Öz
Metropolis akropolisinin
kuzey yamacındaki kayalık bölümün hemen önünde bulunan Zeus Krezimos kutsal
alanı, antik kentte yeri keşfedilen ilk kült merkezi olarak kabul edilmektedir.
Kesin yeri henüz bilinmemesine karşın akropoliste olduğu düşünülen kentin
tanrısı Ares’e ait kült merkezi ise bu durumda istisnai bir durum teşkil
etmektedir. Ares’ten daha eski olan tek kült merkezi ise kente adını veren Ana
Tanrıça’nın kutsal mağaralarıdır. Kentin 5 km dışında, Uyuzdere mevkiinde yer
alan bu kutsal mağaralarda Ana Tanrıça’ya tapım Hıristiyanlık Dönemi’ne kadar
sürmüştür.
2015 yılında keşfedilen
Zeus Krezimos kutsal alanındaki kazılarda stylobat (sütun taşıyıcı) bloklarının
takip edilmesi sırasında bazıları yazıtlı olan sütunlar, bir sunak parçası ve
bir heykel kaidesinin tespit edilmesi heyecan yaratmıştır. Sütunların
taşıyıcı özelliklere sahip olup olmadığı henüz kesinlik kazanmamıştır. Avluyu
çevreleyen sütun tamburlarında yer alan yazıtlı bölümler avluya bakacak şekilde
düzenlenmiştir. Stylobat yüzeyine dikilen sütunların alt çapı yer yer dışarı
taşmaktadır ve bu durum ikinci kullanım olma ihtimalini akla getirmektedir. Avlu yerel kireç taşı plakalarla kaplıdır. Bu alanda
gerçekleştirilen bir sondaj çalışması sonucunda tabanın moloz taş ve mermer
parçalarıyla doldurulduğu anlaşılmıştır. Ayrıca sütunların arkasında yer alan,
kutsal alanının kuzey ve doğu bölümlerinde kült törenlerinde kullanılmış
olabileceği düşünülen odalar ortaya çıkarılmıştır. Bununla beraber ana kayanın belirli bir bölümünün
düzenli bir şekilde kesilerek mimari yapılanmayla iç içe geçmesi Metropolis’te
şimdiye kadar karşılaşılmayan bir inşa tekniği olarak dikkat çekmektedir. Mekânın
Geç Antik Dönem’de düzenleme geçirdiğini gösteren mozaik taban, ince horasan
harcıyla sıvanmış bir hazne veya su kanalı, küçük mekânlar ve Hıristiyan
mezarları dikkat çekicidir. Yazıtlar
üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda, bu alanın Metropolis’te daha önceden
varlığı bilinen fakat yeri bilinmeyen Zeus Krezimos’a adanmış bir kült
(tapınım) alanı olduğu anlaşılmıştır. Bu kültle beraber Metropolis’te tapım gören
Hera ve Ares kültlerinin de yazıtlar aracılığıyla bilinmesine karşın şimdiye
kadar hiçbirinin kentteki kesin yerlerinin saptanamamış olması bakımından Zeus
Krezimos kült alanının bulunması, Metropolis’te bir kült alanın kesin yerinin
ilk kez keşfi açısından büyük öneme sahiptir. Kutsal alanın büyük bir kayalık
alanın hemen önünde ve kayaya entegre bir şekilde yapılması Anadolu’da erken
çağlardan beri bilinen tanrı ve tanrıçalara dağlarda ve kayalık yüksek
alanlarda tapınma geleneğinin bir devamı olarak Metropolis’te de kendini
göstermektedir. Yazıtlar üzerinde yapılan çalışmalarda bu kültün su ile ilgili
bir bağının olduğu kültte görevli memurlardan birinin Yunanca hydrobaphos sıfatından anlaşılmaktadır.
