Okul Psikolojik Danışmanların Üstün Yetenekli Öğrencilere Yönelik Konsültasyon İhtiyaçlarının ve Kaynaklarının Fenomenolojik Desende İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 46 - 73, 28.12.2024

Ramazan Çok , Ahmet Atıf Solak , Ahmet Keskin , Eşref Birişik , Feyza Topçu

Öz

Bu araştırmanın amacı, psikolojik danışmanların üstün yetenekli öğrencilere yönelik konsültasyon ihtiyaçlarını, kaynaklarını ve aldıkları konsültasyon hizmetlerinin niteliğiyle ilgili görüş ve deneyimlerini öğrenmektir. Gaziantep ilinde 12 psikolojik danışmanın katıldığı çalışma fenomenolojik desende yürütülmüştür. Meslekte en az 10 yıl görev yapma, üstün yetenekli çocuklara psikolojik hizmet vermiş olma kriterleri belirlenerek, ölçüt örnekleme kullanılmıştır. Veriler kişisel bilgi formu ve yarı yapılandırılmış görüşme formuyla toplanmıştır. Veriler içerik analizine tabi tutulmuştur. Konsültasyon ihtiyaçları; kişisel sosyal rehberlik, eğitimcilere ve yönelik konsültasyon, psikiyatrik ve klinik konularda konsültasyon, özel eğitim ihtiyacı şeklindedir. Resmî kurumlar, meslektaşlar, kişisel gelişim ve web destekli uygulamalar konsültasyon kaynakları olarak kullanılmaktadır. Psikolojik danışmanlar, aldıkları hizmetleri olumlu katkı ve konsültasyon ihtiyaçlarına yeterli olmayan çözümler şeklinde değerlendirmişlerdir. Katılımcılar, konsültasyon kaynaklarının sürdürülebilir olması için öneriler sunmuşlardır. Bulgular literatürdeki araştırmalarla tartışılmıştır. Hem araştırmacılara hem de uygulayıcılara yönelik öneriler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Konsültasyon, psikolojik danışman, üstün yetenek

Examining School Psychological Counselors' Consultation Needs and Resources for Gifted Students in a Phenomenological Pattern

Öz

The purpose of this research is to learn the opinions and experiences of psychological counselors regarding the consultation needs of gifted students, their sources, and the quality of the consultation services they receive. The study, in which 12 psychological counselors participated in Gaziantep, was conducted with a phenomenological design. Criterion sampling was used by determining the criteria of having worked in the profession for at least 10 years and having provided psychological services to gifted children. Data were collected with a personal information form and semi-structured interview form. The data were subjected to content analysis. Consultation needs; personal social guidance, consultation with educators, consultation on psychiatric and clinical issues, special education needs. Official institutions, colleagues, personal development and web-supported applications are used as consultation sources. Psychological counselors evaluated the services they received as positive contributions and insufficient solutions to consultation needs. Participants offered suggestions for sustainable consultation resources. The findings were discussed with studies in literature. Recommendations for both researchers and practitioners are given.

