TÜRKİYE’DE ÖZEL SEKTÖR VE KAMU İDARELERİ İÇ KONTROL SİSTEMLERİNİN MEVZUAT YÜKÜMLÜLÜKLERİ AÇISINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 8, 1 - 70, 04.12.2016

Ahmet Sinan Balyemez

Öz

Bu çalışmanın amacı iç kontrol alanında Türkiye’de son yirmi yılda
yaşanan gelişmeleri kronolojik olarak ortaya koymak ve mevzuat
düzenlemeleri çerçevesinde, gelinen nokta ile ilgili somut tespitler
yapmaktır. Bu araştırmada Türkiye’de kamu idareleri ve özel sektör
işletmelerindeki iç kontrol yapıları, yasal düzenlemeler çerçevesinde
incelenmiştir. Çalışmanın ilk bölümünde uluslararası alandaki iç kontrol
mevzuatı ile bu kapsamdaki gelişmeler incelenmiş ve bunların
Türkiye’deki mevzuata nasıl yansıdığı ortaya konmaya çalışılmıştır. İkinci
bölümde kamu idareleri ve özel sektör işletmeleri için yapılan yasal
düzenlemeler sonucunda oluşan iç kontrol yapıları sekiz farklı açıdan
karşılaştırılmıştır. Son bölümde 2016 yılı itibarıyla iç kontrol sistemlerinin
ulaştıkları durum ve beklentileri ne derecede karşıladığı her iki kesim için
ayrı ayrı ele alınmıştır. Çalışma sonucunda AB müktesebatı
kapsamındaki yükümlülüklerin de etkisiyle, dünya çapında kabul gören
iç kontrol düzenlemelerinin Türk mevzuatına çok süratli bir şekilde
adapte edildiği görülmekle birlikte, sorun yaşandığı değerlendirilen
konulara, öneriler bölümünde yer verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

İç kontrol, iç denetim, iç sistemler, mali kontrol ve denetim

Comparison of Internal Control Systems of Private Sector and Public Administrations in Turkey in terms of Regulatory Obligations

Öz

The main purpose of this study is to reveal developments
chronologically in the area of internal control in Turkey in the last two
decades and to make concrete findings related with the reached point in
the framework of legislation. Internal control structures in Turkey, both
in public and private sectors have been studied within the legal
framework in this research. In the first part, internal control legislation
and developments at the international level have been studied and then
tried to figure out how these regulations and developments reflected in
the Turkish legislation. In the second part, internal control structures
both in public and private sectors established the result of the legal
regulations have been compared in terms of eight different topics. In the
last part, the internal control systems have been handled for both
sectors separately in order to meet expectations and the conditions
reached as of year 2016. As a result of research, although worldwide
accepted internal control regulations have been adopted to Turkish
legislation rapidly with the effect of obligations under the EU acquis,
topics considered to be problematic have been mentioned in the
recommendations section. 