Bu da bize kaya ve kayadan çıkan kaynak suyuyla ilişkili bir törensel ayin
konusunda ipuçları sunmaktadır. Bugün kayalık alanda herhangi bir su kaynağına
rastlanmasa da kültün aktif olduğu çağlarda böyle bir su kaynağının kayalık
alandan çıktığı düşünülmektedir. Bu açıdan Zeus Krezimos epitetli kültün su, bereket
ve bollukla ilişkili yerel bir kült olduğu düşünülmektedir. Kelime kökü
açısından Krezimos epitetinin anlamı tam olarak anlaşılamamış
olmakla birlikte Tegea, Sparta ve Argos sınırında yer alan Antik Kresion (Κρήσιον) Dağı ile
ilişkilendirilebilir. Krezimos
belki de Metropolis’e özgü yerel anlam taşıyan bir sıfattır. Latince kelime
kökeni bakımından “crescere” yani
bitkilerin ve yeşilliğin büyümesi anlamına gelen bir sıfat ile benzerlik
taşıdığından, Metropolis’e bereket ve bolluk getiren koruyucu Zeus şeklinde
açıklanmaya çalışılmaktadır. Anadolu’da Zeus’un bereket ile bağlantılı olan
benzer kültlerine rastlanması bu düşünceyi desteklemektedir.
Zeus Krezimos kültünün
Metropolis’e özgü olduğu yazıtlarla da desteklenmektedir. Kutsal alanda bulunan yazıtlı sütun tamburlarında
burada görevli rahip ve rahibelerin isim listeleri yer almakta ve bu isimlerin
birbiriyle akrabalık ilişkisi içerisinde olan kişilerden oluştuğu
anlaşılmaktadır. Geçmiş yıllarda gerçekleştirilen çalışmalarda kentte varlığı
bilinen Ares kültü ile ilişkili yazıtlı sütun tamburları bulunmuş, bu tamburlar
üzerinde tıpkı Zeus Krezimos kutsal alanında olduğu gibi kült alanında görevli
personelin isim listelerine yer verilmiştir. Zeus Krezimos kültü hiyerarşik
olarak Ares kültünün gerisinde kalsa da her iki kutsal alanda görevli
personelin isimlerine bakıldığında aynı aileye mensup kişiler oldukları ve bu
durumu uzun süre kararlı bir şekilde sürdürdükleri anlaşılmaktadır. Aile
bireyleri aile içerisindeki pozisyonlarını kültte de uygulamışlardır. Bu
pozisyonlara göre bazıları rahip bazıları da daha sık biçimde “Odrogos” olarak görülür. Ailedeki
kadınlar rahibe, hydrobaphos veya
hizmetli olarak görevlendirilmişlerdir. “Hermas”
epitetli görevlilerin de dini ritüel esnasında rahip olarak görev yaptığı
düşünülmektedir.
Yazıtların Türkçe
Çevirileri:
a. (1. Liste) Büyük Zeus Krezimos rahibi: Apollonius’un oğlu, Metrodoros’un torunu,
Tertullianus. Rahibe: Rahibin annesi, Perigenis. Tertullianus’un kızı,
Hydrobaphos, Moskhion. Hermas: Oikeios’un oğlu, Gaius. Memur(e): Synesis.
Memurlar: Dionysios’un oğlu Oikeios, Demetrios, Titus Flavius Tatianos.
Odrogos: Aleksandros.
(2. Liste) Büyük (Zeus
Krezimos) rahibi: Aleksimakhos’un torunu, Eilamoas’un oğlu, Menekration.
Rahibe: Attalos’un kızı, (sc. rahibin) annesi, Attalis. Hermas: - -
b. Büyük Zeus
Krezimos rahibi: Artemidoros’un torunu, III.
Attalos’un oğlu, Attalos. Rahibe: Rahibin annesi, Stratonike. Hermas: Claudius
Nikephoros. Hydrobaphos, Paula. Memur(e): Rahibin yeğeni, Herais. Memurlar: Aleksandros, Rhodanthos, Trophimos,
Artemas. Odrogos: Alexandros.
c. Büyük (Zeus
Krezimos) rahibi: - - , Ilamoas’ın oğlu,
A-[ - -
d. (Z. 4) - - Hydro]baphos - - (Z. 6) [Memur]lar: - -
Alekssandro - - - Paramono - - -
e. - - (Z.
