Nikaia’dan Yeni Yazıtlar XVIII: Nikaia Teritoryumundaki Agelleitoi/ai Demos’u Tarafından megistē archē Menestheus ve Eşi Gauriane’nin Onurlandırması

Yıl 2025, Cilt: 30, 155 - 175, 11.11.2025

Hüseyin Sami Öztürk

https://doi.org/10.37095/gephyra.1761250

Öz

Bu makalede, Bilecik ili Yenipazar ilçesi Aşağıçaylı (eski adı Nasuhlar) köyünde DSİ’nin 2024 yılındaki dere ıslah çalışmaları sırasında bulunmuş iki stel tanıtılmaktadır. Bu stellerden biri yaklaşık 3.30 m yüksekliğinde olup, anıtsaldır ve İmparator Septimius Severus’un 17. hükümranlık yılında dikilmiştir. Bir onur yazıtını içeren bu stel hem Nikaia kentinin siyasi yaşamına ilişkin yeni bilgiler vermekte; hem de şimdiye kadar adını hiç bilmediğimiz yeni bir yerleşimin adını içermektedir: Ho demos Agelleiotōn. Agelleitoi/ai demos’u, kendi hayırseveri Menestheus’u ve eşi Gauriane’yi onurlandırmakta ve O’nun Nikaia’da üstlenmiş olduğu baş arkhon’luk görevine atıfta bulunmaktadır. Stelde tarihleme için ayrıca arkhon Tatas’ın da adı eponymous olarak geçmektedir. Tatas’ın yanı sıra, onunla birlikte yargıçlar da zikredilmektedir. Bu yazıtla birlikte, Nikaia’daki yargıçların arkhon’larla birlikte görevi ilk kez belgelenmektedir. Diğer stel ise, kırık olmasından ötürü niteliği tam belli değildir. Bununla birlikte, yine Agelleitoi/ai demos’unun adı geçmektedir. Bu stel olasılıkla bir adak yazıtı içermektedir.
İlk yazıtın çevirisi şöyledir.

Efendiler(imiz), İmparatorlar Lucius Septimius Severus Eusebes Pertinax Augustus, Arabicus, Adiabenicus, Parthicus maximus ve İmparatorumuz Marcus Aurelius Antoninus Augustus ile İmparatorların oğlu Publius Septimius Geta Caesar’ın 17. (hükümranlık) yılında.

Parlak Nikaia kentinin proegeros’u ve şimdi de baş arkhonluk görevinde bulunan, tüm vatandaşlık görevlerini layıkıyla yerine getirmesine tanıklık eden Agelleitoi/ai demos’u, atadan hayırhah (olan) Menetheus oğlu Menetheus’u vatanı tarafından (yapılan) bütün övgülerle, eski bir (onurlandırma) borcunu ödemek için ve (ayrıca) eşi Gauriane’nin onuruna bu steli (dikti).
Menandros oğlu arkhon Tatas ile yargıçlar Hippokrates oğlu Gauros ve Italicus oğlu Diogenes’in (zamanında).

Anahtar Kelimeler

Nikaia , Bithynia , Agelleitoi/ai , demos , arkhon , boule , onurlandırma yazıtları

New Inscriptions from Nikaia XVIII: The Honorific Inscription by the Demos of the Agelleitoi/ai in the Territory of Nikaia for Menestheus, megistē archē, and His Wife Gauriane

Öz

This article presents two newly discovered inscriptions. During stream improvement works conducted by the State Hydraulic Works (= DSİ, in Turkish) in 2024, two stelae were discovered in the village of Aşağıçaylı (formerly Nasuhlar), located in the Yenipazar district of Bilecik province (see Map). One of these stelae is approximately 3.30 m high, monumental in scale, and was erected in the 17th year of the Emperor Septimius Severus’ reign. The stele bears an honorary inscription that offers new insights into the political life of the city of Nikaia. Notably, it reveals the existence of a previously unknown settlement: ὁ δῆμος Σαγελλειτων. In the inscription, the demos of the Sagelleitoi honours their benefactor, Menestheus, and his wife, Gauriane, while referencing Menestheus’ role as chief archon in Nikaia. Additionally, the stele names the archon Tatas as an eponym for dating purposes. Alongside Tatas, the chosen (archons?) for the subsequent year are listed, a unique feature, as no other inscriptions from Nikaia or its territory have previously documented such references to “appointed” officials. The second stele is fragmentary, and its exact purpose remains unclear. However, it again mentions the demos of the Sagelleitoi, suggesting it may have been erected either as a votive offering or an honorary one.

