Kilistra ignimbiritlerinin uzaktan algılama yöntemleriyle yeniden haritalanması ve Beyşehir Havzası’nın (GB Konya/Türkiye) CBS tabanlı çizgisellik analizi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 75 - 90

Mesut Gündüz

https://doi.org/10.29128/geomatik.1533893

Öz

Yerbilimlerinde geniş bir kullanım alanına sahip uzaktan algılama (UA) ve coğrafi bilgi sistemleri (CBS) jeolojik haritalama veya mevcut haritaların güncellenmesinde, özellikle tektonik süreksizliklerin yorumlanmasına ilişkin çalışmalarda yoğun olarak kullanılmaktadır. Beyşehir Havzası, sahip olduğu jeolojik çeşitlilik ve gösterdiği tektonik nitelikleri nedeniyle bu çalışmada plot uygulama alanı seçilmiştir. Bu nedenle, Landsat-8 OLI uydu görüntülerine uzaktan algılama yöntemleri kullanılarak "temel bileşenler analizi (PCA)" ile "kontrolsüz sınıflandırma" teknikleri uygulanmış ve Erenlerdağ-Alacadağ Volkanik Kompleksinin (ErAVK) doğu yamacındaki (GB Konya/Türkiye) kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan Kilistra ignimbiritlerinin yeniden haritalaması gerçekleştirilmiştir. Böylece bu çalışmada, oldukça kompleks ve karmaşık yerleşim dinamikleriyle karakterize olan ignimbiritlerin, jeolojik haritalama ve saha çalışmalarını kolaylaştıracak pratik bir uygulamanın yöntemleri detaylarıyla sunulmuştur. Ek olarak, Miyo-Pliyosen yaşlı akarsu-göl çökelleri ve volkaniklerin (ErAVK) yer aldığı Beyşehir Havzası’nın tektonik gelişimini daha iyi anlamak için CBS yöntemlerinden faydalanılarak bölgede var olan morfo-tektonik yapılar üzerinde çizgisellik analizi uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlar, bölgenin morfolojik yapısını şekillendiren kuvvetlerin tektonik hareketlerle doğrudan ilişkili olduğu göstermiştir. Bu analizler neticesinde, ortaya çıkan kinematik sonuçlar; Beyşehir Havzası’nı şekillendiren tektonik gerilme ve hâkim faylanma (eğim-atımlı normal faylar) doğrultularının KB-GD ve KD-GB yönlü olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Uydu görüntüleme, Kilistra ignimbiritleri, Çizgisellik analizi, Beyşehir Havzası, Konya

Teşekkür

Bu çalışma, yazarın Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi'nde (Muğla/Türkiye) tamamladığı doktora tezinin bir parçasıdır. Yazar bu çalışmada, editör Prof. Dr. Murat YAKAR ve yapıcı yorumlarından dolayı Doç. Dr. Ali Ferat BAYRAM, Dr. Selim Serhan YILDIZ ve diğer iki anonim hakeme teşekkürlerini sunar.

Kaynakça

• Aksoy, R. (2001). Locating Young Faults by Means of Remote Sensing: Case of Helendale Fault Zone (S. California). Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 23, 65-78.
• Aksoy, R. (2019). Extensional neotectonic regime in west-southwest Konya. Central Anatolia, Turkey. International Geology Review, 61, 1803-1821.
• Arlegui, L.E., & Soriano, M.A. (1998). Characterizing lineaments from satellite images and field studies in the central Ebro basin (NE Spain). International Journal of Remote Sensing, 19, 3169-3185.
• Asan, K. (2017). Çarpışma Sonrası Ortamda Ultra-potasikten Kalk-alkalen Volkanizmaya Geçişin Jeokimyasal ve Sr-Nd-Pb Izotopik Özellikleri, Konya-Türkiye. TÜBİTAK, Konya, 106.
