New Epigraphic Evidence from the Territory of Phaselis: Funerary Inscriptions and Local Cults

Yıl 2025, Cilt: 30, 121 - 134, 11.11.2025

Nihal Tüner Önen , Murat Arslan

https://doi.org/10.37095/gephyra.1765546

Öz

Recent epigraphic findings from the territory of Phaselis, including funerary inscriptions obtained through field surveys in the district of Palamut at Hisarçandır in 2018 and excavation results from Idyros in 2024, provide critical new evidence for understanding the city’s religious administration and territorial boundaries. Both inscriptions presented in this article uniquely refer to Athena as the recipient agent of funerary fine regarded as the city’s principal deity as responsible for payments. However, the inscription from Idyros mentions god Hephaistos alongside Athena - notably without the epithet “Polias” – as the recipient agents of fine colection. This distinction invites a comprehensive investigation and analysis of the territorial boundaries of the city of Phaselis throughout its historical development. In order to understand the underlying reasons for this phenomenon, the study first undertakes a comprehensive chronological examination of the territorial boundaries within the historical development of the city of Phaselis. Prior to analyzing the inscriptions themselves, the research addresses the locations where these inscriptions were discovered and contextualizes them within the historical territorial limits of Phaselis. Subsequently, the cults of Athena and Hephaistos within the relevant hinterland are examined. Through this approach, the study aims to shed light on the influence of religious cults on urban boundaries and political structures, revealing the complex networks of interaction that characterized Phaselis and its surrounding region.

Anahtar Kelimeler

Phaselis , Idyros , Athena , Hephaistos , Funerary Inscriptions , Cults

Phaselis Teritoryumundan Yeni Epigrafik Kanıtlar: Mezar Yazıtları ve Yerel Kültler

Öz

Phaselis teritoryumundan elde edilen son epigrafik bulgular, Hisarçandır Palamut'ta yapılan yüzey araştırmaları (2018) ve Idyros'taki kazı sonuçları (2024) aracılığıyla elde edilen mezar yazıtları da dahil olmak üzere, şehrin dini yönetimi ve bölgesel sınırlarını anlamak için kritik öneme sahip yeni kanıtlar sunmaktadır. Bu makalede sunulan her iki yazıt da şehrin baş tanrısı olarak kabul edilen ve mezar cezalarının ödenmesinden sorumlu olan Athena tapınağıyla bağlantılı hazinelere benzersiz bir şekilde atıfta bulunmaktadır. Ancak, Idyros yazıtında Athena'nın hazinesinin yanı sıra Hephaistos tanrısının hazinesi de zikredilmekte ve Athena tanrıçasına atıfta bulunurken “Polias” epitheti dikkat çekici bir şekilde atlanmaktadır. Bu durumun nedenini anlamak açısından makalede öncelikle Phaselis kentinin tarihsel gelişim süreci içinde kronolojik çerçeve içinde teritoryum sınırları kapsamlı bir şekilde mercek altına alınmıştır. Ardından, yazıtları analiz etmeden önce, bu çalışma önce yazıtların bulundukları yerleri ve Phaselis'in tarihsel toprak sınırlarını ele alınarak ilgili hinterlanttaki Athena ve Hephaistos kültleri incelenmiştir. Bu şekilde Phaselis teritoryumundan ele geçen yazıtlar ışığında dini kültlerin kent sınırları ve siyasi yapılar üzerindeki etkisi üzerinde yoğunlaşılarak Phaselis ve hinterlandındaki karmaşık etkileşim ağları gözler önüne serilmeye çalışılmıştır.
Yazıtların Türkçeleri şöyledir:
1. Bu mezarı Arthmiouros’un torunu, Oniallis oğlu Aur(elius) Oniallis, kendisi, karısı Trokondas kızı Aur(elia) Mate ile oğlu Oniallis olarak da bilinen Pellonas ve onun karısı Aurelius Tendales(eus?) kızı Rhomysea ile onların çocukları için yaptırdı, başka kimse için değil; eğer biri buna cüret ederse Athena Polias’a 500 denarii ödeyecek.
2. Yazıtın A kısmı çok parçalı olduğu için çeviri yapılamamaktadır.
Yazıt’ın B kısmı: Zosiman’ın oğlu Leukis (=Lucius) ve Nais bu mezarı kendileri, çocukları ve torunları için inşa ettiler. Ben hayatta olduğum sürece, başkalarını buraya gömme hakkı kimseye ait olmayacaktır, ancak ölümümden sonra bu hakkın Onnas’a ait olmasını istiyorum. Herhangi biri buna aykırı bir şekilde davranırsa, Hephaistos ve Athena’ya 1500 denarii ödeyecektir.

