Helenistik ve Roma Dönemi Galatia'sında kültürlerarası antroponomi - Michael Grün ve April Ross tarafından çizilmiş haritalarla birlikte

Yıl 2012, Cilt: 9, 51 - 68, 15.05.2012

Altay Coşkun

Öz

Helenistik Dönem'de Küçük Asya'da yaşanan taht savaşlarına dahil edilen Keltler; “Galatlar” adı altında İ.Ö. 278 yılından itibaren doğu Phrygia'yı iskan etmeye başlamışlardır. Zamanla önemli bir siyasi güç haline gelmişler ve İ.Ö. 25 yılında Galatia Eyaleti olarak Roma Imperium'una dahil edilene kadar İç ve Batı Anadolu'da hüküm sürmüşlerdir. Tarihte aldıkları bu öneme rağmen Galatların kültürel kimliklerine ilişkin çok az bilgi mevcuttur. Burada; bilgilerimizdeki eksik bir takım noktaları doldurmak amacıyla Galatların kullandığı şahıs isimleri incelemeye alınmıştır. Makalenin giriş kısmında Galatların Hellenistik Dönem'de, İÖ. 3. yüzyılda Anadolu'ya giriş süreci ve Anadolu'da etki alanları hakkında bilgi verilmiştir. Galatların, Apameia Antlaşması'ndan sonra etkinlik alanları azalsa da bölgedeki etkinliklerinin sona ermediği belirtilmektedir. Galatia'da varlığını sürdüren Trokmi'ler, Tolistobog'lar ve Tektosag'lar kabilelerinin yönetimlerine dair, araştırmacıların hemfikir olduğu İÖ. 3-2. yüzyıllarda oniki tetrarkhia'nın varlığının aksine, sadece İÖ. 100 yılı dolaylarında Mithridates VI tarafından dört tetrarkhia kurulduğunu önermektedir. Bölgenin Roma eyaleti haline getirilip üç civitates'e bölünmesinin ardından Ankyra'nın Tektosag'ların, Pessinus'un Tolistobog'ların, Tavium'un ise Trokmi'lerin başkenti oluşundan sonra bun­ların egemenlik alanları gibi veriler yetersiz kalmıştır. Coşkun, bu kabilelerin bölge kentlerine siyasal, sosyal ve kültürel açılardan nasıl baktığı gibi soruları makalesinde yöneltmektedir. Ayrıca, Galatların Roma İmparatorluk Dönemi'nde Frig kültürünün öğelerini taşıyıp taşımadığını, kültürler arası ilişkilerin niteliğini açıklamak için onomastik verileri incelemiştir.

Makalenin ikinci bölümünde ise, Galat onomastiği üzerine bazı gözlemler açıklanmaktadır. Verilen örneklerde, İS. Geç 1. yüzyılda Kelt isimlerinin ağırlıkta olduğunu, kısa bir süre sonra Kelt, Frig, Grek şahıs isimleri ve İS. 3. yüzyılda ise Yunan ve ağırlıklı olarak Roma şahıs isimlerinin varlığına dair örnekler sunulmaktadır. Örneklerden hareketle, Frig şahıs isimlerinin İS. 2. yüzyılda yoğun bir biçimde yeniden ortaya çıkışına ve kısa bir süre sonra da görünmemesine dikkat çekilmektedir. Galatlar örneğinde görüldüğü gibi, Orta Anadolu'da şahıs isimleri konusunda tamamlanmış bir corpus, Zgusta'nın Küçük Asya Şahıs İsimleri Sözlüğü'nün üzerine kapsamlı bir çalışmanın yapılmadığını vurgulamaktadır. Bunlara ilaveten, Anadolu'da Yunan ve Latin şahıs isimleri ve şimdiye kadar Kelt - Galat isimleri bibliografyası sıralanmaktadır.

