kıyı çizgisi 2000 ile 2010 yılları arasında ortalama -6.89 m, 2011 ile 2019 yılları arasında, tüm kıyı çizgisi ortalama -10.42 m gerilemiştir; bu, Akköprü Barajı'nın (2011'de işletmeye alınması) ve göletin sediment tutması sonucudur. Korelasyon analizinde, kıyı çizgisi doğal faktörlerin etkisi altındayken güçlü bir korelasyon gösterirken, Akköprü Barajı'nın devreye alınmasından sonra bu ilişki yaklaşık %50 oranında zayıflamıştır. Bölgede sürdürülebilir yaz turizmi ve tarım faaliyetlerini gerçekleştirmek için kıyı hattının, drenajın sürekli izlenmesi ve kıyı alanına dengeli müdahale yapılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

CBS, Kıyı erozyonu, Pearson korelasyonu, DSAS, WLR

Kaynakça

• Adger, W. N., Hughes, T. P., Folke, C., Carpenter, S. R., & Rockstrom, J. (2005). Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309(5737), 1036-1039. https://doi.org/10.1126/science.1112122
• Akar, S., & Akdoğan, D. A. (2018). Environmental and economic impacts of wave energy: Some public policy recommendations for implementation in Turkey. In Sustainable Development: Concepts, Methodologies, Tools, and Applications, 1187-1211. https://doi.org/10.4018/978-1-5225-3817-2.ch053
• Altınok, Y. (2005). Türkiye ve çevresinde tarihsel tsunamiler. Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, Tsunami Özel Sayısı, 50/2005-4,438
• Altinok, Y., & Ersoy, Ş. (2000). Tsunamis observed on and near the Turkish coast. Natural Hazards: State-of-the-Art at the End of the Second Millennium, 185-205. https://doi.org/10.1007/978-94-017-2386-2_5
• Aykut, N. O. (2019). İnsansız hava araçlarının kıyı çizgisinin belirlenmesinde kullanılabilirliğinin araştırılması. Geomatik, 4(2), 141-146. https://doi.org/10.29128/geomatik.503055
• Bekiroğlu, G. N., Sevinç, E. (2020). Adölesan Dönem Öğrencilerde Beslenme Durumu ile Psikolojik Durum Arasındaki İlişkinin Başarı Üzerine Etkisinin Kanonik Korelasyon Analizi ile İncelenmesi. 3. Uluslararası İstatistik Matematik ve Analitik Yöntemler Kongresi, 15-22. İstanbul, Türkiye
• Bird, E. C. (2008). Coastal geomorphology: an introduction. John Wiley & Sons.
• Boateng, I., Bray, M., & Hooke, J. (2012). Estimating the fluvial sediment input to the coastal sediment budget: A case study of Ghana. Geomorphology, 138(1), 100-110. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2011.08.028
• Brückner, H. (1997). Coastal changes in western Turkey; rapid delta progradation in historical times. Bulletın-Institut Oceanographıque MONACO-Numero Special, 63-74.
• Brückner, H., Herda, A., Kerschner, M., Müllenhoff, M., & Stock, F. (2017). Life cycle of estuarine islands—From the formation to the landlocking of former islands in the environs of Miletos and Ephesos in western Asia Minor (Turkey). Journal of Archaeological Science: Reports, 12, 876-894. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2016.11.024
• Brückner, H., Kelterbaum, D., Marunchak, O., Porotov, A., & Vött, A. (2010). The Holocene sea level story since 7500 BP–Lessons from the Eastern Mediterranean, the Black and the Azov Seas. Quaternary International, 225(2), 160-179. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2008.11.016
• Bruckner, H., Mullenhoff, M., Gehrels, R., Herda, A., Knipping, M., & Vott, A. (2006). From archipelago to floodplain-geographical and ecological changes in Miletus and its environs during the past six millenia (Western Anatolia, Turkey). Zeıtschrıft Fur Geomorphologie Supplementband, 142, 63.
• Danladi, I. B., Gül, M., & Ateş, E. (2020). Response of the barrier island coastal region of southwestern Nigeria to climate and non-climate forcing. African Journal of Marine Science, 42(1), 43-51. https://doi.org/10.2989/1814232X.2020.1727953
• Danladi, I. B., Kore, B. M., & Gül, M. (2017). Vulnerability of the Nigerian coast: An insight into sea level rise owing to climate change and anthropogenic activities. Journal of African Earth Sciences, 134, 493-503. https://doi.org/10.1016/j.jafrearsci.2017.07.019
• Das, B., & Dhorde, A. (2022). Assessment of shoreline change and its relation with Mangrove vegetation: A case study over North Konkan region of Raigad, Maharashtra, India. International Journal of Engineering and Geosciences, 7(2), 101-111. https://doi.org/10.26833/ijeg.912657
• Davidson-Arnott, R., Bauer, B., & Houser, C. (2019). Introduction to coastal processes and geomorphology. Cambridge University Press.
