Türk Tarih Tezi Bağlamında Erken Cumhuriyet Dönemi Resmî Tarih Yazımının İdeolojik ve Politik Karakteri

Yıl 2011, Cilt: 1 Sayı: 1, 80 - 109, 01.06.2011

Şefik Taylan Akman

Öz

Bu çalışma Erken Cumhuriyet Dönemi'nde yürütülen resmî tarih yazım sürecini, bu süreçte ortaya çıkan ve "Türk Tarih Tezi" adıyla anılan tarih çalışmalarını ele almaktadır. Bu bağlamda çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk olarak Türk Tarih Tezi'nin teşekkülü, gelişim süreci ve kaynakları gibi konular incelenecektir. Ardından tezin anlatısı resmî tarih yazımının genel karakteristiği de göz önünde bulundurularak analiz edilecektir. Ayrıca Türklüğün kurgulanmasına ve kutsallaştırılmasına ilişkin çeşitli örnekler de incelenecektir. Çalışmada, Türk Tarih Tezi'nde ortaya konan tarihsel anlatının bilimsel doğruluğuna ilişkin bir tartışma yürütmekten ziyade tezdeki tarih anlatısı ile hangi amaçlara ulaşılmak istendiği (ideolojik, politik ve toplumsal sonuçları itibarıyla) daha fazla önem taşımaktadır. Dolayısıyla Erken Cumhuriyet Dönemi'nin tarih yazıcılığının ideolojik niteliği ve bu tarih yazım süreci ile gerçekleştirilmesi hedeflenen politik amaçlar değerlendirmelerin ağırlık merkezini oluşturacaktır. Zira Cumhuriyetin yönetici kadroları tarafından doğrudan desteklenen bu tarih yazım projesi aynı zamanda yeni ulus devlet inşasının da temel bileşenlerinden birisi haline gelmiştir. Tez aracılığıyla, bir taraftan Osmanlı ve İslam kimliğine ilişkin hatıralar ortadan kaldırılmaya çalışılırken diğer taraftan kutsallaştırılmış bir Türklük kavramıyla beslenen itaatkâr ve milliyetçi bir yurttaşlık bilincinin oluşturulması hedefleniyordu.

Anahtar Kelimeler

Türk Tarih Tezi, tarih yazımı, tarih felsefesi, resmî tarih, tarih eğitimi.

The Ideological and Political Character of the Early Republican Period’s Official Historiography as part of Turkish History Thesis

Öz

This article deals with the official historiography process handled in Early Republican Period and the history
studies called as “Turkish History Thesis”. In this context, the article consists of two main sections. Primarily,
the subjects about the resources, proposing and development processes of the Turkish History Thesis will be
reviewed. Right after, narrative of the thesis is going to be analyzed by the consideration of general characteristics of official historiography. Also a variety of examples about construction and shrining of Turkishness will
be investigated. In the article, the aims wanted to be approach by historic narrative of the Turkish Historical
Thesis (by the results of ideological, political and social) is more important than making a discussion about
scholarly accuracy of historical narrative which manifested by the thesis. Consequently, the ideological qualification of historiography of the Early Republican Period and the political purposes aimed to be realized by this
historiography process will constitute the center of gravity of the assessments. So indeed, this historiography
project which supported by the administrative staffs of the Republic is also became one of the basic components on the construction of the new nation state. Through the agency of the thesis, the founders, on one hand
attempted to erase the memories about the Ottoman and Islamic identities, and on the other hand, wanted to
establish a nationalist citizen consciousness using the shrining of Turkishness notion.

Anahtar Kelimeler

Turkish History Thesis, historiography, philosophy of history, official history, history education.