Çalışmanın üçüncü bölümünde ise Hellenistik Dönem'de (İÖ. 3-1. yüzyıllar) Galat şahıs isimleri ve Roma Yüksek İmparatorluk Dönemi'ne ilişkin veriler tartışılmaktadır. Hellenistik Dönem'de bölgedeki örneklerin krallık, hanedan, seçkin sınıf gibi belli bir zümreden türetildiği ve erken dönem Galat soyluları arasında yabancı şahıs adlarının nadir görüldüğü belirtilmektedir. Ve Amyntas'ın ölümüne kadar kesin olarak tarihlenen soylu şahıs isimleri açıklanmıştır. Hellenistik krallıklar arasında yaygın olan ve Yunan-Roma dünyasıyla yakın bağlantıyı gösteren Philopator, Philorhomaios gibi cognomina'ları kullanmalarına karşın çocukları, torunları için Deiotaros, Adobogianos, Brigatos gibi Kelt isimlerini kullanmayı tercih ediyorlardı. Yazar, Galatlar arasında Kelt olmayan isimleri ise İÖ. 1. yüzyılda hanedanlıklarla ve Yunan kentleriyle yapılan evliliklere dayandırmaktadır. Çalışda Yunan isimlerinin Galatlar arasında yaygınlaşmasının nedenleri açıklanmaktadır. Bunların yanı sıra, A. Ross yardımıyla epigrafik verilerden yola çıkarak Roma Yüksek İmparatorluk Dönemi'nde bölgedeki Kelt, Frig, Anadolu şahıs isimlerinin, yer isimleri ve tanrı isimlerinin dağılımını gösteren bir harita meydana getirilmiştir. Bölgeler arası bağlantılar tartışılırken domnus, domnÄ“ gibi isimlerin yayılımı ve bu isimden türetilen şahıs isimlerinin batı eyaletlerinde yaygın görüldüğü ve dubno- Kelt kökünden türetildiği açıklanmaktadır.

Makalenin sonuç kısmında ise, Hellenistik Dönem'de son üç yüzyılda Galat isimlerinde Kelt isimlerinin baskın bir şekilde görüldüğü; yabancı şahıs isimlerinin az görülmesinin yabancı kültürlere eğilim değil, yapılan evliliklerin sonucu olduğunu; Galatların Yunanlar ve Romalılarla ilişkilerinin artışına bağlı olarak isimlerdeki kültürler arası çeşitliliğin de arttığı vurgulanmıştır. Roma İmparatorluk Dönemi'nde Yunan ve Roma adlarının artışına rağmen yine de bölgede mezar taşlarının çoğunluğu Frig ya da Kelt isimlerinin örneklerini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Galatia, Phrygia, şahıs adları, Helenizasyon, Romanizasyon

Intercultural anthroponomy in Hellenistic and Roman Galatia - with maps drafted by Michael Grün and April Ross

Öz

From 278 BC, Celtic mercenaries started to be involved in the dynastic wars of Asia Minor and began to settle in eastern Phrygia as 'Galatians'. From there they ruled substantial parts of central and western Anatolia until the creation of the Roman province of Galatia in 25 BC. Despite their historical importance, little is known about their cultural identity, so that a closer look at their personal names helps to fill some of the gaps in our knowledge. After a general intro­duction to the onomastic resources for central Anatolia, it is pointed out that Celtic compound names dominated among the aristocracy of Hellenistic Galatia. Proso­po­graphical information is then employed to explain that the rare use of foreign names in the course of the 1^st century BC was mainly due to intermarriage with the nobility of neighbouring territories. Despite the growing impact of Hellenization and Romanization in the same period, Greek and Roman personal names became more popular than Celtic names only in the latter half of the 1^st century AD, though Celtic names only disappear in the course of the 3^rd century. Surprising is the resurgence of Phrygian names in imperial inscriptions, which may at least partly be explained by the amalgamation of the priestly elite of Pessinus and the Tolistobogian nobility. But in some places, there seems to have been a continuity of Phrygian settlement that may go back to the early Hellenistic period if not beyond. This appears to be implied in rural naming patterns, where a high degree of homogeneity as to the use of either Phrygian or Celtic names is attested in the epigraphic record. The evidence becomes even more striking if the implications of intercultural naming practices are also considered. The assumption of an early 'Galatization' of central Anatolia, soon followed by its 'Hellenization', is therefore in need of modification.

Anahtar Kelimeler

Galatia, Phrygia, Celtic and intercultural personal names, Hellenization, Romanization