Anahtar Kelimeler

Nicaea , Bithynia , Agelleitoi/ai , demos , archon , boule , honorary inscription

Kaynakça

• Adak, M. 2007. “Zwei neue Archontenlisten aus Prusias ad Hypium.” Chiron 37: 1-10.
• Adak, M. – Öztürk, H. S. 2016. “Ein neuer Meilenstein aus der Nähe von Dableis (Nikaia) und das flavische Straßenbauprogramm in der Provinz Bithynia et Pontus.” Philia 2: 72-82.
• Adak, M. – Stauner, K. 2013. “Eine Honoratiorenfamilie aus Nikomedeia.” Gephyra 10: 143-151.
• Akyürek Şahin, N. E. 2005. “Bithynia’dan Yeni Yazıtlar.” Olba 9: 75-102.
• Akyürek Şahin, N. E. 2012: “Unter der Statthalterschaft des Rufius Varenus in Bithynien ehren die Trikkeanoi ihren Wohltäter Achaïkos.” Gephyra 9: 92-100.
• Akyürek Şahin, N. E. – Uzunoğlu, H. 2018. “Eskişehir Müzesi’nden Yeni Yazıtlar.” in: M. Arslan - F. Baz (edd.), A. Vedat Çelgin’in 68. Doğum Günü Onuruna Makaleler. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 33-67.
• Akyürek Şahin, N. E. – Uzunoğlu, H. 2022a. “Neue Inschriften aus Bilecik 1.” Gephyra 23: 101-184.
• Akyürek Şahin, N. E. – Uzunoğlu, H. 2022b. “Neue Inschriften aus Bilecik 2.” Gephyra 23: 77-118.
• Akyürek Şahin, N. E. – Uzunoğlu, H. 2025. “Neue Weihungen an Zeus im Museum von Eskişehir.” Olba 33, 267-289.
• Ameling, W. 1984. “Das Archontat in Bithynien und die Lex Provinciae des Pompeius.” EA 3: 19-31.
• Baz, F. 2013. “Considerations for the Administration of the Province Pontus et Bithynia during the Imperial Period.” Cedrus 1: 261-284.
• Baz, F. 2023. Antikçağ’da Pamphylia Bölgesi’nin Neokoros Unvanları. Istanbul: Doğu Kitabevi.
• Bekker-Nielsen, T. 2008. Urban Life and Local Politics in Roman Bithynia. The small World of Dion Chrysostomos. Aarhus: Aarhus University Press (Black Sea Studies 7).
• Belke, K. 2020. Bithynien und Hellespont. Tabula Imperii Byzantini 13. Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Bönisch Meyer, S. 2021. Dialogangebote. Die Anrede des Kaisers jenseits der offiziellen Titulatur. Impact of the Roman Empire, C. 200 B.C.–A.D. 476, Vol. 39. Leiden/Boston: Brill.
• Corsten, Th. 1991. “Neue Denkmäler aus Bithynien.” EA 17: 79-100.
• Çelgin, A. V. 2003. “Termessos Egemenlik Alanında Artemis Kültleri I. Ahırtaş-Örentepe (Kelbessos) Antik Yerleşmesindeki ‘Artemis Kelbessis’ Kültü. Son Epigrafik Araştırmaların Katkılarına Bir Bakış”. Adalya 6: 119-140.
• Davies, J. K. 1992: “Greece after the Persian Wars.” in: CAH 5: 15-33.
• Dickey, E. 2001. “KYPIE[kyrie], ΔΕΣΠΟΤΑ [despota], Domine. Greek Politeness in the Roman Empire.” JHS 121: 1-11.
• Dmitriev, S. 2005. City Government in Hellenistic and Roman Asia Minor. Oxford: Oxford University Press.
• Dönmez Öztürk, F. 2013. “Nikaia’dan Yeni Adak Yazıtları.” Cedrus 1: 285‐292.
• Dönmez Öztürk, F. – Öztürk, H. S. 2015: “Neue Inschriften aus Göynük und Mudurnu II.” Philia 1: 123-128.
• Eilers, C. 2002. Roman Patrons of Greek Cities. New York: Oxford University Press.
• Fernoux, H.-L. 2004. Notables et élites des cités de Bithynie aux époques hellénistique et romaine (IIIe siècle av. J.-C. - IIIe siècle ap. J.-C.). Lyon: Maison de l’Orient et de la Méditerranée (Essai d’histoire sociale).
• Giannakopoulos, N. 2016. “Groups and Associations in Bithynia and Pontus. Interaction with prominent Statesmen and provincial Governors.” in: B. Takmer - E. N. Akdoğu-Arca - N. Gökalp-Özdil (edd.), Vir Doctus Anatolicus Studies in Memory of Sencer Şahin. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 364-387.
