İstanbul'da kentsel yeşil altyapı için çatı tarımı potansiyelinin CBS tabanlı karar analizi ile değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 91 - 104

Rabia Bovkır

https://doi.org/10.29128/geomatik.1517186

Öz

Çatı tarımı, sürdürülebilir kalkınma hedefleri ile olan uyumu sebebiyle son yıllarda toplumlar ve karar vericiler tarafından giderek daha fazla ilgi görmektedir. Bu uygulamalar, yerel gıda üretimini ve güvenilirliğini artırmakta, lojistik ihtiyaçları azaltmakta ve kendi kendine yeterliliği geliştirmektedir. Ayrıca çatı tarımı, kentsel ısı adası etkisini azaltmakta, binaların soğutma enerjisini düşürmekte ve yeşil alanları arttırarak iklim nötrlüğüne katkı sağlamaktadır. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) ile çok kriterli karar analizleri (ÇKKA) entegrasyonu, farklı konumsal kriterleri bütüncül ve eş zamanlı olarak analiz edilebilme olanağı sunmaktadır. CBS tabanlı karar analizleri, uzman görüşlerine dayalı olarak belirlenen öncelikler doğrultusunda, ekonomik ve sürdürülebilir yer seçimi kararlarını desteklenmektedir. Bu çalışmada, İstanbul'da çatı tarımı için potansiyel uygun alanların belirlenmesi amacıyla CBS ve ÇKKA entegre bir şekilde kullanılmıştır. Analitik hiyerarşi süreci (AHP) kriterlere ağırlık atamada, ideal çözüme benzerliğe göre tercih sıralaması tekniği (TOPSIS) ise uygun alanların sıralanmasında kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre çatı tarımı uygunluğunun Bakırköy, Başakşehir, Beşiktaş, Beykoz, Kadıköy Küçükçekmece, Sarıyer ve Üsküdar gibi yoğun nüfuslu, ulaşım imkânları gelişmiş ve yeşil alan yoğunluğu yüksek ilçelerde yoğunlaştığı gözlemlenmiştir. Uygun alanlar arasında yapılan sıralamada ise Caddebostan, Göktürk Merkez ve Fenerbahçe mahalleleri İstanbul genelinde çatı tarımı için en ideal yerler olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yeşil Altyapı, Çatı Tarımı, Sürdürülebilir Gelişme, CBS, Çok Kriterli Karar Verme

Kaynakça

• Ahvenniemi, H., Huovila, A., Pinto-Seppä, I., & Airaksinen, M. (2017). What are the differences between sustainable and smart cities? Cities, 60, 234-245.
• Akıncı, H., Özalp, A. Y., & Turgut, B. (2013). Agricultural land use suitability analysis using GIS and AHP technique. Computers and Electronics in Agriculture, 97, 71-82.
• Akkemik Ü., Tolunay, D., Erdönmez, C., Atmış, E., & Kurdoğlu, O. (2021). İstanbul’un Yeşil Alan Sorunları Çerçevesinde Yeşil Duvarların İrdelenmesi ve Öneriler. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 23(1), 337-345. doi: 10.24011/barofd.858230.
• Appolloni, E., Orsini, F., Specht, K., Thomaier, S., Sanyé-Mengual, E., Pennisi, G., & Gianquinto, G. (2021). The global rise of urban rooftop agriculture: A review of worldwide cases. Journal of Cleaner Production, 296, 126556. doi: 10.1016/j.jclepro.2021.126556.
• Aras B. B. (2019). Kentsel Sürdürülebilirlik Kapsamında Yeşil Çatı Uygulamaları. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 469-504.
• Attia, A., Qureshi, A. S., Kane, A. M., Alikhanov, B., Kheir, A. M., Ullah, H., Datta, A., & Samasse, K. (2022). Selection of Potential Sites for Promoting Small-Scale Irrigation across Mali Using Remote Sensing and GIS. Sustainability, 14(19). doi: 10.3390/su141912040.
• Avrupa Komisyonu (AK). (2020). 2030 Avrupa Birliği Biyoçeşitlilik Stratejisi. Avrupa Komisyonu, Brüksel, Belçika.