3) Hermas: - - Hydro[baphos: Ap]phion. Memur(e): [ - - ] ia, Menogenes’in kızı. [Memur:]
Onesimos III. Da-[ - - Od]rogos: Aleksandros.
f. [Büyük Zeus Krezimos Tiberius Claudius rahibi]: [-’nın
oğlu, Thallos; Rahibe -] [rahibin annesi, ais. Her]mas: [- - ’in oğlu], Artemas.
Hydrobaphos [ - - -]. Mermur(e): Claudia Aleks[andra? - - Memur]lar: Tiberius
Claudius Aleks[andros, rahibin oğlu (?) - - -]trios [ - - - .
g. Büyük (Zeus Krezimos)
rahibi: Eukrates’in torunu, Timagenes’in oğlu, Ti]magenes. [Rahibe]: (Rahip)[’in annesi, Polla. Her]mas:
Apollonios III. Hydrobaphos Straton[is, Me]mure: Tykhe, Memur[lar: Ruf[us …]’un
oğlu, Pri]migenes.
h. Büyük.
i. Büyük Zeus
Krezimos rahibi:
Agathopus’un oğlu, Tatianos. Hermas: Rahibin kardeşi, - -panos. Rahibe; Rahibin
annesi, -a, Elpis. Hydrobaphos: Rahibin yeğeni, Memurlar ?: Menestheus’un oğlu …
n. Büyük Zeus
Krezimos rahibi ?,
Menekrates’in oğlu; Rahibe Euemeria, Hydrobaphos …. Memurlar …. Hermes …;
Odrogos, Aleksandros.
p. Odr]ogo[s
s. Büyük (Zeus
Krezimos) rahibi
Epiktetos’un oğlu, Metrodoros, Aleksandros. Rahibe: Rahibin annesi,
Paranomos’un eşi, Thallusa. Hermas, Soteros. Hydrobaphos, Maxima. Memurlar:
Asiatike ve Athenagoras. Odrogos, Aleksandros.
t. Büyük Zeus rahibi Abaskantos II. Rahibe: Rahibin annesi,
Myrtos. Hermas, Soter. Hydrobaphos, Rahibin kız kardeşi, Myrtos. Memur(e): Kharitos.
Memurlar: Glykon, Apellas, Zotikos. Odrogos, Aleksandros.
u. Büyük Zeus (Krezimos)
için Zotas’ın oğlu, Diopompos, Arkhelaos rahip olarak bunu diktirdi.
Kaynakça
- J. Bakke, Forty Rivers, Landscape and Memory in the District of Ancient Tegea, Institutt for lingvistiske, litterære og estetiske studier, Universitetet i Bergen, 2007.
- F. Bechtel, Die historischen Personennamen des Griechischen bis zur Kaiserzeit, ND Olms 1964.
- B. Dreyer, Leben und Sterben in Metropolis, in: S. und R. Nawracala (Hgg.), ΠΟΛΥΜΑΘΕΙΑ. Festschrift für Hartmut Matthäus anläss¬lich seines 60. Geburtstags, Aachen 2015, 87-114.
- B. Dreyer – H. Engelmann, Neue Dokumente zum Kult des Ares in Metropolis, ZPE 168, 2009, 161-176.
- B. Dreyer (Hg.), EDEN. Epigraphische Datenbank Erlangen Nürnberg (Abteilung 1: Die Inschriften von Metropolis), URL: http:// wisski.cs.fau.de/eden/metropolis (letzter Abruf: 10.02.2017).
- H. Engelmann, Der Kult des Ares im ionischen Metropolis, in: G. Dobesch – G. Rehrenböck (Hgg.), Hundert Jahre kleinasiatische Komission der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Akten des Symposiums von 23. bis 25. Oktober 1990 (= Österreichische Akademie der Wissenschaften phil.-hist. Kl. Denkschriften Bd. 236), Wien 1993, 171-176.
- H. Engelmann, Inschriften aus Metropolis, ZPE 125, 1999, 137-146.