Kaynakça

• AFET (İnan), Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011. AFET (İnan) “Atatürk ve Tarih Tezi”, Türk Tarih Kurumu - Belleten, C. 3, S. 10, Nisan 1939, (s. 243 - 246).
• AFET (İnan), “Orta Kurun Tarihine Umumî Bir Bakış”, Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Müzakere Zabıtları, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932, (s. 405 - 444).
• AFET (İnan), “Tarihten Evel ve Tarih Fecrinde”, Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Müzakere Zabıtları, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932, (s. 18 - 41).
• AFET (İnan), Vatandaş İçin Medeni Bilgiler, C. 1, Devlet Matbaası, İstanbul, 1933.
• AKÇURAOĞLU YUSUF, (Akçura), “Birinci Türk Tarih Kongresi”, Ülkü Halkevleri Dergisi, C.1, S. 1, Şubat 1933, (s. 23 - 29).
• AKÇURAOĞLU YUSUF, (Akçura), “Tarih Yazmak ve Tarih Okutmak Usullerine Dair”, Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Müzakere Zabıtları, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932, (s. 577 - 607).
• ATAY, Falih Rıfkı, “Tarih Kongresi”, Ülkü Halkevleri Dergisi, C. 10, S. 55, Eylül 1937, (s. 1 - 2).
• AUERBACH, Erich, Yabanın Tuzlu Ekmeği, Metis Yayınları, İstanbul, 2010.
• AYDIN, Suavi, “Resmi Tarihin Temeli: Ulusal Tarih Yazımı ve Resmi Tarihte Mitlerin Kaynağı”, Resmi Tarih Tartışmaları 1, (edi. F. Başkaya), Özgür Üniversite Kitaplığı, Ankara, 2008, (s. 43 – 83).
• AYDIN, Suavi, “Türk Tarih Tezi ve Halkevleri”, Kebikeç, Yıl: 2, S. 3, 1996, (s. 107 - 130).
• AYTÜRK, İlker,“Turkish Linguists Aganist The West: The Origins of Linguistic Nationalism in Atatürk’s Turkey”, Middle East Studies, Vol. 40, No. 6, November 2004, (s. 1- 25).
• BEHÇET KEMAL, (Çağlar), “Ergenekon”, Ülkü Halkevleri Mecmuası, C. 1, S. 1, Şubat 1933, (s. 14 - 17).
• BERKTAY, Halil, “Dünyada ve Türkiye’de Tarihçiliğin Durumu ve ‘Dilinin Evrenselleşmesi’ Üzerine Düşünceler”, Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları - Buca Sempozyumu 29 Eylül - 1 Ekim 1994, (Der. S. Özbaran), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2007, (s. 69 - 86).
• BERKTAY, Halil, “Tarih Çalışmaları”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi - 9. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983, (2456 - 2474).
• Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Müzakere Zabıtları, T.C. Maarif Vekaleti, Ankara, 1932.
• BORA, Tanıl, “İnşa döneminde Türk Milli Kimliği”, Türk Sağının Üç Hâli Milliyetçilik – Muhafazakârlık – İslâmcılık, Birikim Yayınları, İstanbul, 1999, (s. 13–52).
• BORA, Tanıl, “Millî Tarih ve Devlet Mitosu”, Medeniyet Kaybı - Milliyetçilik ve Faşizm Üzerine Yazılar, Birikim Yayınları, İstanbul, 2007(a), (s. 43 - 64).
• BORA, Tanıl, “Nutuk ve Milliyetçilik”, Resmi Tarih Tartışmaları 5 Nutuk, (edi. F. Başkaya), Özgür Üniversite Kitaplığı, Ankara, 2010, (s. 117 – 138).
• BORA, Tanıl, “Türk Millî Kimliği, Türk Milliyetçiliği ve Balkan Sorunu”, Milliyetçiliğin Kara Baharı, Birikim Yayınları, İstanbul, 1995, (s. 243 - 288).