• Asan, K., Kurt, H., Gündüz, M., Gençoğlu Korkmaz, G., & Ganerød M. (2021). Geology, Geochronology and Geochemistry of the Miocene Sulutas Volcanic Complex, Konya-Central Anatolia: Genesis of orogenic and anorogenic rock associations in an extensional geodynamic setting. International Geology Review, 63, 161-192.
• Asan, K., Kurt, H., Gündüz, M., & Gençoğlu Korkmaz, G. (2024). The role of magma recharge on the compositional modality of post-collisional volcanism, Konya Volcanic Field, Central Anatolia. Journal of Asian Earth Sciences (kabul edildi/accepted).
• Ateş, E., Gül, M., Sarıman, G., & Danladi, İ.B. (2024). Akarsular üzerindeki antropojenik yapıların kıyı çizgisi üzerindeki etkisi: Dalaman Çayı. Geomatik, 9, 245-258.
• Aydın, M.C., Birincioğlu, E.S., & Büyüksaraç, A. (2022). CBS Tabanlı AHP Yöntemi Kullanılarak Bitlis İlinin Heyelan Duyarlılık Haritalaması. Türk Uzaktan Algılama ve CBS Dergisi, 3, 160-171.
• Aydınoğlu, A.Ç., Bovkır, R., & Bulut, M. (2022). Muzaffer BulutAkıllı şehirlerde büyük coğrafi veri yönetimi ve analizi: hava kalitesi örneği. Geomatik, 7, 174-186.
• Becker-Platen, J.D., Benda, L., & Steffens, F. (1977) Litho- und biostratigraphische Deutung radiometrischer Altersbestimmungen aus dem Jungtertiär der Turkei. Geologisches Jahrbuch, B25, 139-167.
• Besang, C., Eckhardt, F.J., Harre, W., Kreuzer, H., & Müller, P. (1977). Radiometrische Altersbestimmungen an neogenen Eruptivgesteinen der Turkei. Geologisches Jahrbuch, B25, 3-36.
• Bozdağ, A., Bayram, A.F., İnce, İ., & Asan, K. (2016). The relationship between weathering and welding degree of pyroclastic rocks in the Kilistra ancient city, Konya (Central Anatolia, Turkey). Journal of African Earth Sciences, 123, 1-9.
• Branney, M.J., & Kokelaar, B.P. (2002). Pyroclastic density currents and the sedimentation of ignimbrites. 27. Geological Society Memoirs, London, 143.
• Coşkuner, B. (2022). Beyşehir Hüyük Derbent (Konya) Çevresindeki Temel Kayalarının Stratigrafisi ve Yapısal Özellikleri. Doktora tezi, Konya Teknik Üniversitesi, Konya, 287.
• Coşkuner, B., & Eren, Y. (2024). Tectonic transport direction of allochthonous units in the northwest of the Central Taurides (Türkiye). Journal of African Earth Sciences, 214, 105245.
• Coşkuner, B., Eren, Y., Demircioğlu, R., & Aksoy, R. (2018). CBS Yöntemleri ile Oluşturulan Çizgisellik Haritalarının Arazi Bulguları (Burdur-GB Türkiye) ile Kıyaslanmasi. Geleceğin Dünyasında Bilimsel ve Mesleki Çalışmalar Mühendislik ve Teknoloji, 101-116.
• Çelik, M. (1999). Minamiite and Alunite Occurrences Formed From Volcanic Emanations, West-Southwest of Konya, Turkey. Türkiye Jeoloji Bülteni, 42, 89-99.
• Çelik Karakaya, M., Karakaya, N., & Temel, A. (2001). Kaolin Occurrences in the Erenler Dagi Volcanics, Southwest Konya Province, Turkey. International Geology Review, 43, 711-722.
• Çelik, M., Temel, A., Orhan, H., & Tunoğlu, C. (1997). Economic Importance of Clay and Aluminium Sulphate Occurences in West-Southwest of Konya, Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 6, 85-94.
• Dean, W.T., & Monod, O. (1970). The Lower Paleozoic stratigraphy and faunas of the Taurus Mountains near Beyşehir, Turkey. I. Stratigraphy. Bulletin of the British Museum (Natural History) Geology, 19, 411-426.
