Öz
New Dedications for Hosios kai Dikaios
The author presents four steles and three altars of the twin gods Hosios and Dikaios dating from the second and third centuries. Several of the monuments show iconographically identical presentations of the twin gods. Particularly noteworthy is the monument no. 4, a dedication by the inhabitants of Korosokome, as its inscription provides the first evidence for the masculine form of the names of Hosios and Dikaios in the nominative.
Anahtar Kelimeler
Öz
Hosios kai Dikaios İçin Sunulmuş Yeni Adak Taşları
Makalede, Phrygia tanrıları (özellikle Zeus Bronton ve Hekate) üzerindeki araştırmalarımız kapsamında, Anadolu'nun yerli tanrılarından birisi olan ve kültü Roma İmparatorluk Dönemi'nde özellikle Phrygia ve Lydia'da çok sık belgelenen Hosios ve Dikaios'a (Kutsal ve Adil Tanrı'ya) sunulmuş yedi adet yeni adak taşı tanıtılmaktadır. Eserlerden altısı Kuzeybatı Phrygia'da, biri ise Bithynia'da bulunmuştur. İlk beş eser Kütahya Müzesi'nde korunmaktadır. Altıncı eser Eskişehir'de, İller Bankası'nın lojmanlarının bulunduğu bahçede durmaktadır. Yedinci eser ise, Mudurnu'ya bağlı Tımaraktaş Köyü'nde bir şahsın evinin duvarındadır. İlk üç stel çok küçük olup olasılıkla Kütahya'nın 22 km güneybatısında yer alan Yaylababa Köyü'nde bulunmuştur. Bu köyden, yine aynı tanrıya adanmış ve bu küçük stellere benzer biçimde işlenmiş birçok stel ele geçmiştir. Bu eserler de Kütahya Müzesi'ndedir. Birçoğu çok küçük parçalar şeklinde kırılan steller buluntu yerleri olan bu köyde tanrının kutsal alanı bulunduğuna işaret etmektedir. Stellerin üzerinde Hosios ve Dikaios figürleri betimlenmiştir. Tanrılardan solda duranı elindeki teraziyle adaleti, sağdaki ise sopayla cezayı simgelemektedir. 4 numaralı eser Kütahya'nın Domaniç İlçesi'nde (Muratlar Köyü'nde) bulunmuş bir altar olup ön yüzüne Hosios ve Dikaios'un büstleri, sağ yan yüze ata binmiş Apollon, sol yan yüze ise bir Helios büstü işlenmiştir. Ön yüzde, akroterler arasında, arkasında bir hilal bulunan ve olasılıkla Men ya da Selene'yi betimleyen bir başka büst görülmektedir. Altarın arka yüzü boştur. Ön yüzde başlık silmesi üzerine yazılmış olan üç satırlık yazıttan eserin Korosokome halkının adağı olduğu anlaşılmaktadır. ΚοÏοσοκωμῆται ethnikon'u ilk defa belgelenmektedir. Altarın benzerlerinde görülmeyen bir özelliği ise, tanrı betimlerinin üst kısımlarına her bir tanrının adının yalın halde yazılmış olmasıdır. Gediz'de ele geçen 5 numaralı altarın ön yüzünde ise Helios'un ve Selene ya da Kybele'yi betimleyen bir tanrıçanın büstleri bulunmaktadır. Altarın arka yüzü çeşme yalağı olarak kullanılmak üzere derin biçimde oyulmuştur. Yazıttan, eserin 222 yılında (olasılıkla Sulla Aera'sına göre İ. S. 137/138) ve Daisios ayının onbirinde dikildiği anlaşılmaktadır. 6 numaralı eser büyük bir stel olup Eskişehir'de bulunmuştur ve bir ailenin adağıdır. Stelin üzerindeki figürler çok yıpranmış olmasına karşın burada şaha kalkmış dört atın çektiği bir arabanın (quadriga) betimlendiği anlaşılmaktadır. Alınlığa işlenmiş figür çok kötü durumdadır. Ancak, benzer stellerle karşılaştırıldığında, buraya her iki yanında birer arslanın bulunduğu tahtta oturan bir Kybele işlendiği söylenebilir. Quadriga yalnız Dorylaion ve teritoryumunda ele geçen Hosios ve Dikaios stelleri üzerinde görülen bir motiftir ve bildiğimiz kadarıyla sadece bu tanrının adaklarında karşımıza çıkmaktadır. Genellikle quadriga'nın üzerinde arabayı süren Helios figürü görülmektedir. Ele geçen eserlerden Eskişehir (Dorylaion) teritoryumunda Hosios ve Dikaios'un birden fazla kutsal alanının olduğu anlaşılmaktadır. Son eser küçük bir altar olup Bithynia'dan bugüne kadar ele geçen üçüncü Hosios ve Dikaios adağıdır. Yazıtların çevirisi söyledir:
1. "Dionysios'un oğlu Asklepides Hosios ve Dikaios'a adak olarak (sundu)."