Anahtar Kelimeler

Phaselis , Idyros , Athena , Hephaistos , Funerary Inscriptions

Kaynakça

• Adak, M. 2006, “Olbia in Pamphylien - Die epigraphische Evidenz.” Gephyra 3: 1-28.
• Adak, M. 2007. “Die dorische und äolische Kolonisation des lykisch-pamphylischen Grenzraumes im Lichte der Epigraphik und der historischen Geographie.” In: C. Schuler (ed.), Griechische Epigraphik in Lykien. Eine Zwischenblanz. Akten des int. Kolloquiums, München, 24-26. Februar 2005. Munich: ÖAW, 42-50.
• Arslan, M. 2018 “Phaselis ve Teritoryumunun Yol ve Savunma Sistemleri: Tekirova - Çamyuva Arası.” Phaselis 4: 15-46.
• Arslan, M. – Tüner-Önen, N. 2018. “Phaselis, 2017 Yüzey Araştırmaları ve Kazı Çalışmaları.” Phaselis 4: 295-323.
• Arslan, M. – Tüner-Önen, N. 2019. “Phaselis Kenti’nde 2019 Yılında Gerçekleştirilen Yüzey Araştırmaları ve Kazı Çalışmaları.” Phaselis 5: 425-463.
• Arslan, M. – Tüner-Önen N. 2024. “New Dedications from Phaselis to Apollon Epidamos, Artemis Pergaia and Hephaistos.” Libri 10: 113-128.
• Atilla, D. 2019. “Phaselis Kenti Ekonomisi’nin ‘Ager Publicus’ Süreci Kapsamında Değerlendirilmesi.” Phaselis 5: 1-30.
• Avcu, F. 2014. “Lykia Bölgesi Mezar Yazıtlarında Cezalar ve Ceza Tahsil Kurumları.” Master’s thesis, Akdeniz University.
• Avcu, F. 2018. “Lykia Bölgesi Mezar Yazıtlarında Cezalar ve Ceza Tahsilat Kurumları.” In: T. Kahya – A. Özdizbay – N. Tüner Önen – M. Wilson (edd.), Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması II: Anadolu Akdeniz Sempozyumu, 4-7 Kasım 2015, Antalya. Istabul: AKMED, 65-78.
• Bérard, V. 1892. “Inscriptions d’Asie Mineure (2).” BCH 16: 417-446.
• Blackman, D. J. 1981. “The Inscriptions.” In: J. Schäfer (ed.), Phaselis. Beiträge zur Topographie und Geschichte der Stadt und ihrer Häfen. Tübingen: Wasmuth, 138-163.
• Çelgin, A. V. – Çelgin, G. 2001. “Research in East and Northeast Lycia.” In: O. Belli (ed.), Istanbul University's Contributions to Archaeology in Turkey. 1932-2000. İstanbul: Istanbul University, 392-396.
• Çelik, A. – Atalay, S. – Büyükyörük, F. 2018. “Hisarçandır’dan Ele Geçen Marcus Aurelius Kamoas ve Ailesine Ait Lahit Mezar.” Phaselis 4: 181-198.
• Deubner, L. 1966. Attische Feste. Berlin: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
• Gignac, F. T. 1975. A Grammar of the Greek papyri of the Roman and Byzantine periods. Phonology, Volume 1. Cisalpino Goliardica.
• Gürel, B. – Akçay, A. – Tüner-Önen, N. 2019. “Phaselis Teritoryumu’nda Kolalemis ve Ailesine Ait Khamosorion ve Çiftlik Yerleşimi.” Phaselis 5: 413-424.
• Heipp-Tamer, C. 1993. Die Münzprägung der lykischen Stadt Phaselis in griechischer Zeit. Saarbrücken.
• Hellenkemper, H. – Hild, F. 2004. Lykien und Pamphylien I-III. Vol. TIB 8. Wien.
• Schwertheim, E. 1980. Die Inschriften von Kyzikos und Umgebung, Teil I: Grabtexte. IK 18. Bonn.
• İplikçioğlu, B. – Çelgin, G. – Çelgin, A.V. 2001. “Doğu ve Kuzeydoğu Lykia-Güneybatı Pisidia Epigrafik – Tarihi Coğrafi Yüzey Araştırmaları Projesi 1999 Çalışmalar.” AST 18.1: 241-245.