• Doğan, U., & Koçyiğit, A. (2018). Morphotectonic evolution of Maviboğaz canyon and Suğla polje, SW central Anatolia, Turkey. Geomorphology, 306, 13-27.
• Eren, Y. (1996). Sille-Tatköy (Bozdağlar masifi-Konya) kuzeyinde Alpin öncesi bindirmeler. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 11, 163-169.
• Eren, Y. (2001). Konya ve çevresinin neo-tektonik özellikleri ve depremselliği. S.Ü. Yerbilimleri Açısından Konya Sempozyumu, Konya, 17-19.
• Eren, Y. (2003). Konya Bölgesinin Depremselliği. Türkiye Petrol Jeologları Derneği (Özel sayı), 5, 11-112.
• Eren, Y., Demircioğlu, R., & Coşkuner, B. (2018). CBS ve Uydu Görüntüleri ile Konya Batısının Çizgisellik Haritalarının Hazırlanması ve Yapısal Analizi. Geleceğin Dünyasında Bilimsel ve Mesleki Çalışmalar Mühendislik ve Teknoloji, 131-144.
• Eren, Y., Kurt, H., Rosselet, F., & Stampfli, G.M. (2004). Paleozoic deformation and magmatism in the northern area of the Anatolide block (Konya), witness of the Palaeotethys active margin. Eclogae geol. Helv., 97, 293-306.
• Genc, L., & Smith. S. (2005). Assessment of Principal Component Analysis (PCA) for Moderate and High-Resolution Satellite Data. Trakya University Journal Sciences, 6, 29-48.
• Göğer, E., & Kıral, K. (1969). Kızılören dolayının jeolojisi. MTA, Ankara.
• Göncüoğlu, M.C., Çapkınoğlu, Ş., Gürsu, S., Noble, P., Turhan, N., Tekin, U.K., Okuyucu, C., & Göncüoğlu, Y. (2007). The Mississippian in the Central and Eastern Taurides (Turkey): constraints on the tectonic setting of the Tauride-Anatolide Platform. Geologica Carpathica, 58, 427-442.
• Göncüoğlu, M.C., & Kozlu, H. (2000). Early Paleozoic evolution of the NW Gondwanaland: data from southern Turkey and surrounding regions. Gondwana Research, 3, 315-323.
• Greninger, M.L., Klemperer, S.L., & Nokleberg, W.J. (1999). Geographic information systems (GIS) compilation of geophysical, geologic, and tectonic data for the circum-North Pacific. USGS (Open-File Report), 99-422, 46.
• Grosse, P., van Wyk de Vries, B., Euillades, P.A., Kervyn, M., & Petrinovic, I.A. (2012). Systematic morphometric characterization of volcanic edifices using digital elevation models. Geomorphology, 136, 114-131.
• Gull, A., & Mahmood, S. (2022). Spatio-temporal analysis and trend prediction of land cover changes using markov chain model in Islamabad, Pakistan. Advanced GIS, 2, 52-61.
• Gül, M., Zorlu, K., & Gül, M. (2019). Assessment of mining impacts on environment in Muğla-Aydın (SW Turkey) using Landsat and Google Earth imagery. Environmental Monitoring and Assessment, 191, 655.
• Gündüz, M. (2023). The origin and eruption mechanism of the Kilistra ignimbrites deduced from chemostratigraphic, geochronologic, remote sensing, and GIS methods, Erenlerdağ-Alacadağ volcanic complex SW Konya-Central Anatolia. Doktora tezi, Muğla Sıtkı Koçman Universitesi, Muğla, 194.
• Gürbüz, A., Kazancı, N., Hakyemez, H.Y., Leroy, S.A.G., Roberts, N., Saraç, G., Ergun, Z., Boyraz‑Arslan, S., Gürbüz, E., Koç, K., Yedek, Ö., & Yücel, T.O. (2021). Geological evolution of a tectonic and climatic transition zone: the Beyşehir‑Suğla basin, lake district of Turkey. International Journal of Earth Sciences, 110, 1077-1107.