• Avrupa Komisyonu (AK). (2024a). 5 facts about the EU's goal of climate neutrality. Erişim adresi: https://www.consilium.europa.eu/en/5-facts-eu-climate-neutrality. Erişim tarihi: 23.04.2024.
• Avrupa Komisyonu (AK). (2024b). The European Green Deal. Erişim adresi: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en. Erişim tarihi: 23.04.2024.
• Aydınoğlu, A. C., Bovkir, R. & Bulut M. (2022). Akıllı şehirlerde büyük coğrafi veri yönetimi ve analizi: hava kalitesi örneği. Geomatik, 7(3), 174-186. doi: 10.29128/geomatik.938855.
• Baczkiewicz, A., Watróbski, J., Kizielewicz, B. & Salabun, W. (2021). Towards Objectification of Multi-Criteria Assessments: a Comparative Study on MCDA Methods. 16th Conference on Computer Science and Intelligence Systems (FedCSIS), Sofia, Bulgaria, pp. 417-425, doi: 10.15439/2021F61.
• Belton, V., & Stewart, T. J. (2002). Multiple Criteria Decision Analysis: An Integrated Approach. Springer.
• Berger, D. (2013). A GIS Suitability Analysis of The Potential for Rooftop Agriculture in New York City. Yüksek Lisans Tezi, Columbia Üniversitesi Mimarlık, Planlama ve Koruma Enstitüsü.
• Biesaga, M., Domaradzka, A., Roszczyńska-Kurasińska, M., Talaga, & S., Nowak, A. (2023). The Effect of The Pandemic On European Narratives On Smart Cities and Surveillance. Urban Studies, 00420980221138317.
• Birleşmiş Milletler (BM). (2019). Dünya Kentleşme Beklentileri: 2018 Revizyonun (ST/ESA/SER.A/366). Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı, New York, ABD.
• Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (BMNF). (2024). Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu resmî web sitesi. Erişim adresi: https://www.unfpa.org/data. Erişim Tarihi: 23.04.2024.
• Brimicombe, A. (2002). GIS, Environmental Modeling and Engineering. CRC Press.
• Bovkir, R., Ustaoglu, E., & Aydinoglu, A. C. (2023). Assessment of Urban Quality of Life Index at Local Scale with Different Weighting Approaches. Social Indicators Research, 165, 655–678. doi: 10.1007/s11205-022-03036-y.
• Bozkurt, S.G., Kuşak, L. & Akkemik, Ü. (2023). Investigation of land cover (LC)/land use (LU) change affecting forest and seminatural ecosystems in Istanbul (Turkey) metropolitan area between 1990 and 2018. Environ Monit Assess., 195, 196. doi: 10.1007/s10661-022-10785-3.
• Ezell, B., Lynch, C.J., Hester, P.T. (2021). Methods for Weighting Decisions to Assist Modelers and Decision Analysts: A Review of Ratio Assignment and Approximate Techniques. Applied Sciences, 11, 10397. doi:10.3390/app112110397.
• Feola, G., Suzunaga, J., Soler, J., & Wilson, A. (2020). Peri-urban agriculture as quiet sustainability: Challenging the urban development discourse in Sogamoso, Colombia. Journal of Rural Studies, 80, 1-12.
• Forman, E. H., & Gass, S. I. (2001). The analytic hierarchy process—An exposition. Operations Research, 49(4), 469–486. doi: 10.1287/opre.49.4.469.11231.
• Gıda ve Tarım Örgütü (GTÖ). (2018). Food for the cities Initiative. Erişim adresi: http://www.fao.org/fcit/fcit-home/en. Erişim tarihi: 23.04.2024.
• Giannopoulou, M., Roukouni,A., & Lykostratis, K. (2019). Exploring the benefits of urban green roofs: a GIS approach applied to a Greek city. CES Working Papers, 11(1), 55-72.