Anahtar Kelimeler

Consultation, Psychological counselor, Giftedness

Kaynakça

• Ağaya, A., Akçayır, İ., & Çitil, M. (2023). Özel yetenekli öğrencilerin Bilsem’lerde sergiledikleri davranış problemleri ve yapılan rehberlik ve psikolojik danışma çalışmaları. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (56), 384-409. https://doi.org/10.53444/deubefd.1169782
• Akkan, H. (2012). Üstün zekâlı 6-8. sınıf öğrencilerinin iki farklı akademik ortamdaki sosyometrik statülerine göre empatik eğilimleri, yaşam doyumları ve aile yaşantıları. (Yayın No. 317705) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Akman, Y. (2002). Okullarda konsültasyon çalışmaları ve ruh sağlığı konsültasyon modeli. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 2(18), 7-13. https://doi.org/10.17066/pdrd.86757
• Altun, F. (2015). Üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik ihtiyaçları, psikolojik danışma yaşantıları ve rehber öğretmenlerin üstün yeteneklilerle ilgili yeterlik düzeyleri. (Yayın No. 407688) [Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Altun, F. (2020). Rehber öğretmenlerin üstün yetenekli öğrencilere sunulan psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile ilgili görüşleri. Mavi Atlas, 8(1), 81-106. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.685650
• Altun, F., & Yazıcı, H. (2018). Türkiye’deki üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik ihtiyaçları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(2), 355-378. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.339056
• Altun, F., & Yazıcı, H. (2018b). Üstün yetenekli öğrenciler için problem tarama envanteri’nin Türk kültürüne uyarlanması. Journal of Gifted Education and Creativity, 5(1), 1-19. http://jgedc.org
• Arslan, Y., & Yazıcı, G. (2022). Yoğun bakım hemşirelerinin hastaların psikososyal bakım konusunda konsültasyon liyezon psikiyatri hemşireliğine olan gereksinimlerinin belirlenmesi. Genel Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(2), 92-105. https://doi.org/10.51123/jgehes.2022.47
• ASCA (2024). Amerikan School Counselor Asscoation. www.schoolcounselor.org adresinden 05.04. 2024 tarihinde çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Aslan, A. M., & Güven, M. (2017). Okul psikolojik danışmanlığında konsültasyon süreci ve modelleri. Journal of Research in Education and Teaching 6(2), 118-131. http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/11.abdullah_mucahit_aslan..pdf
• Aslan, A. M., & Güven, M. (2019). Okul psikolojik danışmanlarının ailelerle yürüttükleri konsültasyon çalışmaları. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 9(52), 109-148. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/689339
• Assouline, S. G., Foley-Nicpon, M., Doobay, A., & Colangelo, N. (2021). Counseling gifted students: psychological perspectives. In Handbook for counselors serving students with gifts and talents. Routledge. https://books.google.com/ adresinden 25.06.2024 tarihinde çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Aşık, M., & Zelyurt, H. (2021). Özel yetenekli bireyleri tanıma ve eğitimine ilişkin okul öncesi öğretmenlerinin görüşlerinin incelenmesi. International Primary Education Research Journal, 5(1), 78-94. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1564196
• Atıcı, M. (2006). İlköğretim öğrencilerinin davranış problemleriyle bahşetme konusunda öğretmen-psikolojik danışman iş birliğine ilişkin görüşlerin karşılaştırılması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(25), 55-68.
• Binici, C. (2014). 7-11 yaş arası üstün ve normal gelişim gösteren çocukların aldıkları müfredat türüne göre denetim odağı özelliklerinin “Goodenough-Harris ınsan çiz testi” açısından değerlendirilmesi. (Yayın No. 372353) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Bolışık, B., Taş, F., & Sarıkaya Karabudak, S. (2008). Bedenden ruha: pediatrik konsültasyon liyezon hemşireliği. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 24(1), 83-89. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/835518
• Bozkur, B., & Kaya, A. (2021). Adaptation of the consultation self-efficacy scale into Turkish and investigation of the consultation self-efficacy of school counselors. Pegem Journal of Education and Instruction, 11(1), 49-96. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1286904.pdf
• Brighton, C. M., Moon, T. R., Jarvis, J. M., & Hockett, J. A. (2007). Primary grade teachers' conceptions of giftedness and talent: a case-based investigation. National Research Center on the Gifted and Talented. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED505387.pdf