• Gürsu, S., Kozlu, H., Göncüoğlu, M.C., & Turhan, N. (2003). Orta Torosların Batı Kesimindeki Temel Kayaları ve Alt Paleozoyik Örtülerinin Korelasyonu. TPJD Bülteni, C.15, 129-153.
• Hakyemez, Y., Elibol, E., Umut, M., Bakırhan, B., Kara, İ., Dağıstan, H., Metin, T., & Erdoğan, N. (1992). Konya‐Çumra‐Akören dolayının jeolojisi. MTA Ankara, 73.
• Jacques, P.D., Machado, R., & Nummer, A. R. (2012). A comparison for a multiscale study of structural lineaments in southern Brazil: LANDSAT-7 ETM+ and shaded relief images from SRTM3-DEM. Anais da Academia Brasileira de Ciências, 84, 931-942.
• Kadir, S., & Karakaş, Z. (2000). Konya Miyosen yaşlı volkanik birimlerin mineralojik-petrografik ve jeokimyasal incelenmesi ile neoform kil mineral oluşumlarının irdelenmesi. M.T.A. Dergisi, 122, 95-106.
• Kalelioğlu, Ö. (2013) Aster ve landsat uydu görüntüleri kullanılarak Erdemli (Mersin) kuzeyinin litolojik ve tektonik özelliklerinin incelenmesi. Doktora tezi, Mersin Üniversitesi, Mersin, 193.
• Kalelioğlu, Ö., Zorlu, K., Kurt, M. A., Gül, M., & Güler, C. (2009). Delineating compositionally different dykes in the Ulukışla basin (Central Anatolia, Turkey) using computer-enhanced multi-spectral remote sensing data. International Journal of Remote Sensing, 30, 2997-3011.
• Karadağ, M.M. (2014). Geochemistry, provenance and tectonic setting of the Late Cambrian-Early Ordovician Seydişehir Formation in the Çaltepe and Fele areas, SE Turkey. Geochemistry, 74, 205-224.
• Karakaya, N. (2009). REE and HFS element behaviour in the alteration facies of the Erenler Dağı Volcanics (Konya, Turkey) and kaolinite occurrence. Journal of Geochemical Exploration, 101, 185-208.
• Kavak, K.Ş., & Çetin, H. (2007). A detailed geologic lineament analysis using Landsat TM data of Gölmarmara/Manisa Region, Turkey. Online Journal of Earth Sciences, 1, 145-153.
• Kayadibi, Ö., Cengiz, O., Şener, E., & Topçu, T. (2008). Gölcük ve Keçiborlu (Isparta) bölgeleri arasındaki hidrotermal alterasyon alanlarını ASTER ve Landsat TM/ETM+ uydu görüntüleri ile haritalama. 1. Ulusal Jeolojik Uzaktan Algılama Sempozyumu, Sivas, 59-60.
• Kaynarca, M., Demir, N., & San, B.T. (2020). Yeraltı Suyu Kaynaklarının Uzaktan Algılama ve CBS Teknikleri Kullanarak Modellenmesine Yönelik bir Yaklaşım: Kırkgöz Havzası (Antalya). Geomatik, 5, 241-245.
• Keller, J., Jung, D., Burgath, K., & Wolff, F. (1977). Geologie und Petrologie des neogenen Kalkalkali Vulkanismus von Konya (Erenler Dağ-Alaca Dağ-Massiv, Zentral-Anatolien). Geologisches Jahrbuch, B25, 37-117.
• Kervyn, M. (2008). Monitoring and modelling volcanoes with assessment of their hazards by means of remote sensing and analogue modelling. PhD thesis, Gent University, Gent, 2019.
• Kervyn, M., Ernst, G.G.J., Goossens, R., & Jacops, P. (2008). Mapping volcano topography with remote sensing: ASTER vs SRTM. International Journal of Remote Sensing, 29, 6515-6538.
