YARGITAY KARARLARI IŞIĞINDA TBK M. 138 HÜKMÜNÜN ÖNGÖRDÜĞÜ UYARLAMA İMKÂNININ TACİR BAKIMINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ

Yıl 2024, , 147 - 179, 31.12.2024

Esra Kaşak

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1550704

Öz

Sözleşmenin uyarlanması, sözleşmenin kurulması anında taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olguların meydana gelmesi sebebiyle karşılıklı edimler arasındaki dengenin bozulması hâlinde gündeme gelir. 818 sayılı Borçlar Kanunu (BK) döneminde eser sözleşmesi bakımından açıkça öngörülmüş uyarlama imkânı, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 138 düzenlemesi sayesinde tüm sözleşmeler için uygulanabilir hâle gelmiştir. TBK m. 138’de kişi yönünden herhangi bir sınırlandırma yapılmamasına rağmen, tacirin basiretli davranma yükümlülüğü gerekçesiyle uyarlama taleplerinin reddedildiği veya “öngörülmezlik” bakımından kendilerinden insanüstü bir özenin beklendiği görülmektedir. Bu kapsamda çalışmada tacirin, tarafı olduğu sözleşmelerin uyarlanmasını talep edip edemeyeceği ve kendilerinden beklenen özenin ölçüsünün ne olması gerektiği sorunları ele alınmış, anılan konulardaki yargı kararları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Uyarlama, tacir, basiretli davranma yükümlülüğü, öngörülmezlik, aşırı ifa güçlüğü