• Brody, L. E., & Muratori, M. C. (2021). Counseling gifted and talented students. in critical issues and practices in gifted education. Taylor & Francis Online: Routledge. books.google.com adresinden 15.03.2024 tarihinde çevrimiçi alınmıştır.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri (17. bsk). Pegem Yayınları.
• Clark, M. A., & Amatea, E. (2004). Teacher perceptions and expectations of school counselor contributions: implications for program planning and training. Professional School Counseling, 8(2), 132-140. http://www.jstor.org/stable/42732615
• Constable, R. (2006). School social work: Practice and research perspectives. C. M. In R. T. Constable. In R. T. Constable, C. Massat, The role of the school social worker (6th ed. pp. 3-27). Lyceum Books.
• Coşar Ciğerci, Z. (2006). Üstün yetenekli olan veya olmayan ergenlerde benlik saygısı, başkalarının algılaması ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkiler. (Yayın No. 186799) [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Crothers, L. M., Hughes, T. L., Kolbert, J. B., & Schmitt, A. J. (2020). Theory and cases in school-based consultation: A resource for school psychologists, school counselors, special educators, and other mental health professionals. Routledge. https://books.google.com/ adresinden 25.06.2024 tarihinde çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Dikmen, Y. (2023). Okullarda rehberlik hizmetlerinin yürütülmesi sürecinde karşılaşılan sorunlar ve okul yöneticilerinin rehberlik hizmetlerinin yürütülmesindeki rolü hakkında rehber öğretmenlerinin görüşleri. (Yayın No. 802223) [Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Dustin, D., & Ehly, S. (1992). School consultation in the 1990s. Elementary School Guidance & Counseling, 26(3), 165-175. https://www.jstor.org/stable/42869013
• Englander, M. (2016). The phenomenological method in qualitative psychology and psychiatry. International Journal of Qualitative Studies on Health and Well-Being, 11(1), 1-11. https://doi.org/10.3402/qhw.v11.30682
• Erol, F. (2015). Üstün zekâlı ergenlerin akran ilişkileri ile öznel iyi oluşları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayın No. 414412) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Ferguson, S. K. (2021). Affective education: Addressing the social and emotional needs of gifted students in the classroom. In Methods and materials for teaching the gifted (pp. 479-512). Routledge. https://books.google.com/ adresinden 25.06.2024 tarihinde çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Frank, H. E., Becker-Haimes, E. M., & Kendall, P. C. (2020). Therapist training in evidence‐based interventions for mental health: A systematic review of training approaches and outcomes. Clinical Psychology: Science and Practice, 27(3), 20. https://psycnet.apa.org/buy/2020-11470-001
• Gençoğlu, C., Demircioğlu, H., Zorbaz, S. D., & Ekin, S. (2019). Okul ortamında ebeveynlerle çalışmak: güçler ve güçlükler. Milli Eğitim Dergisi, 48(222), 255-275. https://dergipark.org.tr
• Gray, M., Webb, S. A., & Midgley, J. O. (2012). The SAGE handbook of social work. Sage. books.google.com adresinden 19.05.2024 tarihinde çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Güneşlice, A., & Yıldırım, T. (2019). Okullardaki rehberlik ve psikolojik danışma birimi çalışanlarının konsültasyon ihtiyaçları, kaynakları ve aldıkları konsültasyon hizmetlerinin niteliğinin incelenmesi. Okul Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 2(2), 122-165. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/898505
• Hatipoğlu, H. (2010). Okullarda yürütülen psikolojik danışma ve rehberlik uygulamalarının belirlenmesi ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayın No. 294437) [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Hay, I. (2022). Enhancing guidance and school counselling consultation services from a self-system psychological perspective. Journal of Psychologists and Counsellors in Schools, 12, 11-20. doi.org/10.1017/S1037291100004519
• Hollingworth, L. S. (1975). Children above 180 IQ Stanford-Binet: origin and development. DigiCat. World Book Company: Yonkers on Hudson, Newyork. https://print.ditd.org/Children_Above_180%20IQ_Hollingworth2.pdf 10.05. 2024 tarihinde çevrimiçi alınmıştır.
