Newros Bairam in Turkish World

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 345 - 370, 20.06.2021

Enver Aras

Öz

Newros is a religious festival formed with the national, sacred, philosophical, social, and aesthetical thought of the Turks and having important tasks in the formation of the national culture. Newros we face within many of our legends and epics is one of the oldest Turkish bairams putting forth the relationships of the human, nature, and God with respect to the religion ‘Sky God’.
As it is known, natural conditions change according to the seasons. Humans also try to adapt the changing natural conditions. Newros means the beginning of a new year implying the revival of nature.
Newros, achieving some mythological, legendary, and religious features among Turks before Islam and including some religious applications after Islam, has been celebrated as a national bairam for ages.

Anahtar Kelimeler

Newros, Turkish World, Bairam

TÜRKLERDE NEVRUZ BAYRAMI

Öz

Nevruz, Türklerin millî, manevî, felsefî, sosyal, estetik düşünceleriyle şekillenen ve millî kültürün oluşmasında önemli görevler üstlenen bir bayramdır. Birçok destan ve efsanemizde de karşımıza çıkan Nevruz, ‘Gök Tanrı’ dini çerçevesinde insan, tabiat ve Tanrı münasebetlerini öne çıkaran en eski Türk bayramlarından biridir.
Bilindiği üzere tabiat şartları mevsimlere göre değişiklik gösterir. İnsanlar da değişen tabiat şartlarına uyum sağlamaya çalışır. İşte Nevruz, tabiatın yeniden dirilişini ifade eden yeni bir yılın başlangıcı demektir.
İslâmiyet’ten önce Türk boyları arasında birtakım mitolojik, efsanevî ve dinî özellikler kazandırılan, İslâmiyet’ten sonra da bazı dinî uygulamalar dahil edilen Nevruz, eskiden beri millî bir bayram olarak kutlana gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nevruz, Türk Dünyası, Bayram

