Milli Çeşit Listesindeki Haşhaş Çeşit ve Melezlerinin Verim Öğeleri Üzerine Heterosis ve Heterobeltiosis Etkisinin Araştırılması

Yıl 2016, , 236 - 244, 30.12.2016

Sezen Doğramacı Neşet Arslan

https://doi.org/10.13002/jafag840

Öz

Bu çalışmada Milli Çeşit Listesindeki bazı haşhaş (Papaver somniferum L.) çeşitlerinin ve resiprok melezlerinin verim ve verim öğeleri üzerine heterosis ve heterobeltiosis etkisi araştırılmıştır. Deneme 2009-2010 vejetasyon döneminde Afyon Alkaloidleri Fabrikası deneme arazisinde kısmen dengede latis deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Denemede materyal olarak 7 tescilli çeşit ve bunların resiprok melezleri kullanılmıştır. Mevcut çeşitlerin genel ve özel uyum yetenekleri belirlenerek çeşitler arasındaki genetik varyasyon incelenmiş ve heterosis etkisiyle morfin oranı ve kapsül-tohum verimi yüksek melez hatlar geliştirilmeye çalışılmıştır. Bazı karakterler bakımından yüksek oranda heterosis etkisi gösteren ve genel kombinasyon yeteneği yüksek melez hatlar elde edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre heterosis ve heterobeltiosis değerleri bakımından önemli bazı karakterlere ait veriler bildirilmiştir. Kapsül verimi açısından heterosis % -70.58 ile % 32.46, heterobeltiosis % -71.40 ile % 16.14; tohum verimi açısından heterosis % -52.27 ile % 28.66, heterobeltiosis % -58.54 ile % 22.03, morfin oranı açısından heterosis % -34.59 ile %16.52, heterobeltiosis % -47.47 ile % 13.04 ve morfin verimi açısından heterosis % -68.51 ile % 45.16, heterobeltiosis % -71.97 ile % 42.11 arasında değişim göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Haşhaş, heterosis, heterobeltiosis, Papaver somniferum L., verim ve verim öğeleri