• Gök, M. (2015). G20 Ülkelerinin Enerji Göstergeleri Açısından Çok Kriterli Karar Verme Teknikleri ile Sıralanması. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Mimarlık, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Grunwald, L., Heusinger, J., & Weber, S. (2017). A GIS-based mapping methodology of urban green roof ecosystem services applied to a Central European city. Urban Forestry & Urban Greening, 22, 54-63. doi: 10.1016/j.ufug.2017.01.001.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB). (2022). Yeşil İstanbul - Yeşil Alan Yönetim Sistemi - YAYSİS Mekânsal Analiz Raporu.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB). (2024). Yeşil İstanbul - Yeşil Alan Yönetim Sistemi – YAYSİS Planlama Yaklaşımı. Erişim adresi: https://yaysis.istanbul/planlama-yaklasimi/istanbulda-yesil-alanlarin-arka-plani#ulusal-standartlar. Erişim Tarihi: 23.04.2024.
• Jia, J., Fischer, G.W. & Dyer, J.S. (1998). Attribute weighting methods and decision quality in the presence of response error: a simulation study. J. Behav. Decis. Making, 11, 85-105. doi:10.1002/(SICI)1099-0771.
• Jonuzi, E., Alkan, T., Durduran, S. S., & Selvi, H. Z. (2024). Using GIS-supported MCDA method for appropriate site selection of parking lots: The case study of the city of Tetovo, North Macedonia. International Journal of Engineering and Geosciences, 9(1), 86-98. doi: 10.26833/ijeg.1319605.
• Kapur, J.N. (1990). Maximum Entropy Models in Science and Engineering. Wiley-Interscience, 1st Ed. ISBN: 978-0470214596.
• Kazemi, F., & Hosseinpour, N. (2022). GIS-based land-use suitability analysis for urban agriculture development based on pollution distributions. Land Use Policy, 123, 106426. doi: 10.1016/j.landusepol.2022.106426.
• Kil, S.-H., Park,H.-M, Park, M., Kim, Y.E, Lee, E. (2023). Location Selection of Urban Rooftop Greenhouses in Seoul Based on AHP and GIS. Land, 12, 2187. https://doi.org/10.3390/land12122187.
• Langemeyer, J., T., Camps-Calvet, M., Calvet-Mir, L., Bartheld, S., Gómez-Baggethun, E. (2017). Stewardship of urban ecosystem services: understanding the value(s) of urban gardens in Barcelona. Landscape and Urban Planning, 170, 79-89. doi: 10.1016/j.landurbplan.2017.09.013.
• Langemeyer, J., Wedgwood, D., McPhearson, T., Baro, F., Madsen, A. L., & Barton, D. N. (2020). Creating urban green infrastructure where it is needed: A spatial ecosystem service-based decision analysis of green roofs in Barcelona. Science of The Total Environment, 707, 135487. doi: 10.1016/j.scitotenv.2019.135487.
• Larsen, L. (2015). Urban climate and adaptation strategies. Front. Ecol. Environ. 13(9), 486–492.
• Lundholm, J., & Williams, N. (2015). Effects of Vegetation on Green Roof Ecosystem Services. In: Sutton, R. (eds), Green Roof Ecosystems, 223, 211–232. Springer, Cham. doi:10.1007/978-3-319-14983-7_9.
• MacIvor, J. S., & Lundholm, J. (2011). Insect species composition and diversity on intensive green roofs and adjacent level-ground habitats. Urban ecosystems, 14, 225-241.
• Malczewski, J. (1999). GIS and Multicriteria Decision Analysis. John Wiley & Sons.
• Malczewski, J , & Rinner, C. (2015). Multicriteria decision analysis in geographic information. Springer.
• Meenar, M., & Hoover, B. (2012). Community food security via urban agriculture: Understanding people, place, economy, and accessibility from a food justice perspective. Journal of Agriculture, Food Systems, and Community Development, 3(1), 143–160. doi: 10.5304/jafscd.2012.031.013.
• Mittal S., Chadchan J., & Mishra S. K. (2020). Review of Concepts, Tools and Indices for the Assessment of Urban Quality of Life, Soc Indic Res, 149, 87–214.