- A. Fontrier, Περὶ τῆς ἐν Ἰωνίᾳ Μητροπόλεως, in: Μους. κ. Βιβλ. II 2/3, 1878, 65-101.
- M. Hakman, Bir Anadolu Tanrısı Olarak Zeus’un Tabiat ile İlişkisi Üzerine Bir Gözlem, Acta Turcica, Yıl V 1, 2013, 1-18.
- K. Knibbe, Die Götter von Metropolis in Ionien, Diplomarbeit zur Erlangung des Magistergrades der Philosophie, eingereicht an der Geisteswissenschaftlichen Fakultät der Universität, Wien 1989.
- R. Meriç, Metropolis in Ionien. Ergebnisse einer Survey-Unternehmung in den Jahren 1972-1975, Königstein/Ts. 1982.
- F. Onur – M. Oktan, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (12): The routes 56-57 (Phellos – Kyaneai – Myra), Gephyra 10, 2013, 94-105.
- L. Robert, Noms indigènes dans l'Asie Mineure gréco-romaine, Paris 1963.
- L. Robert, Opera Minora Selecta. Épigraphie et Antiques Greques, Bd. 1, Amsterdam 1969.
- H. Schwabl, Zeus I. Epiklesen, in: RE XA, 1972, 253-373.
- H. Usener, Göttliche Synonyme, Rheinisches Museum für Philolo-gie 53, 1898, 329-379.
- H. Usener, Götternamen. Versuch einer Lehre von der religiosen Begriffsbildung. Dritte unveränderte Auflage, Frankfurt 1948.
- L. Zgusta, Kleinasiatische Ortsnamen. Beiträge zur Namensforschung. Neue Folge Beihefte 21, Heidelberg 1984.
Öz
The sacred site of Zeus Krezimos, just in front of the rocky part of the
northern slope of the Metropolis acropolis, is considered to be the first cult
center discovered in the ancient city. Although the exact location of the cult
center of Ares, the god of the city, is unknown, it is thought to be on the
acropolis in an exceptional situation. The only cult centers older than
dedicated to Ares are the sacred caves of the Mother Goddess, whose name was
given to the city. In these sacred caves located in Uyuzdere, 5 km outside the
city, the Mother Goddess was worshiped until the advent of Christianity.
During the excavation consequent upon the stylobate blocks discovered in
2015, in excavations at the sacred site of Zeus Krezimos, the discovery of an
inscribed columns, a part of an altar and a sculpture base caused an
excitement. It is not yet certain whether the columns had capitals. The
inscribed sections on the column drums surrounding the courtyard are arranged
in a way to face the courtyard. The base diameter of the columns erected on the
surface of the stylobate extends out at some places, suggesting the possibility
of a second function. The courtyard is covered in local limestone slabs. As a
result of a trench opened in this area, it was understood that the floor was
in-filled with rubble and marble pieces. In addition, rooms that were thought
to have been used in cult ceremonies in the northern and eastern parts of the
sanctuary, which is located behind the columns, were uncovered. Further, a
certain area of the main rock was cut in a regular fashion and the fact that
this is interconnected with the architectural structure is an example of a
construction technique that has not been found elsewhere in Metropolis to date.
As a result of the studies conducted on the inscriptions, it was understood
that this area was a cult area dedicated to Zeus Krezimos. This cult area was
known to exist at Metropolis but its exact location was unknown. The discovery
of the Zeus Krezimos cult area in Metropolis is of great importance, inasmuch
as the cults of Hera and Ares worshipped in Metropolis, which are also known
from inscriptions but their locations have not yet been found. The fact that
this sacred area was built right in front of a large rocky area and integrated
with the rock also shows the cult at Metropolis was a continuation of the
ancient tradition in Anatolia of worshiping the gods and goddesses on mountains
and in rocky high lands. In studies conducted on the inscriptions, this cult
was also understood to have had a connection with water due to the hydrobaphos attribute
recorded of one of the civil servants working in the cult. This provides us
with clues about a ceremonial ritual associated with rocks and the spring water
from them. Today, although there is no water source in this rocky area, it is
thought that such a source of water emerged from the rocky area at the time
when the cults were still active. Consequently, the cult with Zeus Krezimos
epithet is thought to have been a local cult associated with fertility and
abundance.
