Stadiasmus Patarensis için Parerga (6): GZR. 54 (Patara – Phellos) ve Yeni Yazıtlar

Yıl 2011, Cilt: 8, 64 - 80, 15.05.2011

Fatih Onur , Mehmet Alkan

Öz

Bu çalışmada, Stadiasmus Patarensis (SP) 2009 yılı çalışmalarında incelenen Patara-Phellos güzergahı, bu güzergah üzerindeki antik kalıntılar ve yeni yazıtlar ele alınmıştır. SP'de Patara'dan çıkışlı, birisi Ksanthos'a (GZR. 1) diğeri de Phellos'a (GZR. 54) olmak üzere, iki güzergah verilmektedir. Her iki güzergah da Kısık boğazı çıkışından sonraki bir yere kadar beraber olmakla birlikte, Ksanthos yönüne giden Ova Gelemiş üzerinden hedefe ulaşmakta, Phellos'a giden ise Yeşilköy/Fırnaz üzerinden doğuya yönelmektedir. Güzergahta mesafeyi içeren blok kayıp olsa da, Şahin ve Adak tarafından – Tabula Peutingeriana ve günümüz Patara-Kaş mesafesi temelinde – kayıp olan uzaklık 240 stadia (45–46 km) olarak tamamlanmıştır. Bu güzergah Patara'dan Phellos'a, Akbel – Sarnıçbaşı – Uçova – Bezirgan – Sarıbelen/Sidek – Gökçeören/Seyret – Yeniköy – Çukurbağ – Pınarbaşı hattını takiben gitmektedir. Tiberius Claudius Capitolinus adlı Roma ve Patara vatandaşı olan birisinin mezar yazıtının bulunduğu Delikkemer hattından giden olası yol, daha geç kullanıma geçirilmiş olmalıdır. İslamlar yönüne çıkan bir Roma yolu izine rastlanılmamış olmakla birlikte, İslamlar'ın Öz Mahallesi'nde antik suyolunun yukarı kotlarında bulunan bir mezar, bölgenin İmparatorluk döneminde Patara teritoryumunda bulunduğunu göstermektedir (Nr. 1). Patara'dan başlayan bu yol Yeşilköy/Fırnaz üzerinden Akbel'e ulaşır. Buradan, Kalkan'ın 2 km kadar güneydoğusunda bulunan Sarnıçbaşı mevkiine kadar yol izi olmamakla birlikte, Sarnıçbaşı'ndan itibaren ca. 400 m yüksekte bulunan Bezirgan ovasına (yak. 750m yükseklikte) zikzaklar yaparak çıkmaktadır. Yolun Bezirgan ovasına çıktığı yerin hemen güneyinde yükselen Hisartepe üzerinde irili ufaklı pek çok yapıları gözlemlenebilmektedir. Yol ise, Hisartepe ve Kışla Dağı arasındaki geçitten (Fig. 14-15) Bezirgan Ovası'nın batı kenarındaki ambarların bulunduğu yere ulaşmaktadır. Burada bulunan bir yazıtta (Nr. 2) adı geçen Euelthon'un memleketi Patara olması da Bezirgan Ovası'nın en azından güney kısımlarının, Hisartepe ve hakim olduğu alanı da içermek üzere, Patara denetiminde olduğunu göstermektedir. Kuzey ucuna nazaran güney ucu 11 m daha düşük olan Bezirgan Ovası vaktiyle gölken yol geçirilmesi imkansızdı. Ova'nın güney ucunda muhtemelen Romalı mühendislerce açılan antik su tahliye tüneli (Fig. 19-20) vasıtasıyla gölün kurutularak yol geçirildiği düşünülmüştür. Bezirgan Ovası'nın batı kıyısından ilerleyen bir başka antik yol ise, Patara-Phellos ve Ksanthos-Neisa anayollarını bağlıyor olup, büyük bir ihtimalle de bu yolun iki ucundaki Alacaışık Gediği (kuzeyde, Ksanthos kontrolünde) ve Hisartepe (güneyde, Patara kontrolünde) geçitleri bu ana yolların giriş-çıkış noktalarıydı. Yol buradan Sarıbelen/Sidek üzerinden modern yola paralel olarak Gökçeören/Seyret'e ulaşmaktadır. Daha güneyden giden bir başka eski yol üzerinde, Gökçeören'in 4,5 km güneybatısındaki Üçkuyu mevkiinde bulunan bir lahit üzerindeki yazıttan (Nr. 3) Patara etki alanının buralara kadar uzadığı anlaşılmıştır. Lahdin üzerinde bulunduğu eski yol Gökçeören' ulaşmaktadır. Gökçeören'de bulunan bir lahit üzerindeki yazıt (Nr. 4) maalesef yer ismi ya da etnikon vermemektedir. Yazıtın, hüviyeti için veri sunmadığı ve diğer yazıtlar aracılığıyla çevresinin Patara teritoryumu içerisinde olduğunu anladığımız Gökçeören/Seyret (Seroia/ta?) antik yerleşiminin Patara sınırlarının doğu ucunda olduğu önerilebilir. Antik yol ise, Gökçeören/Seyret'ten Çağlarca, Pınarbaşı, Yeniköy, Çukurbağ ve Pınarbaşı üzerinden Phellos'a ulaşıyor olmalıydı.

