Actual Sunnah and its Evidence According to Abū Ishāq al-Shīrāzī

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 36 - 54, 31.12.2024

Şakir Deniz

https://doi.org/10.56477/gibtuislamad.1486699

Öz

The Prophet's (s.a.s.) actions, which are expressed with the concept of actual sunnah in the works of hadith methodology, are handled with the concept of ef'āl al-Rasūl in fiqh methodology. The actual sunnah, which has the same criteria as the oral and tacrīrī sunnah in terms of determining its belonging to the Prophet, is different from them in terms of determining its evidence. This difference has been discussed by Islamic scholars since the early period. Abu Ishāq al-Shīrāzī (d. 476/1083), one of these scholars, is the author of some of the first works of usul al-fiqh that have survived to the present day, and his views on the evidence of the actual sunnah are important. Shīrāzī, who mentioned the disputes on the subject in his works under the title of 'Ef'āl al-Rasūl, defended his preferred views with narrative and rational arguments and criticized the opposing views. According to him, the Sunnah in action is of two types in terms of evidence: those that are performed for the purpose of worship and those that are not performed for the purpose of wors-hip. The acts performed for the purpose of worship are divided into three parts: obedience to a command, the declaration of a command, or acts performed for the purpose of ibtidāi/mujarrad, that is, the construction of a new ruling. The acts in this last section are of two types: those who-se rulings are known and those whose rulings are unknown. In this respect, the rulings evidenced by the sunnah in action vary according to these parts. These are touched upon in this study.

Ebû İshâk eş-Şîrâzî’ye Göre Fiilî Sünnet ve Delâleti

Öz

Hadis usulü eserlerinde fiilî sünnet kavramıyla ifade edilen Hz. Peygamber’in (s.a.s.) fiilleri, fıkıh usulünde ef‘âlu’r-Resûl kavramıyla ele alınmaktadır. Hz. Peygamber’e aidiyetinin tespit edilmesi açısından kavlî ve takrîrî sünnetle aynı kriterlere sahip olan fiilî sünnet, delâletinin tespiti açı-sından farklı olmaktadır. Bu farklılık ilk dönemden itibaren İslam âlimleri tarafından tartışıla gelmiştir. Bu âlimlerden biri olan Ebû İshâk eş-Şîrâzî (ö. 476/1083), günümüze ulaşan ilk usûlü fıkıh eserlerinden bir kısmının müellifi olması hasebiyle onun fiilî sünnetin delâletiyle ilgili gö-rüşleri önem arz etmektedir. Konuya dair ihtilafları eserlerinde Ef‘âlu’r-Resûl başlığı altında zik-reden Şîrâzî, tercih ettiği görüşleri naklî ve aklî delillerle savunmuş; karşıt görüşleri eleştirmiştir. Ona göre fiilî sünnet, delâlet açısından ibadet maksadıyla yapılan ve ibadet maksadıyla yapılma-yan olmak üzere iki türlüdür. İbadet maksadıyla yapılan fiiller ise bir emre ittibâ, bir emrin beya-nı ve ibtidâi/mücerred yani yeni bir hükmün inşası maksadıyla yapılan fiiller şeklinde üç kısma ayrılır. Bu son kısımdaki fiiller, şer‘î hükmü bilinen ve şer‘î hükmü bilinmeyen olmak üzere iki şekildedir. Bu itibarla fiilî sünnetin delâlet ettiği hükümler, bu kısımlara göre değişmektedir. Bu çalışmada bunlara temas edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Fiilî Sünnet, Hz. Peygamber’in Fiillerinin Delâleti, Şîrâzî