Kaynakça

• ABDİYEV, Anara (1996), [Türkiye Türkçesine Aktaran: Fatma Zehra Esmeray], “Bahar Müjdesi”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara 1996, s. 321-324. AKMY.
• AHUNDOV, Ehliman (1978), Azerbaycan Halk Yazını Örnekleri, Hzl. Semih Tezcan, Ankara, s. 27, 434-436.
• AKÇORA, Ergünöz (1999), Tarimizde ve Kültürümüzde Nevruz, Elazığ, ELESKAV, s. 22-23; 31-33; 39-48;50-52.
• AKSOY, Mustafa (2004), “Kültür Sosyolojisi Açısından Nevruz Kavramı”, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, Nevruz Özel Sayısı, 12 (24), Ankara, s. 27-48.
• ANNAKILIÇEV, Kazakbay (1996), [Türkiye Türkçesine Aktaran: Güçmurat Sultanmurat, “Bağımsız Türkmenistan’da Nevruz Bayramı”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 101-106.
• ARSLAN, Ahmet Ali (1995), “Amerika Kızılderili Kabileleri ve Türk Dünyasında ‘Yeni Yıl Başı’ Merasimlerinde Paralellikler”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 251-270. AKMY.
• ASKAROV, Akhmatali (1995), [Türkiye Türkçesine aktaran Hüseyin Özbay], “Özbekistan’da Nevruz Tekrar Halkın Bayramı Oldu”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 237-243. AKMY.
• AŞIROV, Annagurban (1996), [Türkiye Türkçesine Aktaran: Güçmurat Sultanmurat], “Türkmen Edebiyatında Nevruz”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 107-110. AKMY.
• ATALAY, Besim ‘1985), Divanü Lûgat-it Tercümesi, Ankara, C. I, s. 345-347. TDK.
• AYTAÇ, Pakize (1995), “Nevruz Üzerine Bir Sohbet”, Nevruz, Ankara, s. 111-118. Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, AKMY.
• Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügeti, Bakı 1983, C. 3, s. 422, Azerbaycan Élmler Akademiyası Élm Neşriyatı.
• Azerbaycan Sovét Énsiklopediyası, Bakı 1983, s. 284.
• ÇAY, Abdulhaluk (1991), Türk Ergenekon Bayramı Nevrûz, Ankara, s. 21-23, 27, Türk Kültürünü Araştırmaları Enstitüsü ınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1970), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara, s. 994.
• DURDUYEVA, Amangül (1996), [Türkiye Türkçesine Aktaran: Güçmurat Sultanmurat], “Türkmen Folklorunda Nevruz Bayramı”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 139-146. AKMY.
• EFENDİYEV, Paşa (1985), Azerbaycan Şifahi Xalq Edebiyatı, Bakı, s. 78-79. Maarif Neşriyatı.
• ELİBEYZADE, Élmettin (1996), [Türkiye Türkçesine Aktaran: Mustafa Kalkan], “Nevruz ve Kurban Bayramının Geçmişi 1200 Yıl”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 147-154. AKMY.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican vd. (1991),Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Ankara,C.I,648-649.
• Ereb ve Fars Sözleri Lüğeti, Bakı 1985, s. 484, Yazıçı [neşriyatı].
• EREN, Hasan (1988), vd, Türkçe Sözlük, Ankara, C. 2, s. 1084. TDKY.
• Firdevsi, Şehname, I, (1967), (Çeviren: Necati Lugal) Ankara, s. 38, 46-58; 94-99; 120-121;431-432.
• GENÇ, Reşat (1995), “Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 15-23. AKMY.
• GENÇ, Reşat (1996), “Açış Konuşması”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 9-15. AKMY.
• GOLKARİAN, Kadir (1995), “Tarihte Nevruz ve Azerbaycan Folklorunda Olduğu Değeri”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 127-133. AKMY.
• GÖZAYDIN, Nevzat (1996) “Bahar BayramYayına Tarihî Yönden Bir Bakış”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 155-160. AKMY.
• GÜNAY Ünver, GÜNGÖR Harun (1998), Türk Dini Tarihi, Kayseri, s. 55-56. Laçin Yay.
• GÜNGÖR, Hârun (1995), “Önasya Kültürlerinde Yeniden Doğuş ve Türkler’de Nevruz”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 31-36. AKMY.
• GÜNGÖR, Hârun (1996), “Kama – Ural Çuvaşlarının Yeni Yıl Bayramı Nartukan”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 161-166. AKMY.
• GÜZEL, Abdurrahman (1995), “XIV-XV. Yüzyıl Edebiyatında Nevruz ve Nevruziyeler” Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 95-104. AKMY.
• GÜZEL, Abdurrahman (1996), “Türk Kültüründe Nevruz ve Millî Birlik - Beraberlik”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 167-181. AKMY.
• HACIYEVA, Maarife (1995), vd. Azerbaycan Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Samsun, s. 164.