Kaynakça

• A. Th. Holder, Alt-celtischer Sprachschatz (ACS), 3 vols., Leipzig 1896–1913.
• -
• A. Coşkun, Amici Populi Romani (APR). Prosopography of the Foreign Friends of Rome. Published by the SFB 600, Trier 2007–2008; and by the Waterloo Institute for Hellenistic Studies (WIHS), Waterloo, ON 2010ff. URL: http://apr.uwaterloo.ca.
• M. Arslan, Galatya Krallığı ve Roma Dönemi Ankyra Şehir Sikkeleri (The Coins of the Galatian Kingdom and the Roman Coinage of Ancyra in Galatia), Ankara 2004.
• M. Arslan, Pessinus ve Tavium Sikkeleri, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2005 Yıllığı, Ankara 2006, 125–181.
• F. Bechtel, Die griechischen Personennamen nach ihrer Bildung erklärt und systematisch geordnet von A. Fick, 2. Aufl. Göttingen 1894.
• W. Blümel, Einheimische Personennamen in griechischen Inschriften aus Karien, EA 20, 1992, 7–34.
• E. Bosch, Quellen zur Geschichte der Stadt Ankara im Altertum, Ankara 1967.
• C. Brixhe, La langue comme critère d'acculturation: l'exemple du grec d'un district phrygien, Hethitica 8, 1985, 45–80.
• C. Brixhe, Le Phrygien, in : F. Bader (ed.), Langues indo-européennes, Paris 2002, 165–178.
• I. Claerhout – J. Devreker, Pessinous: An Archaeological Guide, Istanbul 2008.
• A. Coşkun, Das Ende der ‚romfreundlichen' Herrschaft in Galatien und das Beispiel einer ‚sanften' Provinzialisierung in Zentralanatolien, in: A. Coşkun (ed.), Freundschaft und Gefolgschaft in den auswärtigen Beziehungen der Römer (2. Jh. v.Chr. – 1. Jh. n.Chr.), Frankfurt/Main 2008, 133–164 (with maps 3–4).
• A. Coşkun, Der Ankyraner Kaiserkult und die Transformation galatischer und phrygisch-galatischer Identitäten in Zentralanatolien im Spiegel der Münzquellen, in: A. Coşkun et al. (eds.), Repräsentation von Identität und Zugehörigkeit im Osten der griechisch-römischen Welt, Frankfurt/Main 2009, 173–211.
• A. Coşkun, Interkulturelle Ortsnamen in Zentralkleinasien und Galatische Geschichte, in: W. Ahrens et al. (eds.), Names in Multi-Lingual, Multi-Cultural and Multi-Ethnic Contact. Proceedings of the 23rd International Congress of Onomastic Sciences (ICOS XXIII), August 17–22, York University, Toronto 2009, 243–253.
• A. Coşkun, Annäherungen an die galatische Elite der hellenistischen Zeit, in: B. Dreyer – P. F. Mittag (eds.), Lokale Eliten und hellenistische Könige. Zwischen Kooperation und Konfrontation, Berlin 2011, 80–104 (Oikumene 8).
• A. Coşkun, Galatians and Seleukids: a Century of Conflict and Cooperation, in: K. Erickson – G. Ramsey (eds.), Seleucid Dissolution: Fragmentation and Transformation of Empire (Exeter, July 2008), Wiesbaden 2011, 85–106 (Philippika 50).
• A. Coşkun, Theophore Personennamen in Westkleinasien. Neue Überlegungen auf der Grundlage des Lexicon of Greek Personal Names, vol. V.A: Pontus to Ionia (2010), EA 44, 2011, 153–162.
• A. Coşkun, Deconstructing a Myth of Seleucid History: the So-Called 'Elephant Victory' over the Galatians Revisited, forthcoming in: Phoenix 66, 2012.
• A. Coşkun, Neue Forschungen zum Kaiserkult in Galatien. Edition der Priester-Inschriften des Ankyraner Sebasteions (OGIS 533 = Bosch 51) und Revision der frühen Provinzialgeschichte, forthcoming in the Proceedings of the Conference: Der Beitrag Kleinasiens zur Kultur- und Geistesgeschichte der griechisch-römischen Antike (Kleinasiatische Kommission der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien, 3.–5. Nov. 2010); ca. 2013.
• A. Coşkun, War der Galaterkönig Deiotaros ein Städtegründer? Neue Vorschläge zu einigen kleinasiatischen Toponymen auf Sin-/Syn-, forthcoming, in: J. Zeidler (ed.), Devoi anvanac. Studien zur keltischen Religion und Onomastik (Akten der Workshops des Forums Celtic Studies 2007–2008). Series: Celtica Treverensia, vol. 1, ca. 2013.
