Londra The National Archives'de Antep ile İlgili Belgeler Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 25 - 52, 31.12.2020

İsmail Altınöz

Öz

Londra’daki The National Archives’de Büyük Britanya İmparatorluğu’nun tüm dış dünya ile olan bağlantılarının kayıtlarının tutulduğu arşivde sayısız otantik belgelere ulaşmak mümkündür. Özellikle Osmanlı İmparatorluğunun dağılma sürecinde büyük bir etkiye sahip olan İngilizlerin Osmanlı İmparatorluğunun son dönemiyle ilgili kayıtları muhafaza ettikleri bilinmektedir. İngiltere’nin en büyük arşivi konumunda bulunan ve bünyesinde 11 milyon belgeyi barındıran The National Archives’da Antep ile ilgili belgelerin bulunması dikkat çekmektedir. Bunların büyük çoğunluğunu Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ve Cumhuriyetin ilk yıllarına ait belgeler oluşturmaktadır. Bu belgeler özellikle Osmanlı İmparatorluğunun dağılma sürecinde ve yeni Cumhuriyet’in oluşumu aşamasında dışarıdan bir bakış açısını yansıtması bakımından büyük ehemmiyet taşımaktadırlar. Bu belgelerin büyük çoğunluğu Osmanlının son döneminde cereyan eden Ermeni hâdiseleriyle alakadır. Özellikle Osmanlılar zamanında Antep Ermenileri ile İngilizler bizzat ilgilenmişlerdir. 1891 yılından itibaren kütük defterler halinde Antep Ermenileri hakkında bilgiler bu arşivde yer almaktadır. Bunun dışında Kurtuluş Savaşında Antep ve çevresinin önce İngilizler tarafından işgal edilmesi neticesinde bu konuyla alakalı binlerce belge İngiliz Arşiv kayıtlarında yerini almıştır. Özellikle Mondros Ateşkes Andlaşması akabinde Kurtuluş Savaşında Antep’in ekonomik yapısı, haritalar, Antep ile ilgili konsolosluk raporları ve nihayetinde Antep ile alakalı taşımacılık/ulaşım olmak üzere ilgili belgeleri bu arşivde bulmak mümkündür.
Bu makalede, İngiliz Arşiv kayıtlarında Antep için kullanılan “Aintab” kelimesine sâdık kalınarak “Ayntab” kelimesinin kullanılması tercih edilmiştir. İngiltere’de The National Archives’da Osmanlı Döneminde Antep ile ilgili belgelerin genel özellikleri, ne tür konuları içerdikleri, özellikle savaş döneminde Antep’in dışarıdan nasıl göründüğü arşiv portresinden betimlenmeye çalışılacaktır. Bu belgelere göre İngiltere’nin bu dönemdeki rolü de ortaya konulacaktır. Böylece, bilim dünyasına katkıda bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Londra, The National Archives (TNA), Büyük Britanya İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu, İngiltere, Antep Ermenileri

Kaynakça

• ALTINÖZ, İsmail; “Londra The National Archives’de Ankara ile İlgili Belgeler Üzerine Bir Değerlendirme”, Tarihte Ankara Uluslararası Sempozyumu, Bildiriler, 2. Cilt, Ankara: 25-26 Ekim 2011, Ankara 2012, s.987-999.
• ----------------------; “Londra The National Archives’da Maraş ile İlgili Belgeler Üzerine Bir Değerlendirme” Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu, II. Cilt Kahramanmaraş: 04-06 Ekim 2012, İstanbul 2013, s.431-440.
• DEMİREL, Fatmagül; “İngiliz Devlet Arşivi’nde Kısa Bir Gezinti”, Arşiv Dünyası, Sayı: 8, (Haziran 2006), s.13-15.
• ERSOY, Osman; “İngiliz Devlet Arşivi (The Public Record Office)”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, IV/2, (1955), s.125-131
• KURAT, Akdes Nimet; “İngiliz Devlet Arşivinde ve Kütüphanelerinde Türkiye Tarihine Ait Bazı Malzemeye Dair”, AÜDTCFD, VII/1, (Mart 1949), s.1-18.
• KUTLUOĞLU, Muhammed Hanefi; “İngiliz Devlet Arşivi (PRO) ve Yakın Dönem Osmanlı Tarihi Açısından Önemi”, The Journal of Ottoman Studies, XVIII, (İstanbul 1998), s.225-238.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S.; Osmanlı-İngiliz İktisadî Münasebetleri (1580-1838), Ankara 1974.
• TÜRKHAN, M. Sait “Osmanlı-İngiliz Ticaret Tarihinin İngiliz Arşiv Kaynakları: State Papers Tasnifi Üzerine Bir Değerlendirme”, History Studies, XI/5, (Ekim 2019), s. 1753-1772.
• ÜNVER, Metin; “Son Dönem Osmanlı Tarihi Araştırmaları Açısından İngiliz Milli Arşivi ve Arşiv Belgelerinin Önemi”, Avrupa Arşivlerinde Osmanlı İmparatorluğu, Editörler: Yonca Köksal-Mehmet Polatel, İstanbul 2014, s. 105-121.
• YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin; “18. Yüzyılın Son Çeyreğinde İngiliz Arşivinde Bulunan Osmanlı Devleti Hakkındaki Arşiv Belgeleri”, II. Uluslararası Osmanlı Coğrafyası Arşiv Kongresi Bildiriler, c. 1, Ankara 2019, s. 683-700.
• YURDUSEV, Esin; “The British Ambassadors to İstanbul in the Mid-Nineteenth Century: Source of Intellegence and Political Reporting”, Belleten, LXXIII/267, Ankara 2009, s.523-553.