The fact that the Zeus Krezimos cult was specific to Metropolis is
supported by the epigraphic evidence. The inscribed column drums in the sacred
area carry lists of the names of the priests serving here. In past years,
inscribed column drums relating to the Ares cult known to exist in the city
were found, and on these drums the name lists of people serving in the cult
area as well as those in the sanctuary of Zeus Krezimos were included. The cult
of Zeus Krezimos was behind that of Ares in the hierarchy, but nevertheless
families were active in it, those whose family heads were ambitious for
themselves and their relatives put them into positions within the cult. There
existed personal connections to other cults, some at the level of the priests,
more often on the level of the Odrogos. The women of the families – with the
function of priestess, of the hydrobaphos and the female servant – were
subordinate, but still prominent. Also in this cult no wife was allowed in the
position of the priestess. The priest “Hermas” and the hydrobaphos are propria
of the cult.
Anahtar Kelimeler
Ares Asia Minor cult cultplace Epigraphy Ionia Meter Metropolis Pantheon Prosopography Zeus Krezimos
Kaynakça
- J. Bakke, Forty Rivers, Landscape and Memory in the District of Ancient Tegea, Institutt for lingvistiske, litterære og estetiske studier, Universitetet i Bergen, 2007.
- F. Bechtel, Die historischen Personennamen des Griechischen bis zur Kaiserzeit, ND Olms 1964.
- B. Dreyer, Leben und Sterben in Metropolis, in: S. und R. Nawracala (Hgg.), ΠΟΛΥΜΑΘΕΙΑ. Festschrift für Hartmut Matthäus anläss¬lich seines 60. Geburtstags, Aachen 2015, 87-114.
- B. Dreyer – H. Engelmann, Neue Dokumente zum Kult des Ares in Metropolis, ZPE 168, 2009, 161-176.
- B. Dreyer (Hg.), EDEN. Epigraphische Datenbank Erlangen Nürnberg (Abteilung 1: Die Inschriften von Metropolis), URL: http:// wisski.cs.fau.de/eden/metropolis (letzter Abruf: 10.02.2017).
- H. Engelmann, Der Kult des Ares im ionischen Metropolis, in: G. Dobesch – G. Rehrenböck (Hgg.), Hundert Jahre kleinasiatische Komission der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Akten des Symposiums von 23. bis 25. Oktober 1990 (= Österreichische Akademie der Wissenschaften phil.-hist. Kl. Denkschriften Bd. 236), Wien 1993, 171-176.
- H. Engelmann, Inschriften aus Metropolis, ZPE 125, 1999, 137-146.
- A. Fontrier, Περὶ τῆς ἐν Ἰωνίᾳ Μητροπόλεως, in: Μους. κ. Βιβλ. II 2/3, 1878, 65-101.
- M. Hakman, Bir Anadolu Tanrısı Olarak Zeus’un Tabiat ile İlişkisi Üzerine Bir Gözlem, Acta Turcica, Yıl V 1, 2013, 1-18.
- K. Knibbe, Die Götter von Metropolis in Ionien, Diplomarbeit zur Erlangung des Magistergrades der Philosophie, eingereicht an der Geisteswissenschaftlichen Fakultät der Universität, Wien 1989.
- R. Meriç, Metropolis in Ionien. Ergebnisse einer Survey-Unternehmung in den Jahren 1972-1975, Königstein/Ts. 1982.
- F. Onur – M. Oktan, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (12): The routes 56-57 (Phellos – Kyaneai – Myra), Gephyra 10, 2013, 94-105.
- L. Robert, Noms indigènes dans l'Asie Mineure gréco-romaine, Paris 1963.
- L. Robert, Opera Minora Selecta. Épigraphie et Antiques Greques, Bd. 1, Amsterdam 1969.