• A. Coşkun, Die Tetrarchie als hellenistisch-römisches Herrschaftsinstrument. Mit einer Untersuchung der Titulatur der Dynasten von Ituräa, forthcoming in the Proceedings of the Conference: Client Kings between Centre and Periphery. Exzellenzcluster TOPOI & Friedrich-Meinecke Institut, FU Berlin, 18.–19.2.2011, ed. by E. Baltrusch – J. Wilker, ca. 2013.
• A. Coşkun – J. Zeidler, Netzwerk Interferenzonomastik. The Genesis of the Network for Intercultural Onomastics and Some Trier-Based Projects on Historical Anthroponomy in Zones of Cultural Contact, in: NIO-GaRo, 2005.3 (http://www.nio-online.net).
• G. Darbyshire – S. Mitchell, The Galatian Settlement in Asia Minor, in: Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1998 Yıllığı, Ankara 1999, 163–198.
• J. Devreker – M. Waelkens, Les Fouilles de la Rijksuniversiteit te Gent à Pessinonte, 1967–1973. Hommage à P. Lambrechts, 2 vols., Bruges 1984.
• X. Delamarre, Dictionnaire de la langue gauloise, Paris 22003 (éditions errance)
• W. Dressler, Galatisches, in: W. Meid (ed.), Beiträge zur Indogermanistik und Keltologie, Innsbruck 1967, 147–154.
• Th. Drew-Bear – Ch. M. Thomas – M. Yıldızturan, Phrygian Votive Steles, Ankara 1999.
• A. Falileyev, Dictionary of Continental Celtic Place-Names: A Celtic Companion to the Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Aberystwyth 2010 (For an accompanying map, cf. http://cadair.aber.ac.uk/ dspace/handle/2160/282.).
• P. Frei, Die epichorischen Namen im griechisch-römischen Inschriftenbestand der Region von Eskişehir, in: H. Otten et al. (eds.), Hittite and Other Anatolian and Near Eastern Studies in Honour of S. Alp, Ankara 1992, 181–191.
• D. French, Roman, Late Roman and Byzantine Inscriptions of Ankara, Ankara 2003.
• Ph. Freeman, The Galatian Language. A Comprehensive Survey of the Language of the Ancient Celts in Greco-Roman Asia Minor, Lewiston/NY 2001.
• A. Coşkun (ed.), Genealogical Tables of the Hellenistic World, online resource, Waterloo ON 2012ff. URL: http://wihs.uwaterloo.ca/genealogical-tables.
• A. Hofeneder, Kann man Kamma, die Frau des Galatertetrarchen Sinatos, für die keltische Religion heranziehen?, in: H. Heftner – K. Tomaschitz (eds), Ad fontes! FS für Gerhard Dobesch zum fünfundsechzigsten Geburtstag am 15. September 2004, Vienna 2004, 705–711.
• L. Innocente, Questioni di onomstica 'frigia', in: R. Gusmani et al. (eds.), Frigi e Frigio, Rome: Consiglio Nazionale delle Ricerche, 1997, pp. 33–40.
• I. Kajanto, The Latin Cognomina, Helsinki 1965.
• L. Kealhofer, The Archaeology of Midas and the Phrygians. Recent Works at Gordion, Philadelphia 2005.
• E. Lafli – E. Christof, Hadrianopolis I: Inschriften aus Paphlagonia, Oxford 2012 (British Archaelogical Reports, International Series 2366).
• W. Leschhorn – P. R. Franke, Lexikon der Aufschriften auf griechischen Münzen, vols. I–II, Vienna 2002–2009 (Denkschriften der phil.-hist. Klasse d. Österr. Akad. d. Wissenschaften 304/384).
• Th. Corsten et al., Lexicon of Greek Personal Names, vol. V A: Pontus to Ionia, Oxford 2010.
• H. Malay, Greek and Latin Inscriptions in the Manisa Museum, Vienna 1994 (Denkschriften der phil.-hist. Klasse d. Österr. Akad. d. Wissen¬schaften 237).
• P. Thonemann, Monumenta Asiae Minoris Antiqua, vol. XI: Monuments from Phrygia and Lykaonia, online version, Oxford 2012. URL: http://mama.csad.ox.ac.uk/index.html.
• S. Mitchell – D. French, The Greek and Latin Inscriptions of Ankara. Vol. I: From Augustus to the End of the Third Century AD, Munich 2012 (Vestigia 62).
• P. Moraux, L'établissement des Galates en Asie Mineure, Ist. Mitt. 7, 1957, 56–75.
• V. P. Neroznak, Phrygian, in: E. C. Polomé – W. Winter (eds.), Reconstructing Languages and Cultures, Berlin 1992, 271–278.