• Johnsen, S. K. (Ed.). (2021). Identifying gifted students: A practical guide. Routledge. (Third Edition). Prufrock Press, Published in Routledge: Taylor & Francis Group. books.google.com adresinden 15.03.2024 tarihinde çevrimiçi alınmıştır.
• Kahvecioğlu, K. (2016). Özel yetenekli çocuğu olan ebeveynlerin psikolojik sağlamlıklarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayın No. 432645) [Yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kampwirth, T. J. (2003). Collaborative consultation in the schools. Merrill Prentice Hall. books.google.com adresinden 21.06.2024 tarihinde çevrimiçi alınmıştır.
• Karakuş, S. (2008). Okullarda çalışan psikolojik danışmanların sınıf öğretmenleri ve sınıf rehber öğretmenleriyle yaptıkları konsültasyon çalışmalarının incelenmesi. (Yayın No. 217103) [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kızıltepe, Z. (2017). İçerik analizi. İçinde: F. Nevra-Seggie ve Y. Bayyurt (Ed.). Nitel araştırma. Yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımları (253-266). Anı Yayıncılık.
• Kocaman, N. (2005). Konsültasyon liyezon psikiyatrisi hemşireliği ve rolü nedir? Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 8(3), 107-118. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/29288
• Konyalıoğlu, A. P. (2013). Bilinçli hipnoz ile sınav kaygısı programının üstün zekâlı öğrencilerin sınav kaygılarını azaltmadaki etkilerinin karşılaştırılması. (Yayın No. 351483) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• MEB (2024). Özel yetenekli bireylerin eğitimi strateji ve uygulama kılavuzu. (https://orgm.meb.gov.tr adresinden 28.02.2024 tarihinde çevrim içi olarak alınmıştır).
• MEB-ORGM (2024). Millî Eğitim Bakanlığı-Özel Eğitim ve Rehberlik Genel Müdürlüğü (2023-2024 Bilim ve sanat merkezleri öğrenci tanılama ve yerleştirme kılavuzu). https://orgm.meb.gov.tr/www/2023-2024-yili-bilim-ve-sanat-merkezleri-ogrenci-tanilama-ve-yerlestirme-kilavuzu-yayimlandi/icerik/2623 adresinden 20.06.2024 tarihinde çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). An expanded sourcebook qualitative data analysis. Sage.
• Milgram, R. M. (1991). Counseling gifted and talented children and youth: Who, where, what and how. Counseling gifted and talented children: A guide for teachers, counselors, and parents, 7-21. http://digital.casalini.it/9780313390012
• Molina, C. E., Lemberger-Truelove, M. E., & Zieher, A. K. (2022). School counselor consultation effects on teachers’ mindfulness, stress, and relationships. Professional School Counseling, 26(1a). doi.org/10.1177/2156759X221086749
• Moon, S. M. (2002). Counseling needs and strategies. In M. Neihart, S. M. Reis, N. M. Robinson & S. M. Moon (Eds.), The social and emotional development of gifted children: What do we know? (pp. 213-222). Prufrock Press.
• Nazlı, S. (2007). Psikolojik danışmanların değişen rollerini algılayışları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(18), 1-17. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/863629 OED (2024). Oxford English dictionary. www.oed.com adresinden 01.06.2024 tarihinden çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Olgun Kaval, N. (2014). Üstün yetenekli ve normal çocukların ebeveyn kabul-red, ebeveyn tutumu ve sosyal destek algıları ile yaşadıkları psikolojik güçlükler arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayın No. 378584) [Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Örüm, M. H. (2020). Acil servise başvuran psikiyatrik olgular ve konsültasyon-liyezon psikiyatrisi: bir derleme. Journal of ADEM, 1(2), 31-52. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1291197
• Özdemir, D. (2018). Perceptions of mathematically gifted students about math classes in their own schools. Kastamonu Education Journal, 26(1), 153-160. https://doi.org/10.24106/kefdergi.375695
• Özoğlu, S. Ç. (2019). Üstün yetenekli öğrencileri araştırmaya yöneltme ve psikolojik danışma sorunları. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 8(1), 113-129. doi.org/10.1501/Egifak_0000001430
• Özyürek, R., Owen, F.K., & Owen, D.W. (2015). Gelişen psikolojik danışma ve rehberlik, ıı. Meslekleşme sürecindeki ilerlemeler. Nobel Yayıncılık.
• Penbegül, T. (2014). Psikolojik danışman ve sınıf rehber öğretmenlerinin ilköğretim okullarındaki pdr servislerine ilişkin etkililik algılamalarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayın No. 398282) [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Peterson, J. S. (2018). Counseling gifted children and teens. In S. I. Pfeiffer, E. Shaunessy-Dedrick, & M. Foley-Nicpon (Eds.), APA handbook of giftedness and talent (pp. 511-527). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/0000038-033