• Europe, (2023). https://climate.ec.europa.eu/climate-change/consequences-climate-change_en
• Genz, A. S., Fletcher, C. H., Dunn, R. A., Frazer, L. N., & Rooney, J. J. (2007). The predictive accuracy of shoreline change rate methods and alongshore beach variation on Maui, Hawaii. Journal of Coastal Research, 23(1), 87-105. https://doi.org/10.2112/05-0521.1
• Gül, M., Danladi, I. B., & Kore, B. M. (2017). Coastal types of graben: the Gulf of Gökova, Mugla-SW Turkey. Journal of Coastal Conservation, 21, 127-138. https://doi.org/10.1007/s11852-016-0481-5
• Gül, M., Küçükuysal, C., Çetin, E., Ataytür, Ö., & Masud, A. (2020). Coastal Erosion Threat on the Kızkumu Spit Geotourism Site (SW Turkey): Natural and Anthropogenic Factors. Geoheritage, 12, 1-14. https://doi.org/10.1007/s12371-020-00477-0
• Gül, M., Özbek, A., Karayakar, F., & Kurt, M. A. (2008). Biodegradation effects over different types of coastal rocks. Environmental geology, 55, 1601-1611. https://doi.org/10.1007/s00254-007-1110-2
• Gül, M., Özbek, A., Kurt, M. A., & Zorlu, K. (2009). Controlling factors of recent clastic coastal sediments (Viransehir, Mersin Bay, S Turkey). Environmental geology, 57, 809-822. https://doi.org/10.1007/s00254-008-1360-7
• Gül, M., Yılmaz, Ö., & Zeybek, Ö. (2019). Morphology of coast and textural characteristics of coastal sediments (NE Gökova Graben, SW Turkey). Journal of Coastal Conservation, 23, 417-434. https://doi.org/10.1007/s11852-018-0672-3
• Himmelstoss, E. A., Henderson, R. E., Kratzmann, M. G., Farris, A. S. (2018). Digital Shoreline Analysis System (DSAS) Version 5.0 User Guide. Open-File Report, 2018, 1179. https://doi.org/10.3133/ofr20181179
• Ihlen, V., USGS. (2019). Landsat 7 (L7) Data Users Handbook. USGS Landsat User Services, 7 (November), p 151.
• IPCC. (Intergovernmental Panel on Climate Change). (2014). Climate change 2014: synthesis report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (Core writing team: Pachauri RK, Meyer LA (eds)). Geneva, Switzerland
• Köklü, N., Büyüköztürk, Ş., & Çokluk-Bökeoğlu, Ö. (2007). Sosyal bilimler için istatistik. Pegem A Yayıncılık.
• Martínez, M. L., Intralawan, A., Vázquez, G., Pérez-Maqueo, O., Sutton, P., & Landgrave, R. (2007). The coasts of our world: Ecological, economic and social importance. Ecological economics, 63(2-3), 254-272. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2006.10.022
• McGranahan, G., Balk, D., & Anderson, B. (2007). The rising tide: assessing the risks of climate change and human settlements in low elevation coastal zones. Environment and urbanization, 19(1), 17-37. https://doi.org/10.1177/0956247807076960
• Mentaschi, L., Vousdoukas, M. I., Pekel, J. F., Voukouvalas, E., & Feyen, L. (2018). Global long-term observations of coastal erosion and accretion. Scientific reports, 8(1), 12876. https://doi.org/10.1038/s41598-018-30904-w
• Miles, J., & Banyard, P. (2007). Understanding and using statistics in psychology: A practical introduction.
• Mukaka, M. M. (2012). A guide to appropriate use of correlation coefficient in medical research. Malawi medical journal, 24(3), 69-71.
• Müllenhoff, M. (2005). Geoarchäologische, sedimentologische und morphodynamische Untersuchungen im Mündungsgebiet des Büyük Menderes (Mäander), Westtürkei.
• NOAA, (2023). https://oceanservice.noaa.gov/facts/sealevelclimate.html
• Paice, R., & Chambers, J. (2016). Climate change impacts on coastal ecosystems. CoastAdapt Impact Sheet 8, National Climate Change Adaptation Research Facility, Gold Coast
• Piqué, G., Batalla, R. J., López, R., & Sabater, S. (2017). The fluvial sediment budget of a dammed river (upper Muga, southern Pyrenees). Geomorphology, 293, 211-226. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2017.05.018
• Pranzini, E., & Williams, A. T. (2021). The equilibrium concept, or…(Mis) concept in beaches. Geosciences, 11(2), 59. https://doi.org/10.3390/geosciences11020059
• Rajawat, A. S., Chauhan, H. B., Ratheesh, R., Rode, S., Bhanderi, R. J., Mahapatra, M., ... & Ajai. (2015). Assessment of coastal erosion along the Indian coast on 1: 25,000 scale using satellite data of 1989–1991 and 2004–2006 time frames. Current Science, 347-353.