• Haensch, R. - Weiß, P. 2005. “Gewichte mit Nennung von Statthaltern von Pontus et Bithynia.” Chiron 35: 443-498.
• Haensch, R. - Weiß, P. 2007. “<Statthaltergewichte> aus Pontus et Bithynia. Neue Exemplare und neue Erkenntnisse”. Chiron 37: 183-218.
• Hild, F. 2004. “Komai in Lykien.” Gephyra 1: 119-126.
• IAM: Inscriptiones Asiae Minoris. In: Acta Classica Mediterranea. Istanbul: Homerbooks.
• Jones, A. H. M. 1966. The Greek City from Alexander to Iustinian. Oxford: Oxford University Press
• Karakuş, O. S. 2023. “Roma Dönemi Bithynia Kentlerinde Patronus Teriminin Kullanımı ve Patronaj Biçimleri.” TÜBA-AR 32: 83-96.
• Kienast, D. – Eck, W. – Heil, M. 2017: Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie. 6th ed. Darmstadt: WBG.
• Leschhorn, W. 1993. Antike Ären. Zeitrechnung, Politik und Geschichte im Schwarzmeerraum und in Kleinasien nördlich des Tauros. Historia, Einzelschriften 81. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Madsen, J. M. 2009. Eager to be Roman. Greek Response to Roman Rule in Pontus and Bithynia. London: Gerald Duckworth & Co. Ltd.
• Magie, D. 1950. Roman Rule in Asia Minor. Princeton: Princeton University Press.
• Malay, H. 1983. “Three Decrees from Kyme.” EA 2: 1-20.
• Martin, A. 1987. La titulature épigraphigue de Domitien. Beiträge zur klassischen Philologie, Bd. 181. Frankurt am Main, Athenäum.
• Mastino, A. 1981. Le titolature di Caracalla e Geta attraverso le iscrizioni (Indici). Studi di storia antica, 5. Bologna: Editrice Clueb.
• Meyer-Zwiffelhoffer, E. 2002. Πολιτικῶς ἄρχειν [Politikos arkhein]. Zum Regierungsstil der senatorischen Statthalter in den kaiserzeitlichen griechischen Provinzen. Stuttgart: Franz Steiner.
• Michels, C. 2018. Antoninus Pius und die Rollenbilder des römischen Princeps. Herrscherliches Handeln und seine Repräsentation in der Hohen Kaiserzeit. Klio, Beihefte 30. Berlin/Boston: De Gruyter.
• Murphy, G. J. 1945. Their Reign of the Emperor L. Septimius Severus from the Evidence of the Inscriptions. Philadelphia: St. Peter’s College Press.
• Nicols, J. 2014. Civic Patronage in the Roman Empire. Mnemosyne, Supplements History and Archaeology of Classical Antiquity 365. Leiden: Brill.
• Oral, N. Ü. 2022. Roma/Hacı Yolu. Kalkhedon-Nikomedeia-Nikaia-Iuliupolis Güzergâhı. Master’s thesis, Marmara University.
• Öztürk, H. S. 2016. “Göynük ve Mudurnu’dan Yeni Yazıtlar IV.” Cedrus 4: 287-297.
• Öztürk, H. S. 2017. “Nikaia’dan Yeni Yazıtlar VII: Traianus’un Onurlandırılması.” ArkSan 156: 219-222.
• Öztürk, H. S. 2019a. “Bolu İli’nin Göynük ve Mudurnu İlçelerinde Epigrafik Yüzey Araştırması Sonuçları (2012-2104 Yılları).” in: B. Öztürk - H. S. Öztürk - K. Eren - B. B. Aykanat - H. Azeri (edd.), Mnemes Kharin ❦: Filiz Dönmez-Öztürk Anısına Makaleler. Anadolu Arkeolojisi, Epigrafisi ve Eskiçağ Tarihine Dâir Güncel Araştırmalar. Istanbul: Homerbooks, 461-471.
• Öztürk, H. S. 2019b. “Nikaia ve Nikomedeia’dan Yeni Yazıtlar X.” Phaselis 5: 391-395.
• Öztürk, H. S. 2019c. “Nikaia’dan Yeni Yazıtlar XI.” Libri 5: 307-314.
• Öztürk, H. S. 2020: “A Summary of Epigraphic Studies (2010-2018) in the Territory of Nicaea (Bithynia).” In: A. Lichterberger – T. Şare-Ağtürk – E. Winter – K. Zimmermann (edd.), Imperial Residence and Site of Councils. The Metropolitan Region of Nicaea / Nicomedia. Asia Minor Studien, Bd. 96. Bonn: Rudolf Habelt, 57-70, pl. 8-16.