• Montealegre, A. L., García-Pérez, S., Guillén-Lambea, S., Monzón-Chavarrías, M., Sierra-Pérez, J. (2022). GIS-based assessment for the potential of implementation of food-energy-water systems on building rooftops at the urban level. Science of The Total Environment, 803, 149963. doi: 10.1016/j.scitotenv.2021.149963.
• Nasr, J., Komisar, J., & De Zeeuw, H. (2017). A panorama of rooftop agriculture types. In: Orsini, F., Dubbeling, M., de Zeeuw, H., Gianquinto, G. (eds), Rooftop Urban Agriculture, 9-29. Urban Agriculture, Springer, Cham. doi: 10.1007/978-3-319-57720-3_2.
• Net Sıfır Şehirler (NSŞ). (2024). Net Sıfır Şehirler Projesi Resmi Sitesi. Erişim adresi: https://netzerocities.eu/. Erişim Tarihi: 23.04.2024.
• Obracht-Prondzyńska, H., Duda, E., Anacka, H., & Kowal, J. (2022). Greencoin as an AI-Based Solution Shaping Climate Awareness. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(18), 11183.
• Ouellette, N. A., Walters, S. A., & Midden, K. S. (2013). Fertility management for tomato production on an extensive green roof. J. Living Archit, 1, 1–14.
• Öncel, H., & Levend, S. (2023). The effects of urban growth on natural areas: the three metropolitan areas in Türkiye. Environ Monit Assess 195, 816. doi: 10.1007/s10661-023-11383-7.
• Parry, J. A., Ganaie, S. A., & Bhat, M. S. (2018). GIS based land suitability analysis using AHP model for urban services planning in Srinagar and Jammu urban centers of J&K, India. Journal of Urban Management, 7(2), 46-56.
• Özer, G., & Yetkin, E. G. (2023). Yeşil Çatı Uygulamalarının Yaygınlaştırılması: Organik Tarıma Elverişli Yeşil Çatı. Sürdürülebilir Mühendislik Uygulamaları ve Teknolojik Gelişmeler Dergisi, 6(1), 74-81.
• Russo, A., Escobedo, F. J., Cirella, G. T., & Zerbe, S. (2017). Edible green infrastructure: an approach and review of provisioning ecosystem services and disservices in urban environments. Agric. Ecosyst. Environ. 242, 53–66. doi: 10.1016/j.agee.2017.03.026.
• Saaty, T. L. (1980). The analytic hierarchy process. Mcgraw Hill.
• Saha, M., & Eckelman M. J. (2017). Growing fresh fruits and vegetables in an urban landscape: A geospatial assessment of ground level and rooftop urban agriculture potential in Boston, USA. Landscape and Urban Planning, 165, 130-141. doi: 10.1016/j.landurbplan.2017.04.015.
• Salabun, W., Watróbski, J., & Shekhovtsov, A. (2020). Are MCDA Methods Benchmarkable? A Comparative Study of TOPSIS, VIKOR, COPRAS, and PROMETHEE II Methods. Symmetry, 12, 1549. doi: 10.3390/sym12091549.
• Sarı, F., & Koyuncu, F. (2021). Multi criteria decision analysis to determine the suitability of agricultural crops for land consolidation areas. International Journal of Engineering and Geosciences, 6(2), 64-73. doi.org: 10.26833/ijeg.683754.
• Specht, K., Siebert, R., Hartmann, I., Freisinger, U. B., Sawicka, M., Werner, A., Thomaier, S., Henckel, D., Walk, H., & Dierich, A. (2014). Urban agriculture of the future: an overview of sustainability aspects of food production in and on buildings. Agriculture and Human Values, 31, 33–51. doi: 10.1007/s10460-013-9448-4.
• Sriwongsitanon, N., & Taesombat, W. (2011). Effects of land cover on runoff coefficient. Journal of hydrology, 410(3-4), 226-238. doi: 10.1016/j.jhydrol.2011.09.021.
• Stoudt, A. E. (2015). Redefining Urban Food Systems to Identify Optimal Rooftop Community Garden Locations: A Site Suitability Analysis in Seattle, Washington. Yüksek Lisans Tezi, Güney California Üniversitesi Mimarlık, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB). (2023). T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028). Ankara, Türkiye.