Kaynakça

• Acar F, ‘Sözleşmelerin Uyarlanmasında Öngörülemez Olgu’ in Murat Topuz (ed), Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar Çerçevesinde Döviz ile Sözleşme Yapma Yasağı ve Sözleşmelerin Uyarlanması (Seçkin Yayıncılık 2019) 15-19.
• Akman S, ‘Karşılaştırmalı Olarak Alman ve İsviçre-Türk Hukuklarında Yüksek Oranlı Enflasyonun Para Borçlarına Etkisi ve Bu Konudaki Yargısal Kararlar’ (1989) 63 (10-12) İBD 624-636
• Aksoy N, ‘Aşırı İfa Güçlüğü Hükmünün Ticari İş ve Basiretli İş Adamı Açısından Değerlendirilmesi’ (2021) 34 MAKU SOBED 115-133
• Antalya G, 10. Yılında Türk Borçlar Kanunu Çalıştayı <https://higm.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/14072023125623tbk.pdf> ‘accessed 1 August 2024’
• Arat A, Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması (Seçkin Yayıncılık 2006)
• Arkan S, Ticarî İşletme Hukuku (30th edn, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 2024)
• Atabek R, ‘Uzun Süreli Sözleşmelerde Yeni Durumlara Uyum’ (1984) 12 (4) BATİDER 87-103
• Aybay ME, ‘Sözleşmenin Değişen Koşullara Göre Uyarlanması (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı İncelemesi)’ (Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, vol I) (2016) 22 (3) MÜHF-HAD 323-347
• Ayhan R, Çağlar H and Özdamar M, Ticari İşletme Hukuku Genel Esaslar (16th edn, Yetkin Yayınları 2024) Baygın C, Türk Hukukuna Göre İstisna Sözleşmesinde Ücret ve Tabi Olduğu Hükümler (Beta Basım Yayım 1999)
• Baygın C, ‘Türk Borçlar Kanunu’nun Borç İlişkilerinin Hükümleri-Borçların ve Borç İlişkilerinin Sona Ermesi Konularında Getirdiği Bazı Yenilik ve Değişiklikler’ (2010) 14 (3-4) EUHFD 119-144
• Baysal B, ‘6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 480. Maddesinin Değerlendirilmesi’ (2011) 69 (1-2) İÜHFM 477-484
• Baysal B, Sözleşmenin Uyarlanması BK m. 138 Aşırı İfa Güçlüğü (4th edn, On İki Levha Yayıncılık 2020) Berger B, Allgemeines Schuldrecht (3rd edn, Stämpfli Verlag 2018)
• Bingöl, ME Basiretli İş Adamı Gibi Hareket Yükümlülüğü Özellikle Tacirin Ücret ve Cezai Şartın İndirilmesini İsteyememesi (On İki Levha Yayıncılık 2018)
• Bingöl ME, ‘Basiretli İş Adamı Gibi Hareket Etmekle Yükümlü Olan Tacirlerin TBK’nın Kira Hükümleri Çerçevesinde Korunmasına Gerek Var mı?’ in Faruk Acar, Ayşe Melek Turhan, Cevdet Yavuz and Rüveyda Çelik (eds), Türk Kira Hukukunda Güncel Gelişmeler Sempozyumu (Legal Yayıncılık 2023) 527-548
• Bozer A and Göle C, Ticari İşletme Hukuku (7th edn, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü 2021) Burcuoğlu H, Son Mahkeme Kararları ve Yargıtay Kararları Işığında Hukukta Beklenmeyen Hal ve Uyarlama, Taşınmaz Kirası Sözleşmelerinde ve Dövize Endeksli Kredi Sözleşmelerinde Uyarlama Uygulaması (Filiz Kitabevi 1995)
• Can O, Basiretli Tacir (Basiretli İş İnsanı) Gibi Hareket Etme Yükümlülüğü (Adalet Yayınevi 2022) Cashin-Ritaine E, ‘Emprevizyon, Hardship ve İşlem Temelinin Çökmesi: Pacta Sunt Servanda ve Alman-Fransız Hukuki İlişkilerinde Sözleşmelerin Uyarlanmasına Giden Yollar’ (tr Başak Baysal) (2005) 63 (1-2) İÜHFM 321-342
• Çağlar H, ‘Aşırı Yararlanma (Gabin) Hükümlerinin Tacirler Bakımından Uygulanması (TBK m. 28)’ (2016) 32 (4) BATİDER 69-93