Kaynakça

• TMO (2004). Haşhaş Raporu (2004), TMO Yayınları, Ankara.
• TMO (2010). Haşhaş Faaliyet Raporu (2010), TMO Yayınları, Ankara.
• TMO (2015). Haşhaş Faaliyet Raporu (2015), TMO Yayınları, Ankara
• TCEB (2012). Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı İhracat Mevzuatı (2012), Ankara.
• TTSMM (2013). Milli Çeşit Listesi.Tohum Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü, Eylül 2013.
• Aydemir M (1982). Pamuk Islahı, Yetiştirme Tekniği ve Lif Özellikleri. Nazilli Bölge Pamuk Araştırma Enstitüsü Yayınları, No:33, Nazilli.
• Baytop T (1963). Türkiye’nin Tıbbi ve Zehirli Bitkileri. İstanbul Üniversitesi, Yayın No:1039, İstanbul.
• Baytop T (1999). Türkiye’de Bitkilerle Tedavi (II. Baskı). Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul.
• Büyükgöçmen R (1994). Farklı Yörelerden Temin Edilen Yerli ve Yabancı Haşhaş (Papaver somniferum L.) Populasyonlarının Bazı Bitkisel Özellikleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 78, Ankara.
• Ceylan A (1995). Tıbbi Bitkiler I. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Yayın No:312, Ders kitabı:29, İzmir.
• Davis PH, Mill RR and Tan K (1988). Papaver somniferum L. Flora of Turkey and East Aegean Islands. Univ., Pres.,Edinburg.
• Demir İ ve Turgut İ (1999). Genel Bitki Islahı. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Yayın No:496, Ders kitabı:299, İzmir.
• Demlary (1977). www.agri.ankara.edu.tr/bahce/1099__islah.pdf‎.
• Dodiya NS, Jain SK and Dubey RB (2005). Heterosis and Combiningability in Opium Poppy (Papaver somniferum). Journal of Medicinal and Aromatic Plant Sciences, 27 (3), pp. 431-434.
• Dubedout M (1993). Analysis of Progenies from A Circular Plan of Crosses in Poppy (Papaver somniferum L.). Ph. D.Thesis, Univ. Of Paris, Orsay, 101.
• Dubey RB, Jain SK. and Maloo SR (2007). Combining Abilityand Heterosis for Latex Yield, Seed Yield and Other Agronomictraits in Opium Poppy (Papaver somniferum L.). Indian Journal of Genetics and Plant Breeding, 67 (4), pp. 392-395.
• Er C (1997). Tütün İlaç ve Baharat Bitkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Yayın No:1479, Ders kitabı:442, Ankara.
• Eser B, Saygılı H, Gökçöl A. ve İlker E (2006). Tohum Bilimi ve Teknolojisi. Ege Üniversitesi Tohum Teknolojisi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Cilt:1, İzmir.
• Güler E (1977). Bazı Ayçiçeği Çeşitlerinde Kendilenmiş Hatlar Arasında Melez Azmanlığı. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Gümüşçü A (2002). Seçilmiş P. somniferum Hatlarının Melezlerinde Verim ve Bazı Özelliklerinde Heterosis Üzerine Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Işıkan M (1963). Bitki Islahında Heterosisin Önemi ve Haşhaşta Heterosis. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı, s:188-200, Ankara.
• Kaicker US, Choudhury B, Singh B and Singh HP (1974). Breeding of Opium Poppy (Papaver somniferum L.). Proceedings of The XIX International Horticultural Congress I, Section VII, Vegetables; pp. 621-674.
• Kaymak F (1980). Diallel Melezleme Sisteminde Genel ve Özel Uyuşma Yeteneğinin Hesaplanması. Tarım ve Orman Bakanlığı Pamuk İşleri Genel Müdürlüğü Nazilli Bölge Pamuk Araştırma Enstitüsü, Nazilli.
• Khanna KR and Shukla S (1988). A Study on The Economic Potential of Interspesific Crosses in Opium Poppy. (Poster) Genome. 30:supplement 1, 465. İn: Genetics and Theunity of Biology. Abstracts of Papers Presented at The XVI th International Congress of Genetics, 20-27 August 1988, Toronto, Canada.
• Kumar B, Singh HP, Verma AK, Misra HO and Patra NK (2008). Combining Ability Analysis in Relation to Heterosis in Opium Poppy (Papaver somniferum L.). Journal of Medicinal and Aromatic Plant Sciences, 30 (1). pp. 83-87.
• Küçük YŞ (1996). Türkiye’nin Çeşitli Yörelerinde Yetiştirilen Haşhaş Bitkilerinden Alkaloidlerin Ekstraksiyonu ve Ekstraktların Susuz Ortamlarda Özelliklerinin İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 141, Ankara.
• Lal RK and Sharma JR (1991). Genetics of Alkaloids in Papaver somniferum L.. Plant Medical, 57:3, pp. 271-274.
• Lal RK and Sharma JR (1995). Heterosis and Its Genetic Components for Opium Alkaloids in Papaver somniferum L. Current Research on Medicinal and Aromatic Plants, 17:2, pp. 165-170. Özer M (2004). Tabiat Eczanesi. Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi. Bürde Yayınları.
• Özgüven M, Sekin S, Gürbüz B, Şekeroğlu N, Ayanoğlu F ve Ekren S (2004). Tütün Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Üretimi ve Ticareti. www.zmo.org.tr/etkinlikler/6tk05/023Mensure.pdf.
• Patidar H (1994). Hybridvigour in Opium Poppy. Indian Journal of Genetics and Plant Breeding, 54:4, pp. 395-397.
• Philouze (1976). Les hybrids de la tomato. Pepinierist Hortc.Maraich, 164:13-18
• Popov A, Dimitrov I, Deneva T and Zych CC (1974). A study on The Morphine Content in The Dry Capsules of Some Introduced Poppy Varieties (Papaver somniferumL.) from The Eurasianeco Logical Group Grown in Bulgaria. Proceedings of the XIX. International Horticultural Congress, I. Section VII. Vegetables, pp. 621-674 (Abstract), 641.
• Saini HC and Kaicker US (1982). Manifestation of Heterosisin Exotic x Indigenous Crosses in Opium Poppy. Indian Journal Agriculture Science, 52, pp. 564-568.
• Sharma JR and Singh OP (1983). Genetics and Genetic Improvement in The Opium Poppy. Medicinal and Aromatic Plants Series I. Eds.:Akhtan-Husain and Sharma JR, CIMAP, pp.39-68, India.
• Sharma JR, Lal RK, Mishra HO and Sharma S (1988). Heterosis and Gene Action for Important Traits in Opium Poppy (Papaver somniferumL.). Indian Journal of Genetics and Plant Breeding, 48:3, pp. 261-266.
• Sharma JR, Lal RK, Mishra HO and Lohia RS, Vasudha-Pant, Pushpa-Yadav, Pant V and Yadav P (1997). Economic Heterosis for Seed Yield and Feasibility of Its Exploitation in Opium Poppy (Papaver somniferumL.). Journal of Medicinal and Aromatic Plant Sciences, 19:2, pp. 398-402.
• Shukla S, Singh N and Singh SP (2000). Heterosis Study Revealing The Existence of Introgression Populations in Opium Poppy. Journal of Medicinal and Aromatic Plant Sciences, 22 (2/3), pp. 232-236.
• Shukla S, Singh N and Singh SP (2001). Heterosis Study Revealing The Existence of Introgression Populations in Opium Poppy. Journal of Medicinal and Aromatic Plant Sciences, 23 (3), pp. 379-382.
• Shukla S and Singh SP (2006). Genetic Divergence in Relation to Heterosis in Opium Poppy (Papaver somniferum L.). Journal of Medicinal and Aromatic Plant Sciences, 28 (1), pp. 4–8.
• Singh UP and Khanna KR (1975). Heterosis and Combiningability in Opium Poppy. Indian Journal of Genetics and Plant Breeding, 35:1, pp. 8–12.
• Singh SP and Khanna KR (1991). Heterosis in Opium Poppy (Papaver somniferum L.). Indian Journal of Agricultural Sciences, 61:4, pp. 259-263.
• Sip V, Martinek V and Skorpik M (1977). A Sudy of The Inheritance of Economically Important Characters in Poppy. Genetica a Slechteni, 13, pp. 207–218.
• Srivastava RK and Sharma JR (1987). Genetic Changes in A Population Subjected to Biparentalmating in Opium Poppy (Papaver somniferumL.). Indian Journal of Genetics and Plant Breeding. Publ., 1989, 47:3, pp. 319–327.
• Sudhir S and Shukla S (1998). Heterosis and Inbreeding Depressing in Opium Poppy (Papaver somniferum L.). Recent Horticulture, 4:98–99.
• Yadav HK, Shukla S and Singh SP (2009). Genetic Combining Ability Estimates in The F1 and F2 Generations for Yield Its Component Traits and Alkaloid Content in Opium Poppy (Papaver somniferum L.). Euphytica 168 (1) Dordrecht: Springer, pp. 23–32.