Yazıtlar:

Nr.1) “Menophilos oğlu [Apoll]onides bu mezarı kendisi, karısı, çocukları ve torunları için yaptırmıştır. Başka birine defin (müsaadesi) yoktur, aksi olursa (yapan kişi) Pataralıların kentine 500 dinar ceza ödeyecektir.”

Nr. 2) “… Euphrosynos kızı Arsasis diye de bilinen … kocası, Eudemos oğlu Thersikles'in oğlu, memleketi yararına tam bir hizmet yerine getiren Pataralı Euelthon için …”

Nr. 3) “Bu mezarı, Hippolokhos'un oğulları Patara efradından varisler olan pek belagatli Publius ve Leonnatos'un köleleri Soterikhos ve Hoplon, kendileri, karıları ve onların çocukları için yaptırdılar.”

Nr. 4) “(Ben) Pappos oğlu M(arcus) Aur(elius) Hippolokhos, bu mezarı, kendi(m), eşim Flavia … ve çocuklar(ım) için yaptırdı(m). Başka hiç kimseye birini gömmek müsaadeli değildir, aksi takdirde (buna uymayan) kutsal imparatorluk kasasına 2500 dinar ceza ödeyecektir.”

Anahtar Kelimeler

Lykia, Roma yolları, Patara, Phellos, Ksanthos, Claudius

Parerga to the Stadiasmus Patarensis (6): Route 54 (Patara – Phellos) and new inscriptions

Öz

In the field survey of the Stadiasmus Patarensis (SP) in 2009, the route between Patara and Phellos was investigated. The distance between Patara and Phellos in the SP was restored as 240 stadia (45–46 km) by the editors. The route reaches Phellos via the Kısık pass – Akbel – Sarnıçbaşı – Uçova – Bezirgan – Sarıbelen/Sidek – Gökçeören/Seyret – Yeniköy – Çukurbağ and Pınarbaşı. There seems to have been another road following the water canal up to Akbel, but this must have been employed in a later period. No trace relating to the ancient road from Akbel to İslamlar could be found, nevertheless an inscription (No. 1) on a tomb on the upper levels of the waterway in the Öz neighbourhood of İslamlar confirms that the western slopes of Mount Kışla of this region was within the territory of Patara. The ancient road to Phellos reaches Sarnıçbaşı 2 km southwest of Kalkan via Yeşilköy/Fırnaz and Akbel. Then it climbs up to the Bezirgan Plain over a pass near “Ambararası”. This pass was controlled by the settlement on Hisartepe which rises to the south of the pass and has many ancient remains on its summit. An inscription from where the road meets the plain records a certain Euelthon from Patara, who fulfilled many services for his fatherland and was buried in that place, indicating that at least the southern parts of the Bezirgan Plain, including Hisartepe and its surroundings, were within the territorial control of Patara. When Bezirgan Plain, the southern end of which is 11 m lower in elevation, was a lake, the road passage was impossible. The tunnel at the southern end of the plain was probably cut by the time of Claudius, to empty the water from the lake, after which, the road led directly across the plain. A secondary road running from the western side of the plain should have connected the main roads of Patara-Phellos and Xanthos-Neisa, and two passages at the ends of this road, the Alacaışık pass (in the north, under the control of Xanthos) and the Hisartepe pass (in the south, under the control of Patara) were most probably the control and change points on these main roads. From Hisartepe the road continues to Gökçeören/Seyret via Sarıbelen/Sidek and Döşeme, near where some traces of ancient road pavement can be seen. A secondary road to the south from Sidek to Seyret via Üçkuyu, where there is a sarchophagus with inscription (No. 3) revealing the extension of the territory of Patara to these lands. Another inscription on a sarcophagus amongst the remains on Gökçeören hill does not provide information concerning a place name, though it can perhaps be suggested that this settlement on Gökçeören administratively belonged to Patara. After Gökçeören, the ancient route should have passed Çağlarca, Pınarbaşı, Yeniköy, Çukurbağ and Pınarbaşı to reach Phellos.