Kaynakça

• Accâc, Muhammed el-Hatîb. Sünnetin Tesbiti (es-Sünnetü kable’t-tedvîn). Çev. Mehmet Aydemir. İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 2005.
• Agitoğlu, Nurullah. “el-Mahsûl Adlı Eseri Çerçevesinde Şâfiî Usûlcü Fahreddin er-Râzî’nin Hz. Peygamber’in Fiillerine Yaklaşımı”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/17 (Şu-bat 2017), 51-62.
• Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855). el-Musned. Thk. Şu’ayb el-Arnavut ve diğerleri. 50 Cilt. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1416/1995.
• Âmidî, Ali b. Muhammed el-Âmidî (ö. 631/1233). el-İhkâm fî usuli’l-ahkâm. Thk. Abdurrezak Afîfî. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’s-Samî’î, 1424/2003.
• Arûsî, Muhammed Abdulkadir. Efalu’r-Resûl ve delâletuha ale’l-ahkâm. Cidde: Dâru’l-Müctema’ li’n-Neşr ve’t-Tevzi, 1991.
• Aşkar, Muhammed Süleyman. Ef’âlu’r-Resûl ve delâletuha ale’l-ahkâmi’ş-şer’iyye. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2003.
• Avvâme, Muhammed. Hucciyyetu ef’âli Rasûlillâh usûliyyen ve hadisiyyen ve fîhi İsmetuhû mi-ne’l-hata’ ve’l-hatîe. Cidde: Daru’l-Minhâc, 2. Basım, 1434/2013.
• Aybakan, Bilal. “Şîrâzî, Ebû İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/184-186. İstan-bul: TDV Yayınları, 2010.
• Aygün, Dursun. “Hz. Peygamberin Fiil ve Takrirlerinin Delil Değeri”. Diyanet İlmi Dergi 32/3 (1996), 107-128.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd Süleymân b. Halef (ö. 474/1081). İhkâmu’l-fusul fî ahkâmi’l-usul. Thk. Abdullah Muhammed el-Cabûrî. Beyrût: Muesessetu’-Risâle, 1409/1989.
• Bakkal, Ali. “Bağlayıcılık Açısından Hz. Peygamber’in Fiilleri Hakkında Bir Değerlendirme”. İslam ve Yorum: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar I (2017), 39-57.
• Batur, Ahmet. Şevkânî’nin İrşâdü’l-Fuhûl Adlı Eserinde Ef‘âlu’r-Rasûl. Diyarbakır: Dicle Üniversi-tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Beyhakî, Ebû Bkr b. el-Huseyn b. Ali (ö.458/1066). es-Sünenu’l-kubrâ. Thk. Muhammed Abdulka-dir Atâ. 11 Cilt. Beyrût: Dâru Kutubi’l-İlmiyye, 3. Baskı, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b.İsmâil b. İbrahim (ö. 256/870). el-Câmi‘u’s-sahîh. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Ta’sîl, 2012/1433.
• Cassâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî el-Cassâs (ö. 370/981). el-Fusul fi’l-usul. Thk. Acîl Câsim en-Neşemî. Kuveyt: Vezâretu’l-Avkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1414/1994.
• Cüveynî, İmamu’l-Haremeyn Ebu’l-Mu’âlî Abdulmelik b. Abdullah b. Yusûf el-Cüveynî (ö. 478/1085). el-Burhân fî usuli’l-fıkh. Thk. Selâl b. Muhammed b. Avîde. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî (ö. 385/995). Sünen. Thk. Âdil Ahmed Abdu’l-Mevcûd ve Ali Mahmûd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1422/2001.
• Demirbaş, Muhammed Furkan Taha - Özşenel, Mehmet. “Hz. Peygamber’in Fiillerinin Hükme Tesiri Meselesine Aliyyü’lKârî’nin Yaklaşımı". İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 39 (2022), 195-226.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak es-Sicistânî (ö. 275/889). Kitâbu’s-sünen. Thk. Muhammed Avvâme. 5 Cilt. Beyrût: Muessesetu’r-Reyyân, 1419/1998.
• Eraslan, Abdulvasıf. “Muʿtezile’ye Göre Hz. Peygamber’in Fiillerinin Bağlayıcılığı”. İlahiyat Tet-kikleri Dergisi / journal of ilahiyat researches 53 (Haziran / June 2020/1), 163-185.
• Gazzâlî, EbûHâmid Muhammed b. Muhammed el-Gazzâlî (ö. 505/1111). el-Mustasfâ min ilmi’l-usul. Thk. Nâci Süveyd. 2 Cilt. Beyrut: Mektbetu’l-Asriyye, 1430/2009.
• Hacıoğlu, Nejla. “Cassâs’a Göre Hz. Peygamberin Fiilleri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Tokat İlmiyat Dergisi 2/2 (2014), 165-189.
• Hatîb, Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Hatîb el-Bağdâdî (ö. 463/1071). el-Fekîh ve’l-mutefekkih. Thk. Âdil b. Yusûf el-Ğazâzî. 2 Cilt. Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 1417/1996.
• Heytû, Muhammed Hasan Heyto. el-İmam eş-Şîrâzî: Hayatuhu ve Arauhü’l-Usuliyye, Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1980.
• Itr, Nurettin. Usulu’l-cerh ve’t-ta’dîl ve ilmu’r-ricâl. Dımaşk: Dâru’l-Yemâme, 3. Basım, 1422/2001.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İbn Kesir İmadüddin İsmail b. Ömer İbn Kesîr (ö. 774/1373). el-Bidâye ve’n-nihaye. Thk. Abdullah b. Abdu’l-Muhsin et-Turkî. Kahire: Dâru Hicr, 1417/1997.