• HEYET, Cevat (1995), “Nevruz Bayramı İran’da”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 119-124. AKMY.
• HÜSEYİN, Nizameddin (1995), [Türkiye Türkçesine Aktaranlar: Nuraniye H. Ekrem, Reşide Gürses], “Uygurlarda Nevruz”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 315-321. AKMY.
• İBRAYEV, Şakir (1996), [Türkiye Türkçesine Aktaran: Medine Ahmetova], “Kazak Folklorunda Nevruz”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 189-193. AKMY.
• İDRİSÎ, Habib (1995), “Eski İran ve Azerbaycan Eyaletinde Nevruz”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 135-145. AKMY.
• İLTEBİR, Ablikim (1996), Günümüzde Uygur Türklerinde Eski Töreler ve Nevruz”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 209-220. AKMY.
• İNAN, Abdülkadir (2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara, s. 21. TTK .
• KABUL, Nur Ali (1996), [Türkiye Türkçesine Aktaran: Ümid Necmeddin], “Özbekistan’da Nevruz Yani Yeni Gün’ün Şiir ve Şarkıları”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 221-229. AKMY.
• KARATAY, Olcabay (1995), “Kırgız Tarihi ve Nevruz”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 229-232. AKMY.
• KAZBEKOV, Muhtar (1993), [Kazak Türkçesinden Aktaran: Süer Eker], “Nevruz Ulıstın Ulı Küni: Ulıs Kün (Ulusun Ulu Günü: Ulus Gün”; Süer Eker, Ahmet Abatoğlu, Ulusun Ulu Günü Nevruz, Ankara, s. 1-25.
• KEMALOV, Sabır (1996), [Türkiye Türkçesine Aktaran: Kudaybergen Elubaev], “Karakalpaklarda Nevruz”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 255-259. AKMY.
• KORABOYEV, U. (1993), [Özbek Türkçesinden Aktaran: Ahmet Abatoğlu], “Özbekistan’da Nevruz”, Süer Eker, Ahmet Abatoğlu, “Nevruz Ulıstın Ulı Küni: Ulıs Kün (Ulusun Ulu Günü: Ulus Gün)” Ulustın Ulu Günü Nevruz, Ankara, , s.45-59.
• KUZGUN, Şaban (1995), “İslâm Tarihi KaynaklarYayına Göre Nevruz Bayramı”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 105-109. AKMY.
• MAKSETOF, Kabıl (1996), [Türkiye Türkçesine Aktaran: Kudaybergen Elubaev], “Ebû Reyhan El- Beyrûnî ve Nevruz Hakkında”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 269-273. AKM .
• MİRZE, Ağalar (1989), İntiqam Mehdiyev, Novruz Töhfeleri, Bakı, s. 13.
• MURATOĞLU, Mâlik (1996), [Türkiye Türkçesine Aktaran: Mustafa Kalkan], “Nevruz ve Onun Özbek Halk Edebiyatında Terennüm Edilişi”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 281-292. AKMY.
• NAZAR, Khuday (1996), “Afganistan Türklerinde (Güney Türkistanlılarda) Nevruz Kutlamaları”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 299-301. AKMY.
• Nevruz [maddesi], İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1988, C. 9, s. 233-234.
• OĞUZ, M. Öcal (1996), “Kırgızların Kutladığı Bayramlar ve Nevruz Pratikleri”, Nevruz ve Renkler, Yayına Hazırlayanlar: Sadık Tural, Elmas Kılıç, Ankara, s. 303-308. AKMY.
• ONK, Nizamettin (Eylül 1972), “Aras Boyu Örf ve Âdetleri: Nevruz Bayramı”, Türk Kültürü, S. 119, s. 120-1216.
• ÖGEL, Bahaeddin (2003), Türk Mitolojisi, (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Ankara, s. 485-486, TTKY. PAKALIN, Mehmet Zeki (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, MEBY.
• RAHMAN, Abdulkerim (1995), [Türkiye Türkçesine Aktaranlar: E. Emet, A. Çelikbay], “Tarihten Günümüze Doğu Türkistan’da Nevruz Kutlamaları”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 221-227. AKMY.
• RESULZADE, M. Emin (Mart 1954), “Nevruz Bayramı”, Azerbaycan, Yıl: 3, Sayı: 12-(24) s. 5-7.
• SÜLEYMAN, Ahmet (1995), “ Başkurt Halkının Millî Bayramlar Sisteminde Nevruz”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 181-188. AKMY.
• TULUM, Mertol vd. (1991) Temel Türkçe Sözlük, Şemseddin Sâmi, Sâdeleştirilmiş ve Genişletilmiş Kâmûs-ı Türkî, İstanbul, C. 3, s. 989. Tercüman Genel Kültür Yay.
• TURAN, Osman (1941), On İki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul, s. 24-25. DTCFY.
• TUTAR, Hasan (2004), “Mitolojide ve Yaşanan Durumuyla Nevruz” Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, Nevruz Özel Sayısı, 12 (24), Ankara, s. 18-26.
• YUVALI, Abdulkadir (1995), “Nevruz Günleri ve Çarşamba Günleri”, Nevruz, Yayına Hazırlayan: Sadık Tural, Ankara, s. 53-61. AKMY.