- H. Schwabl, Zeus I. Epiklesen, in: RE XA, 1972, 253-373.
- H. Usener, Göttliche Synonyme, Rheinisches Museum für Philolo-gie 53, 1898, 329-379.
- H. Usener, Götternamen. Versuch einer Lehre von der religiosen Begriffsbildung. Dritte unveränderte Auflage, Frankfurt 1948.
- L. Zgusta, Kleinasiatische Ortsnamen. Beiträge zur Namensforschung. Neue Folge Beihefte 21, Heidelberg 1984.
Öz
Kaynakça
- J. Bakke, Forty Rivers, Landscape and Memory in the District of Ancient Tegea, Institutt for lingvistiske, litterære og estetiske studier, Universitetet i Bergen, 2007.
- F. Bechtel, Die historischen Personennamen des Griechischen bis zur Kaiserzeit, ND Olms 1964.
- B. Dreyer, Leben und Sterben in Metropolis, in: S. und R. Nawracala (Hgg.), ΠΟΛΥΜΑΘΕΙΑ. Festschrift für Hartmut Matthäus anläss¬lich seines 60. Geburtstags, Aachen 2015, 87-114.
- B. Dreyer – H. Engelmann, Neue Dokumente zum Kult des Ares in Metropolis, ZPE 168, 2009, 161-176.
- B. Dreyer (Hg.), EDEN. Epigraphische Datenbank Erlangen Nürnberg (Abteilung 1: Die Inschriften von Metropolis), URL: http:// wisski.cs.fau.de/eden/metropolis (letzter Abruf: 10.02.2017).
- H. Engelmann, Der Kult des Ares im ionischen Metropolis, in: G. Dobesch – G. Rehrenböck (Hgg.), Hundert Jahre kleinasiatische Komission der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Akten des Symposiums von 23. bis 25. Oktober 1990 (= Österreichische Akademie der Wissenschaften phil.-hist. Kl. Denkschriften Bd. 236), Wien 1993, 171-176.
- H. Engelmann, Inschriften aus Metropolis, ZPE 125, 1999, 137-146.
- A. Fontrier, Περὶ τῆς ἐν Ἰωνίᾳ Μητροπόλεως, in: Μους. κ. Βιβλ. II 2/3, 1878, 65-101.
- M. Hakman, Bir Anadolu Tanrısı Olarak Zeus’un Tabiat ile İlişkisi Üzerine Bir Gözlem, Acta Turcica, Yıl V 1, 2013, 1-18.
- K. Knibbe, Die Götter von Metropolis in Ionien, Diplomarbeit zur Erlangung des Magistergrades der Philosophie, eingereicht an der Geisteswissenschaftlichen Fakultät der Universität, Wien 1989.
- R. Meriç, Metropolis in Ionien. Ergebnisse einer Survey-Unternehmung in den Jahren 1972-1975, Königstein/Ts. 1982.
- F. Onur – M. Oktan, Parerga to the Stadiasmus Patarensis (12): The routes 56-57 (Phellos – Kyaneai – Myra), Gephyra 10, 2013, 94-105.
- L. Robert, Noms indigènes dans l'Asie Mineure gréco-romaine, Paris 1963.
- L. Robert, Opera Minora Selecta. Épigraphie et Antiques Greques, Bd. 1, Amsterdam 1969.
- H. Schwabl, Zeus I. Epiklesen, in: RE XA, 1972, 253-373.
- H. Usener, Göttliche Synonyme, Rheinisches Museum für Philolo-gie 53, 1898, 329-379.
- H. Usener, Götternamen. Versuch einer Lehre von der religiosen Begriffsbildung. Dritte unveränderte Auflage, Frankfurt 1948.
- L. Zgusta, Kleinasiatische Ortsnamen. Beiträge zur Namensforschung. Neue Folge Beihefte 21, Heidelberg 1984.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Almanca |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Mayıs 2018 |
| Gönderilme Tarihi | 9 Ekim 2017 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Cilt: 15 |
Kaynak Göster
- Makale Dosyaları