• Piechowski, M. (2009). The inner world of the young and bright. In: Cross, T., Ambrose, D. (eds) Morality, ethics, and gifted minds. Springer. doi.org/10.1007/978-0-387-89368-6_14
• Reinhiller, N. W. (1999). Efficient and effective formats for collaborative consultation. Journal of Educational and Psychological Consultation, 10(2), 173-184. doi.org/10.1207/s1532768xjepc10024
• Richards, J., Encel, J., & Shute, R. (2003). The emotional and behavioural adjustment of intellectually gifted adolescents: A multi-dimensional, multi-informant approach. High Ability Studies, 14(2), 153-164. https://doi.org/10.1080/1359813032000163889
• Sak, U. (2010). Üstün zekâlılar: Özellikleri tanılanmaları eğitimleri. (7. Bsk). Vize Akademik Yayınları
• Saranlı, A. G., & Metin, N. (2012). Social-emotional problems observed in gifted children. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 45(1), 139-164. doi.org/10.1501/Egifak_0000001239
• Strickland, T. D. (2015). A comparison of high mental ability and creatively gifted students based upon math CRCT scores. A dissertation to the faculty of in the curciculum and instruction program. (Publication No. 432645) [Doctoral Dissertation, Mercer University].
• Sürücü, Ş. (2013). Üstün yeteneklilerin psikolojik belirtileri, stres kaynakları ve stres karşısındaki tepkileri. (Yayın No. 350199) [Yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Tagay, Ö., & Savi-Çakar, F. (2017). Okullarda yürütülen psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine ilişkin okul psikolojik danışmanlarının görüşleri. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1487302
• Tasca, I., Guidi, M., Turriziani, P., Mento, G., & Tarantino, V. (2024). Behavioral and socio-emotional disorders in intellectual giftedness: A systematic review. Child Psychiatry & Human Development, 55(3), 768-789. doi.org/10.1007/s10578-022-01420-w
• Temelli, S. (2019). Üstün zekâ tanısı almış çocukların sosyal ve duygusal öğrenmelerinin tanı alamamış çocuklarla karşılaştırılması. (Yayın No. 587678) [Yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Tieso, C. L. (2009). Overexcitabilities. In B. Kerr (Ed.) Encyclopedia of giftedness, creativity and talent (pp.662-664). California: Sage Publications. https://www.google.com.tr/books adresinden 21.06.2024 tarihinde çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Tosun Sümer, E., & Güven, M. (2018). Okul psikolojik danışmanlarıyla ilgili lisansüstü tezler üzerine bir inceleme. Journal of International Social Research, 11(60). doi.org/10.17719/jisr.2018.2833
• Tuzgöl-Dost, M., & Keklik, İ. (2012). Alanda çalışanların gözünden psikolojik danışma ve rehberlik alanının sorunları. Mehmet Akif Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12 (23), 389- 407. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/181388
• Ünal, H. (2006). Davranım bozukluğu tanısı alan ilköğretim öğrencilerine okullarda sunulan danışmanlık hizmetlerinin incelenmesi. (Yayın No. 205780) [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Wood, S. M., & Lane, E. (2021). Counseling and the rural gifted. In serving gifted students in rural settings (pp. 263-288). Routledge. https://www.google.com.tr/books adresinden 28.06.2024 tarihinde çevrimiçi olarak alınmıştır.
• Worrell, F. C., Subotnik, R. F., Olszewski-Kubilius, P., & Dixson, D. D. (2019). Gifted students. Annual review of psychology, 70(1), 551-576. doi.org/10.1146/annurev-psych-010418-102846
• Yalçın, H. (2022). Bir araştırma deseni olarak fenomenoloji. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 213-232. doi.org/10.18037/ausbd.1227345
• Yeşilyaprak, B. (2010). Eğitimde rehberlik hizmetleri, gelişimsel yaklaşım (18. baskı). Nobel Yayın Dağıtım: Ankara.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11. Baskı). Seçkin Yayıncılık. Ankara.
• Yıldırım, F. (2012). Üstün yetenekli çocuklar ve ailelerinde duygusal ve davranışsal özellikler. Tıpta Uzmanlık Tezi. Üstün zekâ tanısı almış çocukların sosyal ve duygusal öğrenmelerinin tanı alamamış çocuklarla karşılaştırılması. (Yayın No. 319115) [Tıpta uzmanlık tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi].
• Yoo, J. E., & Moon, S. M. (2006). Counseling needs of gifted students: An analysis of intake forms at a university- based counseling center. Gifted Child Quarterly, 50(1), 52-61.