Anahtar Kelimeler

Internal control, internal audit, internal systems, financial control and audit

Kaynakça

• AB Bakanlığı, “Katılım Sürecinde Müzakere Fasılları”, AB Bakanlığı Yayınları No:7 http://www.ab.gov.tr/files/rehber/07_rehber.pdf, (03.11.2015)
• ABeam Consulting, A Survey of J-SOX Compliance, “Present, Past and Future of Internal Control”, 2009, Tokyo (https://www.abeam.com/research_reports/eng/RR071_E(Present,Past).pdf), (15.11.2015)
• ACAR Pınar, “Avrupa Birliği ve Türkiye'de Kamu İç Mali Kontrol Sistemi”, Maliye Dergisi, Sayı: 136, 2001
• AKYEL Recai, “Yönetimde İç Kontrol, İç Denetim ve Dış Denetim Fonksiyonlarının Birbirleri İle İlişkileri ve Türk Kamu Yönetiminde Uygulanmalarının Değerlendirilmesi”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 19, Sayı 3, 2010
• ALAGÖZ Ali, “İşletmelerde İç Kontrol Sisteminin Önemi ve Denetim Komiteleri ile İç Denetim Birimi İlişkisinin Hata ve Hilelerin Önlenmesindeki Rolü” (http://www.alialagoz.com.tr/portal.php), (30.10.2015)
• ALTAY S. Özge, “Turizm İşletmelerinde İç Kontrol Sisteminin Etkinliğinin İncelenmesi ve Bir Uygulama” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2010.
• ARIKAN Yahya, “Yeni Dönemde Denetim Mesleğine Hazır mıyız?”, Mali Çözüm Dergisi, Sayı 90, 2008
• ATMACA Metin, “Muhasebe Skandallarının Önlenmesinde İç Kontrol Sisteminin Etkinleştirilmesi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, (C.XIV, S I, 2012 )
• Avrupa Komisyonu 2012, “Türkiye 2012 Yılı İlerleme Raporu” http://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/2012_ilerleme_raporu_tr.pdf, (07.12.2015)
• Avrupa Komisyonu 2013, “Türkiye 2013 Yılı İlerleme Raporu” http://www.ab.gov.tr/files/2013 ilerlemeraporu/2013_ilerleme_raporu_tr.pdf), (07.12.2015)
• Avrupa Komisyonu 2014, “Türkiye 2014 Yılı İlerleme Raporu” http://www.ab.gov.tr/files/ilerlemeRaporlariTR/2014_ilerleme_raporu_tr.pdf), (07.12.2015)
• BAŞBAKANLIK, Madde Gerekçeleri (www.basbakanlik.gov.tr/docs/kkgm/.../madde%20gerekce.doc), 18.09.2015
• BAYAZITLI Ercan, “Uluslararası Bağımsız Denetim Standartlarının Türkiye Uygulaması”, AÜ SBF Dergisi, Cilt 46, Sayı:3, 1991
• BEZİRCİ Muhammet, KARASİOĞLU Fehmi, “Türkiye’de Denetimin Tarihsel Gelişimi”, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı 21, 2011
• COSO Resmi WEB sitesi tarihçe bölümü, (http://www.coso.org/aboutus.htm), (29.10,2015)
• Demircan A.Savaş, “Sarbanes Oxley (2002) Yasası ve Bağımsız Denetime Etkileri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007
• DOĞMUŞ M.Didem, “Avrupa Birliğinde İç Denetim Sistemi” Maliye Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı Araştırma ve İnceleme Serisi: 2, Ankara, 2010
• DUMAN Songül, “İç Kontrol Sisteminin Oluşturulmasında Etkili Olan Faktörler ve Tekstil Sektöründe Örnek Uygulama”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• İBİŞ Cemal, ÇATIKKA Özgür, “İşletmelerde İç Kontrol Sistemine Genel Bakış”, Sayıştay Dergisi, Sayı:85/ Nisan-Haziran, 2012
• INTOSAI Professional Standards Committee , “The purpose and authority of INTOSAI’s Professional Standards”,
• KOEHLER Mike, “The Story of the Foreign Corrupt Practices Act”, S.932-934, 2012, Ohio State Law Journal: Volume 73, Issue 5,(2012) (https://kb.osu.edu/dspace/bitstream/handle/1811/71554/OSLJ_V73N5_0929.pdf?sequence=1), (10.11.2015)
• KORKMAZ Zuhal, “COSO İç Kontrol Standartları ve Türkiye Uygulaması”, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Uzmanlık Araştırma Raporu, 2011
• KÖROĞLU Çağrı, AKTAŞ Rafet, “Turizm Sektöründe Kurumsal Yönetim Anlayışı ve İç Denetim İlişkisi: Marmaris Bölgesinde Bir Uygulama”, İşletme Araştırmaları Dergisi, 6/3 (2014)
• Maliye Bakanlığı, “Avrupa Birliği ve İç Kontrol Müzakere Süreci” (https://www.maliye.gov.tr/Kontrol Dokmanlar/Avrupa Birliği ve İç Kontrol Müzakere Süreci.pdf), (3.11.2015)
• OKUR Yaşar, “Türkiye’de Teftiş ve İç Denetim: Kavramlar, Beklentiler ve Hayatla Yüzleşme”, Maliye Dergisi, Sayı 158, Ocak-Haziran 2010
• ONUR Ayşenur, “Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Türk Kamu İç Mali Kontrol Sisteminde Merkezi Uyumlaştırma Fonksiyonu”, Maliye Bakanlığı AB ve Dış İlişkiler D.Bşk.lığı AB Uzmanlığı Yeterlik Tezi, Ankara, 2010