• Riedel, H. (1995). Die spätholozäne Entwicklung des Dalyan-Delats (SW-Türkei)–ein Beitrag zur Paläogeographie Kariens. Kölner Geographische Arbeiten, 66, 83-96.
• Riedel, H. (1996). Die holoziine Entwicklung des Dalyan-Deltas (Südwest-Türkei). Marburger Geographische Schrifte, 130, 1-21.
• Rosati, J. D. (2005). Concepts in sediment budgets. Journal of Coastal Research, 21(2), 307-322. https://doi.org/10.2112/02-475A.1
• Sarp, G. & Erener, A. (2017). Barajların Çevresel Etkilerinin Zamansal ve Mekansal Olarak Uzaktan Algılama ile Değerlendirilmesi: Atatürk Barajı Örneği. Geomatik, 2(1), 1-10. https://doi.org/10.29128/geomatik.300012
• Sesli, F. A. (2006). Sayısal fotogrametri ile kıyı alanlarındaki değişimin izlenmesi. Jeodezi ve Jeoinformasyon Dergisi, (95), 11-17.
• Sharaf El Din, S. H. (1977). Effect of the Aswan High Dam on the Nile flood and on the estuarine and coastal circulation pattern along the Mediterranean Egyptian coast. Limnology and Oceanography, 22(2), 194-207. https://doi.org/10.4319/lo.1977.22.2.0194
• Simav, Ö., Şeker, D. Z., Tanık, A., & Gazioğlu, C. (2015). Kıyı etkilenebilirlik göstergesi ile Türkiye kıyıları risk alanlarının tespiti. Harita Dergisi, 153(81), 1-8.
• Swinscow, T. D. V. (1997). Statistics at square one. Nineth Edition. Campbell M. J., (Ed.) University of Southampton; Copyright BMJ Publishing Group
• Şenel, M. (1997). 1/100 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, no:1, Fethiye – L7 Paftası. General Directorate of Mineral Research and Exploration (MTA) 17 p.
• Şenel, M. (2007). Likya Naplarının Özellikleri ve Evrimi (Characteristic Features of the Lycian Nappes and Their Evolution). Menderes Masifi Kolukyumu (Colluqi um on Menderes Massif), 51-55.
• Şenel, M., Akdeni̇z, N., Öztürk, E. M., Özdemi̇r, T., Kadinkiz, G., Meti̇n, Y., Öcal, H., Serdaroğlu, M., Örçen, S. (1994). Fethiye (Muğla)-Kalkan (Antalya) ve kuzeyinin jeolojisi. General Directorate of Mineral Research and Exploration (MTA), Ankara, Rep. no: 976:121 p.
• Van Graafeiland, K. (2014). Global Tidal Range in Meters. ESRI. https://tiledimageservices.arcgis.com/bDAhvQYMG4WL8O5o/arcgis/rest/services/Global_Tidal_Range_meters2/ImageServer.
• Walling, D. E. (2012). The role of dams in the global sediment budget. Erosion and Sediment Yields in the Changing Environment, 3-11.
• Yalçıner, A. C., Kuran, U., Minoura, K., Imamura, F., Takahashi, T., Papadopoulos, G., & Ersoy, Ş. (2005). Türkiye Kıyılarında Depreşim Dalgası (Tsunami) İzleri. Türkiye Mühendislik Haberleri, 438, 33-42
• Yang, S. L., Xu, K. H., Milliman, J. D., Yang, H. F., & Wu, C. S. (2015). Decline of Yangtze River water and sediment discharge: Impact from natural and anthropogenic changes. Scientific reports, 5(1), 1-14. https://doi.org/10.1038/srep12581
• Yılmaz, O. S., Gülgen, F., & Ateş, A. M. (2023). Determination of the appropriate zone on dam surface for floating photovoltaic system installation using RS and GISc technologies. International Journal of Engineering and Geosciences, 8(1), 63-75. https://doi.org/10.26833/ijeg.1052556
• Yuhi, M. (2008). Impact of anthropogenic modifications of a river basin on neighboring coasts: case study. Journal of Waterway, Port, Coastal, and Ocean Engineering, 134(6), 336-344. https://doi.org/10.1061/(ASCE)0733-950X(2008)134:6(336)