2. "Dionysios?'un oğlu Aurelius Arkhelaos [Hosios ve Dikaios'a adak olarak] (sundu)."
3. "Aurelia Pergamis küçük çocukları için Hosios (ve) Dikaios'a adak olarak (sundu)."
4. "Hayırlı uğurlu olsun! Korosokomeliler (bu altarı) Hosios (ve) Dikaios'a adak gereği diktiler." İlgili kabartmaların üzerinde: "Hosios", "Dikaios", "Apollon" ve "Helios" yazılıdır.
5. "222 yılında, Daisios ayının onbirinde Hosios ve Dikaios'a."
6. "Menestratos'un oğlu Aurelius Gaius ve kayınbiraderi Khariton, eşi Aphia ve aile üyeleriyle birlikte Hosios (ve) Dikaios'a adak olarak (sundular)."
7. "Hayırlı uğurlu olsun! Hosios ve Dikaios'a adağı Marcus Iulius Valens (ve) Erycia Kharite (sundular)."
Hosios ve Dikaios sadece yazıtlı eserlerde karşımıza çıkan bir yerli Anadolu tanrısıdır. Kültün İ. S. 1. yy.dan itibaren görüldüğü ve özellikle 2. ve 3. yy.larda doruk noktasına ulaştığı anlaşılmaktadır. Daha çok altar ve stel biçiminde karşımıza çıkan adak taşlarında tanrı iki farklı ikonografide işlenmiştir. Maionia'da (Kuzeydoğu Lydia) bulunan stellerde Hosios ve Dikaios tek tanrı niteliğinde ve ata binmiş olarak betimlenmektedir. Kuzeybatı Phrygia'da ise tanrıyı iki farklı figür şeklinde görmekteyiz. Eserler genellikle kırsal kesimde yaşayan halkın basit adakları olarak karşımıza çıkmaktadır. Hosios ve Dikaios Güneş Tanrısı Helios'un emrinde ve hizmetinde hak ve adaleti sağlayan tanrısal bir varlık olarak algılanmaktadır. Adak yazıtlarının birisinde ἄγγελοι sözcüğü geçmektedir. Buradan tanrının "haberci" bir karaktere sahip olduğu anlaşılmaktadır. Habercilerin, kimseye görünmeden ülkede at üzerinde dolaşıp iyi ya da kötü eylemleri Helios'a haber verdiklerine inanılıyordu. Helios ise iyi insanları ödüllendiriyor, kötüleri de cezalandırıyordu. Roma İmparatorluk Dönemi'nde, Phrygia ve Lydia bölgelerinin kırsal kesimlerinde insanların soyut hak ve adalet kavramlarını kişileştirerek tek ya da çift kişilikli tanrısal varlıklar olarak düşünmüş oldukları anlaşılmaktadır. Hosios ve Dikaios kültünü genel hatlarıyla Türkçe olarak tanıtan bir makale için bkz. N. Eda Akyürek Şahin, Anadolu'da Hosios kai Dikaios Kültü (Kutsal ve Adil Tanrı), Arkeoloji ve Sanat 118, Kasım-Aralık 2004, s. 1-18.Anahtar Kelimeler
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Almanca |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Mayıs 2004 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Ocak 2004 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2004 Cilt: 1 |