• ÖZKUL Levent, “ABD Sermaye Piyasalarında Yaşanan Son Gelişmelerin ve ABD’de Yürürlüğe Giren 2002 Tarihli Sarbanes-Oxley Kanunu’nun Türk Sermaye Piyasası Açısından Değerlendirilmesi”, SPK Denetleme Dairesi Yeterlik Etüdü, İstanbul, 2003
• ÖZTEN Sezayi, KARGIN Sibel,“Bankacılıkta İç Kontrol Faaliyetleri Kapsamında Krediler Kontrolü ve Muhasebeleştirme Süreci”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi (C.XIV, S II, 2012)
• RAMAMOORTİ Sridhar, “Internal Auditing: History, Evolution, and Prospects”, Chapter 1; 2003, Florida
• Sayıştay 2012, Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları Standartları (ISSAI) (http://www.sayistay.gov.tr/yayin/yayinicerik/issai.pdf), (22.11.2015)
• Sayıştay 2013a, 2013 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu, EYLÜL 2014, S.7-9,(http://www.sayistay.gov.tr/rapor/genel/2013_Dis_Denetim.pdf), (21.11.2015)
• Sayıştay 2013b, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu 2013 Yılı Sayıştay Denetim Raporu http://www.sayistay.gov.tr/rapor/kid/2013/Genel_Bütçe_Kapsamındaki_Kamu_İdareleri/ TÜRKİYE KAMU
• Sayıştay 2014, 2014 Yılı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu, Eylül 2015, s.7-9,(http://www.sayistay.gov.tr/rapor/genel/2014_Dis_Denetim.pdf)
• TANÇ Ahmet, ÖZHAN Adil, “KOBİ’lerde İç Kontrol Sisteminin Değerlendirilmesi ve Kayseri’deki İmalat Sanayi İşletmeleri Üzerine Bir Araştırma”, Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, 1/4 (2015)
• TAŞ Ramazan, “2013 Yılı Aralık Ayında Çıkarılan Yönetmelikle Geçmişe Dönük Bir Düzenleme Yapıldı”, 04.05.2015
• TBMM, Meclis Haber, 8 Aralık 2010 (https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/haber_portal.aciklama?p1=10
• TEKİN Memiş, “Şirketler Hukukunda Denetim”, EÜHFD, C. XVI, 2012
• TİDE 2009, Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü, “IIA POZİSYON RAPORU:, İç Denetim Faaliyeti / Birimi İçin Gereken Kaynakların Temininde İç Denetimin Rolü”, Ocak 2009, s.3 https://www.tide.org.tr/uploads/PPKaynak_Temininde_Ic_Denetimin_Rolu.pdf, (27.09.2015)
• TİDE 2012, Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü “Yeni TTK ve İç Denetime İlişkin Düzenlemeler Hakkında Görüş ve Öneriler”, Temmuz 2012, İstanbul (http://tide.org.tr/uploads/news/Yeni TTK ve İç Denetime ilişkin
• TİDE WEB Sitesi (http://www.tide.org.tr/Page.aspx?nm=anasayfa), (04.11.2015)
• TÜREDİ Hasan, “Türk Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması: İç Kontrol”, Balıkesir Üniversitesi İ.İ.B.F., Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Sayı 16, 2011
• TÜM Kayahan, “Muhasebe Hilelerinin Önlenmesinde İç Kontrol Sisteminin Önemi Üzerine Bir Araştırma”, Giresun İ.İ.B.F. Dergisi, 2015 (http://iibf.giresun.edu.tr/fileadmin/user_upload/Dergi_1/010_-_Kayahan_TUEM.pdf), (18.11.2015)
• U.S. Department of Justice and the Enforcement Division of the U.S. Securities and Exchange Commission, A Resource Guide to the U.S. Foreign Corrupt Practices Act, S.40 , 2012 (http://www.sec.gov/spotlight/fcpa/fcpa-resource-guide.pdf), (17.11.2015)
• UZAY Şaban, GÖNEN Seçkin, “Yeni TTK İle Getirilen Yıllık Faaliyet Raporu Denetiminin Finansal Raporlama İle İlgili İç Kontrol Raporu Denetimi İle Benzerlikleri”, World of Accounting Science , 2012, Vol. 14 Issue 4, p43-
• UZAY Şaban, “Denetçilerin Denetiminde Yeni Bir Model Olarak Kamu Gözetim Kurulu Ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, 9-11 Kasım 2006 tarihlerinde İstanbul’da yapılan WCAE Tebliği (http://iibf.erciyes.edu.tr/akademi/mh/suzay/SUZAY_KG.pdf), (11.9.2015)
• ÜSTÜNEL Bülent, “Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu ve Ulusal Finansal Raporlama Standartları”
• VARLI A.Türkay, Bilgi Yönetimi Daire Başkanı, BDDK- TİDE SUNUM, 17.10.2011 /İstanbul
• (https://www.tide.org.tr/uploads/KongreSunumlar/15KongreSunum/15.kongre_Ahmet_Turkay_Varli_sunum.pdf), (27.10.2015)
• YURTSEVER Gürdoğan, “Bankacılığımızda İç Kontrol”, TBB Yayın No:256, Nisan 2008, İstanbul
• YÜCEL A. Tülay, MANDACI Pınar Evrim, KURT Gülüzar, “İşletmelerin Finansal Risk Yönetimi ve Türev Ürün Kullanımı: İMKB 100 Endeksinde Yer Alan İşletmelerde Bir Uygulama”, Mufad Journal - Sayı 36 - Ekim 2007
• (http://journal.mufad.org/attachments/article/344/10.pdf), (15.09.2015)
• ZABİHOLLAH Rezaee, “Causes, Consequences, and Deterence of Financial Statement Fraud”, Critical Perspectives on Accounting, Vol:16, (2005), s. 277-298.