• İplikçioğlu, B. 2010. “Doğu Likya – Batı Pamfilya Epigrafik-Tarihi Coğrafi Araştırmalar 2009.” ANMED 8: 157-158.
• Mattingly, H. B. 1974. “The Protected Fund in the Athenian Coinage Decree (ATL D 14, par 7f).” AJP 95/3: 280-285.
• Makres, A. 2014. “IG I3 82 Revisited.” In: A.P. Matthaiou – R. Pitt (edd.), Athenaion episkopos. Studies in honour of H. B. Mattingly. Athens: Greek Epigraphic Society, 185-202.
• Nollé, J. 1995. “Athena in der Schmiede des Hephaistos: Militär-, wirtschafts- und sozialgeschichtliche Implikationen von Münzbildern.” JNG 45: 51-77.
• Onur, F. 2022. “Lykia’da Yürütülen Antik Yol Araştırmaları ve Bölgenin Tarihi Coğrafyasına Katkıları.” In: M. Demirel – M. Arslan – S. Atalay – U. Orhan (edd.), Antalya'nın Arkeolojik Mirası. Antalya Müzesi 100 Yaşında, Cilt II. Ankara, 498-523.
• Onur, F. 2023. “The Western Shores of the Pamphylian Gulf: Tenedos, “Olbia and others” Revisited.” Phaselis 9: 5-40.
• Onur, F. 2024. “Notes on the Border Regions of Lycia: Oktapolis, Milyas and Mnarike.” In: F. Onur – Ch. Schuler (edd.), New Research on Greek Epigraphy in Lycia. Proceedings of the Symposium at Antalya, Türkiye, 28-30 March 2022. Istanbul: Koç University Press, 77-105.
• Ormerod, H. A. – Robinson, E. S. G. 1914. “Inscriptions from Lycia.” JHS 34: 1-35.
• Öztürk, H. S. – Öncü, Ö. E. 2020. “Olympos in Lycia: A Novel Assessment of its History and Localization in Light of Recent Archaeological and Epigraphical Research.” Adalya 23: 253-275.
• Robert, L. 1966. Documents de l’ Asie mineure méridionale. Genf /Paris: Droz.
• Schefold, K. 1979. “Athenas und Hephaistos’ Leben auf einem Fries in Ostia und Berlin.” AntK 22/2: 99-103.
• Şahin, S. 2014. Stadiasmus Patarensis. Itinera Romana Provinciae Lyciae. Lykia Eyaleti Roma Yolları. İstanbul: Ege Yayınevi.
• Taşkıran, M. 2021. “Phaselis Merkezi Kule.” Phaselis 7: 7-19.
• Thompson, W. E. 1977. “The Protected Fund of Athena and Hephaistos.” AJP 98/3: 249-251.
• Tüner-Önen, N. 2002. “Lykia Yerleşim Coğrafyası’nda Yeni Lokalizasyonlar.” In: S. Şahin – M. Adak (edd), Likya İncelemeleri I. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 63-78.
• Tüner, N. 2008. Phaselis Antik Kenti ve Territoriumu, Unpublished PhD Dissertation, Akdeniz University, Antalya
• Tüner-Önen, N. – Akçay, A. 2014. “Phaselis Kentinin Su Teminine İlişkin Gözlemler ve Dijital Epigrafi Çalışmaları.” MJH 4/2: 279-292.
• Tüner-Önen, N. 2015a. “Yeni Buluntular Işığında Phaselis Epigrafi Çalışmaları.” Phaselis 1: 19‐38.
• Tüner-Önen, N. 2015b. “Annäherungen zur Geschichte der Stadt Phaselis auf onomastischer: Ein Studium der Namen aus Phaselis und ihrem Territorium.” Phaselis 1: 39-67.
• Tüner-Önen, N. – Gürel, B. – Akçay, A. 2017. “Phaselis Teritoryumunda Tespit Edilen Lahitlerin RTI Metodu Işığında Arkeolojik ve Epigrafik İncelemeleri.” Phaselis 3: 343-369.
• Wiedergut, K. 2018. “Wider die Inflationshypothese: Zur Höhe der Bußgelder in Grabinschriften aus dem ostlykischen Olympos.” EA 51: 147-163.
• Zgusta, L. 1964. Kleinasiatische Personennamen. Prag: Verlag der Tschechoslowakischen Akademie der Wissenschaften.