• Taylor, J., Hanumappa, M., Miller, L., Shane, B., & Richardson, M. L. (2021). Facilitating multifunctional green infrastructure planning in Washington, DC through a tableau interface. Sustainability, 13(15), 8390. doi: 10.3390/su13158390.
• Thomaier, S., Specht, K., Henckel, D., Dierich, A., Siebert, R., Freisinger, U .B., & Sawicka, M. (2015). Farming in and on urban buildings: present practice and specific novelties of Zero-Acreage Farming (ZFarming). Renew. Agric. Food Syst., 30(1), 43-54, doi: 10.1017/s1742170514000143.
• Turci, G., Alpagut, B., Civiero, P., Kuzmic, M., Pagliula, S., Massa, G., Albert-Seifried, V., Seco, O., & Soutullo, S. (2021). A Comprehensive PED-Database for Mapping and Comparing Positive Energy Districts Experiences at European Level. Sustainability, 14(1), 427.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUIK). (2024). Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2023-49684. Erişim Tarihi: 23.04.2024.
• Ustaoglu, E., & Aydınoglu, A. C. (2020a). Suitability evaluation of urban construction land in Pendik district of Istanbul, Turkey. Land Use Policy, 99, 104783. doi: 10.1016/j.landusepol.2020.104783.
• Ustaoglu, E., & Aydınoglu, A. C., (2020b). Site suitability analysis for green space development of Pendik district (Turkey). Urban Forestry & Urban Greening, 47, 126542. doi: 10.1016/j.ufug.2019.126542.
• URL-1: http://www.istanbul.gov.tr/bir-bakista-istanbul
• Walters, S. A., & Midden, K. S. (2018). Sustainability of Urban Agriculture: Vegetable Production on Green Roofs. Agriculture, 8(168). doi:10.3390/agriculture8110168.
• Wati, S. F. A., Fitri, A. S. F., Kartika, D. S. Y., Wulansari, A., Safitri, E. M., & Agussalim, .. (2022). GIS land suitability to increasing agricultural production for the agriculture supply chain: a systematic literature review. Ijconsist Journals, 3(2), 13-18. doi: 10.33005/ijconsist.v3i2.67.
• Webb R., Bai, X., Smith M. S., Costanza R., Griggs D., Moglia M., Neuman M., Newman P., Newton P., Norman B., Ryan C., Schandl H., Steffen W., Tapper N., & Thompson G. (2018). Sustainable urban systems: Co-design and framing for transformation. Ambio, 47, 57–77.
• Walker, R. E., Keane, C. R., & Burke, J. G. (2010). Disparities and access to healthy food in the United States: A review of food deserts literature. Health & Place, 16(5), 876-884. doi: 10.1016/j.healthplace.2010.04.013.
• Wieckowski, J., & Zwiech, P. (2021). Can weighting methods provide similar results in MCDA problems? Selection of energetic materials study case. Procedia Computer Science,192, 4592-4601. doi: 10.1016/j.procs.2021.09.237.
• World Cities Culture Forum (WCCF). Percentage of public green space (parks and gardens). Erişim Adresi: http://www.worldcitiescultureforum.com/data/of-public-green-space-parks-and-gardens. Erişim tarihi: 23.04.2024.
• Yalew, S. G., van Griensven, A., Mul, M. L. & van der Zaag, P. (2016). Land suitability analysis for agriculture in the Abbay basin using remote sensing, GIS and AHP techniques. Modeling Earth Systems and Environment, 2(101). doi:10.1007/s40808-016-0167-x.
• Yıldız, E., & Er, F. (2023). Coğrafi bilgi sistemleri ve çok kriterli karar verme yöntemleri: Hibrit çözüm yaklaşımı ile Siirt örneği. Geomatik, 8(3), 222-234.
• Zolekar, R. B., & Bhagat, V. S. (2015). Multi-criteria land suitability analysis for agriculture in hilly zone: Remote sensing and GIS approach. Computers and Electronics in Agriculture, 118, 300-321.