• W. Pape, Wörterbuch der griechischen Eigennamen, revised by G. E. Benseler, Braunschweig 31911, Nd. Graz 1959.
• G. H. R. Horsley, Regional Epigraphic Catalogues of Asia Minor V: The Greek and Latin Inscriptions in the Burdur Archaeological Museum. With Contributions by R. A. Kearsley. Turkish Translations by N. Alp, London 2007.
• B. H. McLean, Regional Epigraphic Catalogues of Asia Minor IV: Greek and Latin Inscriptions in the Konya Archaeological Museum, London 2002.
• L. Robert, Noms indigènes dans l'Asie-Mineure gréco-romaine, vol. I, Paris 1963.
• L. E. Roller, Hellenistic Epigraphic Texts from Gordion, AS 37, 1987, 103–133.
• K. H. Schmidt, Galatische Sprachreste, in: E. Schwertheim (ed.), Forschungen in Galatien, Bonn 1994, 15–28.
• Ch. Settipani, Continuité gentilice et continuité familiale dans les familles sénatoriales romaines à l'époque impériale. Mythe et réalité, Oxford 2000 (Unit for Prosopographical Research [now Prosopographical Research Centre]).
• H. Solin – O. Salomies, Repertorium nominum gentilium et cognominum Latinorum, Hildesheim 1994 (ed. nova).
• F. Stähelin, Geschichte der kleinasiatischen Galater, 21907, repr. Osnabrück 1973.
• K. Strobel, Die Galater, vol. 1: Geschichte und Eigenart der keltischen Staatenbildung auf dem Boden des hellenistischen Kleinasien, Berlin 1996.
• K. Strobel, Kelten [III.]: Kelten im Osten, in: DNP, vol. 6, Stuttgart 1999, coll. 393–400.
• K. Strobel, Die Staatenbildung bei den kleinasiatischen Galatern. Politisch-historische und kulturelle Prozesse im hellenistischen Zentralanatolien, in: H. Blum et al. (eds.), Brückenland Anatolien? Ursachen, Extensität und Modi des Kulturaustausches zwischen Anatolien und seinen Nachbarn, Tübingen 2002, 231–293.
• K. Strobel, Die Galater und Galatien: Historische Identität und ethnische Tradition im Imperium Romanum, Klio 89/2, 2007, 356–402.
• K. Strobel, Ist das phrygische Kultzentrum der Matar mit dem hellenistischen und römischen Pessinus identisch? Zur Geographie des Tempelstaates von Pessinus, Orbis Terrarum 9, 2003–2007 [2009], 207–223.
• K. Strobel – Ch. Gerber, Tavium (Büyüknefes, Provinz Yozgat). Ein regionales Zentrum Anatoliens. Bericht über den Stand der Forschungen nach den ersten drei Kampagnen (1997–1999). Mit einem Beitrag von G. Erath, Ist. Mitt. 50, 2000, 215–265.
• K. Strobel – Ch. Gerber, Tavium (Büyüknefes, Provinz Yozgat). Bericht über die Kampagnen 2000–2002, Ist. Mitt. 53, 2003, 131–195.
• K. Strobel – Ch. Gerber, Tavium (Büyüknefes, Provinz Yozgat). Bericht über die Kampagnen 2003–2005. Mit Beiträgen von E. Christof, G. Koiner, A. Puhm, S. De Martino und D. Müller, Ist. Mitt. 57, 2007, 547–621.
• K. Strobel – Ch. Gerber, Tavium (Büyüknefes, Provinz Yozgat) und seine Region. Bericht über die Kampagnen 2006–2009. Mit einem Beitrag von G. Koiner, U. Lohner-Urban, P. Scherrer, Ist. Mitt. 60, 2010, 291–338.
• J. Strubbe, Les noms indigènes à Pessinonte (1), Talanta 10/11, 1978/79, 112–145.
• J. Strubbe, The Inscriptions of Pessinous, Bonn 2005.
• L. E. Vardar – N. Akyürek Vardar, Galatia Bölgesi Kaleleri. Yerleşmeleri Yüzey Araştırması: Ankara İli 1996, AST 15.1, 1996, 245–279.
• H. von Fritze, Die Münzen von Pergamon, Abhandlungen der Königlich-Preussischen Ak. der Wiss., Berlin 1910.
• Ch. Wallner, Die Inschriften des Museums in Yozgat, Vienna 2011 (Tyche Sonderband 6).
• L. Weisgerber, Galatische Sprachreste, in: R. W. O. Helm (ed.), Natalicium. J. Geffken zum 70. Geburtstag, Heidelberg 1931, 151–175.
• O. White Muscarella, King Midas of Phrygia and the Greeks, in: K. Emre et al. (eds.), Anatolia and the Ancient Near East. Studies in Honor of T. Öğüç, Ankara 1989, 335–344.
• L. Zgusta, Neue Beiträge zur kleinasiatischen Anthroponymie, Prag 1970 (Diss. Orient. 24).
• L. Zgusta, Kleinasiatische Personennamen, Prague 1964.