Anahtar Kelimeler

Lycia, Roman roads, Patara, Phellos, Xanthos, Claudius

Kaynakça

• F. Bechtel, Die historischen Personennamen des Griechischen bis zur Kaiserzeit, Toronto 1917.
• O. Benndorf – G. Niemann, Reisen in Lykien und Karien, Vienna 1884 (= Reisen im südwestlichen Kleinasien I).
• G. Büyükyıldırım, Antalya Bölgesi Tarihi Su Yapıları. Ankara 1994.
• K. Clow, The Lycian Way, Ankara 2000.
• G. Davies, Greek Inscriptions from Lycia, JHS 15, 1895, 100–115.
• N. Ehrhardt, Eine neue Grabinschrift aus Iconium, ZPE 81, 1990, 185–188.
• D. H. French, 1994 Araştırma Döneminde Roma Yolları, Miltaşları ve Yazıtları, Araştırma Sonuçları Toplantısı XIII/I, 1996, 1–6.
• E. Gardner, Inscriptions copied by Cockerell in Greece–II, JHS 6, 1885, 240–363.
• H. İşkan-Işık – W. Eck – H. Engelmann, Der Leuchtturm von Patara und Sex. Marcius Priscus als Statthalter der Provinz Lycia von Nero bis Vespasian, ZPE 164, 2008, 91–121.
• H. Hellenkemper – F. Hild, Tabula Imperii Byzantini 8: Lykien und Pamphylien, Vienna 2004 (Denkschriften ÖAW, phil.–hist. Kl. 320).
• C. Jones, The Neronian Inscription on the Lighthouse of Patara, ZPE 166, 2008, 153–154.
• E. Kalinka, Zur historischen Topographie Lykiens, ÖJh 3, 1900, Beibl. 37–68.
• E. Lane, An Unpublished Inscription from Lakonia, Hesperia 31/4, 1962, 396–398.
• P. Lombardi – C. Vismara, Deux inscriptions d'Aléria (Haute–Corse), Gallia 62, 2005, 279–292.
• C. Naour, Tyriaion en Cabalide, ZPE 29, 1978, 91–114.
• P. Perdrizet, Inscriptions de Philippes: Les Rosalies, BCH 24, 1990, 299–323.
• L. Robert, Hellenica X, Paris 1955.
• L. Ross, Kleinasien und Deutschland: Reisebriefe und Aufsätze mit Berzugnahme auf die Möglichkeit deutscher Niederlassungen in Kleinasien, Halle 1850.
• A. M. Rossi, Ricerche sulle multe sepolcrali romane, Rivista di Storia Antica 5, 1975, 111–159.
• W. Ruge, Sidake, in: RE II A/2, 2208.
• C. Schuler, Priester πρὸ πόλεως in Lykien: Eine neue Inschrift aus dem Territorium von Patara, ZPE 173, 2010, 69–86.
• T. Spratt – E. Forbes, Travels in Lycia, Milyas and the Cibyratis, in company with the late Rev. E. T. Daniell (Vol. I), London 1847.
• S. Şahin, Die Bauinschrift auf dem Druckrohraquädukt von Delikkemer bei Patara, in: C. Schuler (ed.), Griechische Epigraphik in Lykien. Eine Zwischenbilanz. Akten des Int. Kolloquiums München, 24.–26. Februar 2005. 25, Vienna 2007, 99–109.
• S. Şahin, Der neronische Leuchtturm und die vespasianischen Thermen von Patara, Gephyra 5, 2008, 1–32.
• S. Şahin, Patara Deniz Feneri. Eleştiriye Eleştiri, in: O. Tekin (Ed.), Ancient History, Numismatics and Epigraphy in the Mediterranean World Studies in memory of Clemens E. Bosch and Sabahat Atlan and in honour of Nezahat Baydur, İstanbul 2009, 331–344.
• S. Şahin, Bilim ve Bilirbilmezlik Üzerine Notlar II, Arkeoloji ve Sanat 135, 2010, 141–152.
• S. Şahin, Parerga zum Stadiasmus Patarensis (3): Die Inschrift von Köybaşı in Zentrallykien, Gephyra 7, 2010, 137–152.
• S. Şahin, Stadiasmus Patarensis. Likya Eyaleti Roma Yolları. İstanbul 2011.
• S. Şahin – M. Adak, Stadiasmus Patarensis. Itinera Romana Provinciae Lyciae, Istanbul 2007.
• H. Uzunoğlu – E. Taşdelen, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (7): New inscriptions from the territory of Phellos, Gephyra 8, 2011, 81–90.
• M. Zimmermann, Untersuchungen zur historischen Landeskunde Zentrallykiens, Bonn 1992.