• Doğanay İ, ‘Sözleşme Yapıldıktan Sonra Devâlüasyon Sebebiyle Para Değerinde Meydana Gelen Büyük Değişiklikler, Akdin Yerine Getirilmesine Mâni Olur Mu?’ (1975) 1 (4) YD 23-46
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (21th edn, Yetkin Yayınları 2017)
• Erman H, İstisna Sözleşmesinde Beklenilmeyen Haller (BK m. 365/2) (Fakülteler Matbaası 1979)
• Forstmoser P and Vogt HU, Einführung in das Recht (4th edn, Stämpfli Verlag 2008)
• Fries M, ‘BGB §313’ in Reiner Schulze and others (eds), Nomos Handkommentar Bürgerliches Gesetzbuch (12th edn, Nomos 2024)
• Göksoy YC, ‘Basiretli İş Adamı Gibi Hareket Etme Yükümlülüğü (TTK m. 18) Bağlamında Covid-19 Pandemisinin Tacirlerin Sözleşmeden Doğan Yükümlülükleri Üzerindeki Etkileri’ (2020) 2 (2) YHD 12-25
• Gülekli Y, ‘Aşırı İfa Güçlüğü ve Alacaklının Tasavvurunun Boşa Çıkması Halinde İşlem Temelinin Çökmesi Öğretisi’ (1990) 18 İÜMHAD 43-69
• Gümüş MA, ‘6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.18/II’de Yer Alan “Basiretli İş Adamı (Tacir) Davranışı” Ölçütünün İyiniyetin (TMK m. 3) Varlığının Belirlenmesindeki İşlevi’ (Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, vol II) (2016) 22 (3) MÜHF-HAD 1221-1240
• Gürpınar D, Eser Sözleşmesinde Ücretin Arttırılması ve Eksiltilmesi (Güncel Hukuk Yayınları 2006) Gürsoy KT, Hususi Hukukda Clausula Rebus Sic Stantibus (Emprevizyon Nazariyesi) (Güney Matbaacılık ve Gazetecilik TAO 1950)
• İmre Z, ‘Türk Medeni Hukukuna Göre Hâkimin İktisadi Meseleler Karşısında Durumu’, Prof. Dr. Kemal Fikret Arık’a Armağan (Sevinç Matbaası 1973) 153-194.
• Kahraman Z, Beklenmedik Haller ve Hukuki Sonuçları (Vedat Kitapçılık 2023)
• Kaplan İ, Hakimin Sözleşmeye Müdahalesi (3rd edn, Yetkin Yayınları 2013)
• Kara E, ‘Ticaret Kanunlarının Varsayımsal İnsanı: Amerikan Ticaret Kanununda Reasonable Man ile Türk Ticaret Kanununda Basiretli Tacir’ (Prof. Dr. Şeref ERTAŞ’a Armağan) (2017) 19 DEÜHFD 2127-2163.
• Karaahmetoğlu İÖ, ‘Basiretli İş Adamı Gibi Hareket Etme Ölçüsü ve Yargıtay Uygulamasındaki Yeri’ (2012) 10 (116) LHD 85-107
• Karaahmetoğlu İÖ, ‘Bir Oksimoron Denemesi TTK m. 18/2 Bağlamında ‘Basiretli Tacir’’ in Alpay Hekimler (ed), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin Cumhuriyetimizin 100. Yılına Armağanı (Legal Yayıncılık 2023) 137-186
• Karamercan F, ‘Dövize Endeksli Tüketici Kredilerinde Tüketicilerin Açmış Olduğu Sözleşmenin Uyarlanması Davaları ile İlgili Uygulama Sorunları ve Yargıtay’ın Tutumu’ (2013) 8 (78) THD 81-88
• Karayalçın M, ‘Basiretli Bir İş Adamı Gibi Davranma Gerekliliği’ (DPhil thesis, Galatasaray Üniversitesi 2021) Kaser M and Knütel R, Römisches Privatrecht (20th edn, Verlag C.H. Beck 2014)
• Kaşak FE, Sözleşme Özgürlüğünün Sınırı Olarak Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırılık (2nd edn, On İki Levha Yayıncılık 2021)
• Kaya Ü, ‘Sözleşmenin Uyarlanmasında Sonradan Değişen Şartlar ve Öngörülemezlik İlkesi’ (2016) 22 (3) MÜHF-HAD 1569-1593
• Kizir M, ‘Yargıtay Kararları Işığında Basiretli İşadamı Gibi Hareket Etme Yükümlülüğünün Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanmasının Etkisi’ (2011) 19 (2) SÜHFD 245-282
• Kocayusufpaşaoğlu N, ‘İşlem Temelinin Çökmüş Sayılabilmesi İçin Sosyal Felaket Olarak Nitelenebilecek Olağanüstü Bir Olayın Gerçekleşmesi Şart Mıdır?’, Prof. Dr. M. Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan (Beta Basım Yayım 2000) 503-514