• İbn Kesîr. Tabakâtu’ş-şâfiîyye. Thk. Abdu’l-Hafîz Mansûr. Beyrût: Dâru’l-Medâri’l-İslâmiyye, 2004.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 273/887). es-Sünen. Thk, Şu’ayb el-Arnavut ve diğerleri. 3 Cilt. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1430/2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. 15 Cilt. Lisânu’l-Arab. Beyrût: Dâru Sâdır.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdurrahmân eş-Şehrazûrî (ö. 643/1245). Ulûmu’l-hadîs. Thk. Nurettin Itır. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1986.
• Kahraman, Abdullah. “Caferî Usûlcü Tûsî’ye Göre Bağlayıcılık Açısından Hz. Peygamber’in Fiille-ri”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Mecmuası 1/3 (Mart 2005), 11-28.
• Kalaç, Rıdvan. “Hz. Peygamber’in Fiillerinin Teşriî Değeri -Bedruddin el-Makdisî Örneği-”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2020), 215-229.
• Kaya, Halil. “Gazzâlî’de Haber ve Hadis Kavramları”. Hadis tetkikleri dergisi, Cilt: XIV, Sayı: 2, (Aralık 2016), 37-56.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullâh el-Medenî. Muvattaʾu’l-İmâm Mâlik. Thk. Muhammed Muhammed Fu’ad Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-Turâsi’l-Arabiyye, 1406/1985.
• Mısrî, Zekeriyyâ Abdurrezzak. el-İmâmu’ş-Şîrâzî beyne’l-ilmi ve’l-amel ve’l-mu’tekad ve’s-sulûk (Beyrût: Muessestu’r-Risâle, 1413/1992.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî (ö. 261/875). Sahîhu Müslim. Thk. Muhammed Fu’ad Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1412/1991.
• Özdemir, İbrahim. Nebevi Fiil ve Terklerin Teşri‘î Değeri. Ankara: İlâiyât, 2016.
• Sem‘ânî, Ebu’l-Muzeffer Mensûr b. Muhammed b. Abdulcebbar es-Sem‘ânî (ö. 489/1096). Kevâti‘u’l-edille fî usuli’l-fıkh. Thk. Abdullah b. Hafız b. Ahmed el-Hakemî. 5 Cilt. Riyâd: Dâru’s-Semî‘î, 1418/1998.
• Sıbâ‘î, Mustafa es-Sıbâ‘î (ö. 1964). es-Sünnet ve mekânetuha fî teşrî‘i’l-İslâmî. el-Mektebetu’l İslâmî- el-Mektebetu’l-İslâmî Dâru’l-Verrâk. t.y.
• Sübkî, Ebû Nasr Abdulvehhab b. Ali b. Abdulkafî es-Sübkî. Tabakâtu’ş-şâfiîyyeti’l-kübrâ. Thk. Ab-dulfetah Muhammed el-Halevi ve Mahmut Muhammed et-Tanâhî. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1992.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed b. Abdillâh (ö. 1250/1834). İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkiki’l-hak min ilmi’l-usul. Thk. Ebu Hafs Sâmî b. el-Âzî. Riyâd: Dâru’l-Fâdîle, 1421/2000.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali eş- Şîrâzî (ö. 476/1083). el-Lume’ fî usuli’l-fıkh. Thk. Abdulkadir Hatîb el-Hüseynî. Beyrût: Daru’l-hadîsi’l-Kitabiyye, 1434/2013.
• Şîrâzî. el-Mulahhas fi’l-cedel fî usuli’l-fıkh. Thk. Muhammed Yusûf Ahned Cân Niyâzî. Mekke: Ca-mi’etu’l-Kurâ, Kuliyyettu’ş-Şer’iyye ve Dirasatu’l-İslamiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1407.
• Şîrâzî. et-Tebsıra fî usuli’l-fıkh. nşr. Muhammed Hasan Heytû. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Şîrâzî. Şerhu’l-luma’. Thk. Abdülmecid et-Turkî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî,1988-1408.
• Tekin, Davut. “Bağlayıcılık Açısından Hz. Peygamber’in Fiilleri: Hüseyin b. Ali b. Muhammed es Saymerî Örneği”. Van İlahiyat Dergisi 10/19 (Aralık 2023), 9-21.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ (ö. 279/892). el-Câmi‘u’s-sahîh. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
• Turkî, Abdu’l-Mecîd et-Turkî. Mukaddime Şerhu’l-Luma‘. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 2008.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri sözlüğü. Ankara: TDV yayınları, 2. Baskı, 2018.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Hanefî Usulcülere Göre Hz. Peygamberin Fiilleri”. Ankara Üniversitesi İlahi-yat Fakültesi Dergisi 37 (1997), 191-199.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Siyeru a’lâmi’n-nubelâ. Thk. Şu’ayb el-Arnavût ve diğerleri. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1402/1972.
• Zerkeşî, Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh eş-Şâfiî. el-Bahru’l-muhît fî usuli’l-fıkh. Thk. Abdulka-dir Abdullah el-‘Ânî. Kuveyt: Dâru’s-safve, 1413/1992.