• Kervyn, M., Kervyn, F., Goossens, R., Rowland, S.K., & Ernst, G.G.J. (2007). Mapping volcanic terrain using high-resolution and 3D satellite remote sensing. Geological Society of London, 283, 5-30.
• Koç, A., Kaymakci, N., van Hinsbergen, D.J.J., Kuiper, K.F., & Vissers, R.L.M. (2012). Tectono-Sedimentary evolution and geochronology of the Middle Miocene Altınapa Basin, and implications for the Late Cenozoic uplift history of the Taurides, southern Turkey. Tectonophysics, 532-535, 134-155.
• Koç, A., Kaymakçı, N., van Hinsbergen, D.J.J., & Kuiper, K.F. (2017). Miocene tectonic history of the Central Tauride intramontane basins, and the paleogeographic evolution of the Central Anatolian Plateau. Global and Planetary Change, 158, 83-102.
• Koç, A., van Hinsbergen, D.J.J., & Langereis, C.G. (2018). Rotations of normal fault blocks quantify extension in the Central Tauride intramontane basins, SW Turkey. Tectonics, 37, 2307-2327.
• Köküm, M. (2007). Landsat TM Görüntüleri Üzerinden Doğu Anadolu Fay Sistemi’nin Palu (Elazığ)-Pütürge (Malatya) Arasındaki Bölümünün Çizgisellik Analizi. GÜFBED/GUSTIJ, 9, 119-127.
• Kotan, B., & Erener, A. (2023). PM10, SO2 hava kirleticilerinin çoklu doğrusal regresyon ve yapay sinir ağları ile sezonsal tahmini. Geomatik, 8, 163-179.
• Lillesand, T.M., & Kiefer, R.W. (1994). Remote Sensing and Image Interpretation. John Wiley and Sons, New York, 750.
• Moix, P., Beccaletto, L., Kozur, H.W., Hochard, C., Rosselet, F., & Stampfli, G.M. (2008). A new classifcation of the Turkish terranes and sutures and its implication for the paleotectonic history of the region. Tectonophysics, 451, 7-39.
• M.T.A. (2013). Magmatic Rocks Map of Turkey. General Directorate of Mineral Research and Explorations, Ankara.
• Okay, A.I., & Tüysüz, O. (1999). Tethyan sutures of northern Turkey. In: Durand, B., Jolivet, L., Hovarth, F., & Séranne, M. (Eds.), The Mediterranean Basins: Tertiary Extension within the Alpine Orogen. Geological Society, London, 475-515.
• O'leary, D., Friedman, J., & Pohn, H. (1976). Lineament, linear, lineation: Some proposed new standards for old terms. Geological Society of America Bulletin, 87, 1463-1469.
• Orhan, O., Dadaser-Celik, F., & Ekercin, S. (2019). Investigating land surface temperature changes using Landsat-5 data and real-time infrared thermometer measurements at Konya Closed Basin in Turkey. International Journal of Engineering and Geosciences, 4, 16-27.
• Öcül, M., & Şişman, A. (2023). Landslide susceptibility analysis with multi criteria decision methods; a case study of Taşova. Advanced GIS, 3, 14-21.
• Özgül, N. (1976). Torosların Bazı Temel Jeoloji Özellikleri. Türkiye Jeol. Kur. Bült., 19, 65-78.
• Özkan, A.M., & Söğüt, A.R. (1998). Dilekçi (Konya Batısı) Çevresindeki Neojen Çökellerinin stratigrafisi. Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15, 1131-1138.
• Platzman, E.S., Tapırdamaz, C., & Şanver, M. (1998). Neogene anticlockwise rotation of central Anatolia (Turkey): preliminary palaeomagnetic and geochronological results. Tectonophysics, 299, 175-189.
• Pour, A.B., Hashim, M., Hong, J.K., & Park, Y. (2019). Lithological and alteration mineral mapping in poorly exposed lithologies using Landsat-8 and ASTER satellite data: North-eastern Graham Land, Antarctic Peninsula. Ore Geology Reviews, 108, 112-133.