• Kramer EA, Berner Kommentar Kommentar zum schweizerischen Privatrecht Band VI Das Obligationenrecht 1. Abteilung Allgemeine Bestimmungen 2. Teilband Unterteilband 1a Inhalt des Vertrages Kommentar zu Art. 19-22 OR (Verlag Stämpfli & Cie AG 1991)
• Kramer EA and Probst T, Obligationenrecht Allgemeiner Teil (2nd edn, Helbing Lichtenhahn Verlag 2013) Kurtulan G, ‘Türk Hukukunda İmkânsızlık ve Aşırı İfa Güçlüğü Kurumlarının Karşılaştırılması’ (2016) 32 (3) BATİDER 193-248
• Oftinger K, ‘Cari Akitlerin Temellerinde Buhran İcabı Tahavvül (Clausula Rebus Sic Stantibus Hakkında)’ (tr Bülent Davran) (1942) 8 (3-4) İÜHFM 598-622
• Pak E, Türk Borçlar Kanununda Aşırı İfa Güçlüğü (TBK md. 138) (Seçkin Yayıncılık 2020)
• Poroy R and Yasaman H, Ticari İşletme Hukuku (17th edn, Vedat Kitapçılık 2018)
• Resuloğlu Ö, Aşırı İfa Güçlüğü ve Sözleşmelerin Değişen Koşullara Uyarlanması (Seçkin Yayıncılık 2021)
• Rösler H, ‘Alman ve Uluslararası Sözleşme Hukukunda Değişen ve Öngörülemeyen Koşullar’ (tr Tülay Aydın-Ünver) (2008) 66 (1) İÜHFM 353-363
• Sarıkaya S and Bakar G, ‘Basiretli Tacir İlkesi Işığında Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Sözleşmelerdeki Ceza Koşuluna Etkisi’ in Muhammet Özekes (ed) Covid-19 Salgınının Hukukî Boyutu (On İki Levha Yayıncılık 2021) 989-1007
• Schwarz AB, ‘Harbin Hususi Akitler Üzerindeki Tesiri’ (1944) 2 AD 188-202
• Schwenzer I and Fountoulakis C, Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil (8th edn, Stämpfli Verlag 2020)
• Serozan R, ‘Karşılıklı Sözleşmelerde Baştan Dayatılmış veya Sonradan Oluşmuş Edimler Arası Dengesizliğin Uyarlama Yoluyla Düzeltilmesi - Kronolojik Açıdan Ayrımlı Olguları Ortak Bir Rejime Bağlama Denemesi’, Prof. Dr. M. Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan (Beta Basım Yayım 2000) 1013-1030
• Stadler A, ‘BGB §313’ in Rolf Stürner (ed), Jauernig Bürgerliches Gesetzbuch (19th edn, C.H.Beck 2023)
• Sungurbey İ, ‘Dürüstlük İlkesinin İkincilliği (Taliliği) – MK 2’deki Dürüstlük İlkesinin Sonucu Olan Clausula Rebus Sic Stantibus’tan ya da Objektif İşlem Temelinin Çökmesinden ve BK 264’deki Önemli Nedenden Dolayı Sözleşmeye Son Vermenin Gerekleri’, Medeni Hukuk Sorunları İkinci Cilt (Sulhi Garan Matbaası 1974) 123-136.
• Tandoğan H, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, vol II (5th edn, Vedat Kitapçılık 2010)
• Tile L, Uyarlama Sebebi Olarak Aşırı İfa Güçlüğü (Yetkin Yayınları 2021)
• Tunçomağ K, ‘Alman Hukukunda Borcun İfasında Aşırı Güçlük (Muamelenin Temeli) ile İlgili Objektif Görüşler’ (1966) 32 (2-4) İÜMHAD 884-905
• Tunçomağ K, ‘Borcun İfasında Aşırı Güçlük ve Alman Yargıtayı’ (1967) 1 (1) İÜMHAD 87-108
• Tüzüner Ö and Öz K, ‘Aşırı İfa Güçlüğüne İlişkin İçtihat İncelemesi’ (2015) 3 ABD 421-470
• Ülgen H, Helvacı M, Kaya A and Nomer Ertan NF, Ticari İşletme Hukuku (6th edn, Vedat Kitapçılık 2019)
• Vogt HU, ‘Art. 19’ in Claire Huguenin and Reto M Hilty (eds), Schweizer Obligationenrecht 2020 Entwurf für einen neuen allgemeinen Teil (Schulthess Juristische Medien AG 2013)
• Yılmaz S, ‘Dövize Endeksli Tüketici Kredilerinde Uyarlama Sorunu ve Yargıtay’ın Bakışı’ (2010) 59 (1) AÜHFD 131-172