• Öztürk, H. S. 2022: Nikaia: Egemenlik Alanı Epigrafik-Tarihi, Coğrafya Araştırmaları, I: Osmaneli/Lefke (Bilecik). Istanbul: Homer Books.
• Öztürk, H. S. 2023a: Nikaia: Egemenlik Alanı Epigrafik-Tarihi, Coğrafya Araştırmaları, II: Gölpazarı [Tataios] (Bilecik). Istanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Öztürk, H. S. 2023b. “Nikaia’dan Yeni Yazıtlar XV. Kurtköy’den (Bilecik) İki Yeni Mezar Yazıtı Bir Bouleutes ile Bir Nomikos/Iuris Prudens.” in: F. Cluzeau – Ö. Acar – N. Ediz-Okur - V. Taşçı (edd.), Sophron: Güler Çelgin’e Armağan Yazılar. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 149-155.
• Öztürk, H. S. - Dönmez Öztürk, F. 2015. “Göynük ve Mudurnu’dan Yeni Yazıtlar III.” Cedrus 3: 243-256.
• Öztürk, H. S. – Aktaş, A. – Demirhan Öztürk, E. 2020: “New Inscriptions from Nikaia XII. Sanctuary of Zeus Bronton in Ahmetler Village, Pazaryeri District.” Gephyra 20: 171-192.
• Öztürk, H. S. – Baz, F. 2025. “Neue Inschriften aus Nikaia XIX. Ein ländlicher Demos, sein Patron und Meter Skogene.” Philia 11: 84-93.
• Peachine, M. 1990. Roman Imperial Titulature and Chronology, A.D. 235-284. Studia Amstelodamensia ad epigraphicam, ius anticum et papyrologicam pertinentia, XXIX. Amsterdam: J. C. Gieben Publisher.
• Quaß, F. 1993. Die Honoratiorenschicht in den Städten des griechischen Osten. Stuttgart: Franz Steiner.
• Robert, L. 1940. “Inscriptions de Bithynie copiées par Georges Radet”. REA 41/1-4: 302-322.
• Ruscu, L. 2015. “The Office of the Protos Archon in Bithynia and Thrace.” Journal of Ancient History and Archeology 2/4: 5-9.
• Schuler, C. 1998. Ländliche Siedlungen und Gemeinden im hellenistischen und römischen Kleinasien. München: C. H. Beck.
• Sherwin-White, A. N. 1998. The Letters of Pliny: A Historical and Social Commentary. Oxford: Oxford University Press.
• Siekierka, P. – Stebnicka, K. – Wolicki, A. 2021. Women and the Polis. Public Honorific Inscriptions for Women in the Greek Cities from the Late Classical to the Roman Period. Volume 1. Berlin/Boston: De Gruyter.
• Stauber, J. 2022. Repertorium der griechischen und lateinischen Inschriften aus Mysien, Teil I. Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae Minoris 30. Vienna: Verlag der Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Şahin, S. 1987. “Yazıtların Diliyle İznik’te (Nikaia) Tarih.” AST 5: 369-374.
• Şahin, S. 2004. “Hellenistik ve Roma Çağlarında İznik/Nikaia.” in: I. Akbaygil - H. İnalcık - O. Aslanapa (edd.), Tarih Boyunca İznik. Istanbul: Türkiye İş Bankası, 3-23.
• Şahin, S. 2014. Stadiasmus Patarensis. Itinera Romana Provinciae Lyciae - Likya Eyaleti Roma Yolları. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Thompson, L. 1984. “Domitianus Dominus. A Gloss on Statius Silvae 1.6.84.” AJP 105/4: 469-475.
• Vitale, M. 2012. Eparchie und Koinon in Kleinasien von der ausgehenden Republik bis ins 3. Jh. n. Chr. Asia Minor Studien, Bd. 67. Bonn: Rudolf Habelt.
• Wilson, D. R. – Wright, R. P. 1965. “Roman Britain in 1964: I. Sites Explored: II. Inscriptions.” JRS 55, 1/2: 199-228.
• Wright, R. P. 1963. “An Imperial Inscription from the Roman Fortress at Carpow, Perthshire.” Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland 97: 202-205.
• Yılmaz, T. 2019. Roma Dönemi’nde Küçük Asya Kentlerinin Patronus’ları. Master’s thesis, Mimar Sinan Fine Art University.