• Rabayrol, F., Hart, C.J.R., & Creaser, R.A. (2019). Tectonic Triggers for Postsubduction Magmatic-Hydrothermal Gold Metallogeny in the Late Cenozoic Anatolian Metallogenic Trend, Turkey. Economic Geology, 114, 1339-1363.
• Robertson, A.H.F., Parlak, O., & Ustaömer, T. (2013). Late Palaeozoic-early Cenozoic tectonic development of southern Turkey and easternmost Mediterranean region: evidence from the interrelations of continental and oceanic units. In: Parlak, O. & Ünlügenç, U.C., (Eds.), Geological Development of Anatolia and the Easternmost Mediterranean Region. Geological Society, Special Publications, London, 9-48.
• Rogerson, A.P. (2001). Statistical Methods for Geography. SAGE Publication, California, 194-197.
• Salamba, K.E., Hede, A.N.H., & Heriawan, M.N. (2019). Identification of alteration zones using a Landsat 8 image of densely vegetated areas of the Wayang Windu Geothermal field, West Java, Indonesia. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science, 254, 012004.
• Sarı, N., & Adıgüzel, F. (2023). Determining temporal and spatial changes in air quality in the city of Nevşehir. Advanced GIS, 3, 68-76.
• Sedrette, S., & Rebaï, N. (2016). Automatic extraction of lineaments from Landsat Etm+ images and their structural interpretation: Case Study in Nefza region (North West of Tunisia). Journal of Research in Environmental and Earth Sciences, 4, 139-145.
• Sert, E., Osmanlı, N., Eruc, R., & Uyan, M. (2017). Determination of transportation networks base on the optimal public transportation policy using spatial and network analysis methods: a case of the Konya, Turkey. International Journal of Engineering and Geosciences, 2, 27-34.
• Siegal, B.S., & Abrams, M.J. (1976). Geologic Mapping Using LANDSAT Data. Photogrammetric Engineering and Remote Sensing, 42, 325-337.
• Smillie, Z., Demyanov, V., McKinley, J., & Cooper, M. (2023). Unsupervised classification applications in enhancing lithological mapping and geological understanding: a case study from Northern Ireland. Journal of the Geological Society, 180, 136.
• Solomon, S., & Ghebreab, W. (2011). Remote Sensing and GIS Techniques for Tectonic Studies. Editor: Gupta, H.K., "Encyclopedia of Solid Earth Geophysics". Encyclopedia of Earth Sciences Series, Springer, 1030-1034.
• Şengör, A.M.C., Nalan, L., Gürsel, S., Cengiz, Z., & Taylan, S. (2019). The phanerozoic palaeotectonics of Turkey. Part I: an inventory. Mediterranean Geoscience Reviews, 1, 91-161.
• Tekin, B.M., & Sağular, E.K. (2016). Jeolojik Çözümlemelerde Uydu Görüntüleri Destekli Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) Yöntemleri; Yeni Foça (İzmir) Yöresi Örneği. Türkiye Jeoloji Bülteni, 59, 27-54.
• Temel, A., Gündoğdu, M.N., & Gourgaud, A. (1998). Petrological and geochemical characteristics of Cenozoic high-K calc-alkaline volcanism in Konya, Central Anatolia, Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 85, 327-354.
• Thorpe, R., & Brown, G. (1985). The Field Description of Igneous Rocks. John Willey and Sons, New York, 154.
• Turan, A. (2010). Akören (Konya, Orta Toroslar) Çevresinin Jeolojik Özellikleri. S.Ü. Müh.‐Mim. Fak. Derg., 25, 17-36.
• Turan, A. (2020). Akkise-Yalıhüyük (Konya) Arasının Stratigrafisi-Stratigraphy of Between Akkise and Yalıhüyük (Konya). DEÜ Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 22, 369-382.
• Yağmur, N., Tanık, A., Tuzcu, A., Musaoğlu, N., Erten, E., & Bilgilioglu, B. (2020). Opportunities provided by remote sensing data for watershed management: example of Konya Closed Basin. International Journal of Engineering and Geosciences, 5, 120-129.