• BORA, Tanıl, “Türkiye’de Milliyetçilik Söylemleri: Melez Bir Dilin Kalın Lügâti”, Milliyetçiliğin Kara Baharı, Birikim Yayınları, İstanbul, 1995, (s. 95 - 131).
• BORA, Tanıl, “Türkiye’de Milliyetçilik ve Azınlıklar”, Medeniyet Kaybı - Milliyetçilik ve Faşizm Üzerine Yazılar, Birikim Yayınları, İstanbul, 2007(b), (s. 81- 109).
• BOZBAY, Heval / MERTCAN, Hakan, “Eti Türkleri” Resmi İdeoloji Sözlüğü, (Edi. F. Başkaya / T. Ersoy), Özgür Üniversite Kitaplığı, Ankara, 2007, (s. 171 – 193).
• BOZKURT, Tülin, “Türk Tarih Tezi Üzerine”, Resmi İdeoloji Sözlüğü, (Edi. F. Başkaya / T. Ersoy), Özgür Üniversite Kitaplığı, Ankara, 2007, (s. 655 – 662).
• CAYMAZ, Birol, Türkiye’de Vatandaşlık Resmi İdeoloji ve Yansımaları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007.
• COPEAUX, Etienne, Tarih Ders Kitaplarında (1931 - 1993) Türk Tarih Tezinden Türk - İslam Sentezine, (çev. A. Berktay), İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.
• COPEAUX, Etienne, “Türk Milliyetçiliği: Sözcükler, Tarih, İşaretler” (çev. G. Doğan), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce - C. 4 - Milliyetçilik, (der. T. Bora), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002, (s. 44 - 52).
• ÇAĞAPTAY, Soner, “Otuzlarda Türk Milliyetçiliğinde Irk, Dil ve Etnisite”, (çev. D. Orhun), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce - C. 4 - Milliyetçilik, (Der. T. Bora), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002, (s. 245 - 262).
• ÇAĞAPTAY, Soner, “Reconfiguring the Turkish Nation in the 1930s”, Nationalism and Ethnic Politics, Vol. 8, No. 2, Summer 2002, (s. 67 - 82).
• ÇAYLA, İlker, “Kamusal Bir Din Yaratmak Milliyetçilik: Simgeleri ve Törenleri”, Resmi Tarih Tartışmaları 1, (edi. F. Başkaya), Özgür Üniversite Kitaplığı, Ankara, 2008, (s. 85 – 136).
• ÇETİN, Zafer M., “Tales of Past, Present, and Future: Mythmaking and Nationalist Discourse in Turkish Politics”, Journal of Muslim Minority Affairs, Vol. 24, No. 2, October 2004, (s. 347 - 365).
• ÇOKER, Fahri, Türk Tarih Kurumu - Kuruluş Amacı ve Çalışmaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1983.
• ÇOLAK, Yılmaz, “Language Policy and Official Ideology in Early Republican Turkey”, Middle Eastern Studies, Vol. 40, No. 6, November 2004, (s. 67 - 91).
• Devletin Kavram ve Kapsamı, Millî Güvenlik Kurulu Sekreterliği Yayınları, Ankara, 1990.
• DİLAÇAR, Agop, “Kemalizmin Dil ve Tarih Tezi”, Atatürk Devrimleri I. Milletlerarası Sempozyumu Bildirileri (10 - 14 Aralık 1973, İstanbul), İstanbul Üniversitesi Atatürk Devrimleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 1975, (s. 467 - 485).
• DİLMEN, İbrahim Necmi, “Türk Tarih Tezinde Güneş - Dil Teorisinin Yeri ve Değeri”, İkinci Türk Tarih Kongresi - Kongrenin Çalışmaları, Kongreye Sunulan Tebliğler, Türk Tarih Kurumu Yayınları IX. Seri: No. 2, Kenan Matbaası, İstanbul, 1943, (s. 85 - 98).
• ERSANLI, Büşra, “Bir Aidiyet Fermanı: “Türk Tarih Tezi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce - C. 4 - Milliyetçilik, (der. T. Bora), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002, (s. 800 - 810).
• ERSANLI, Büşra, İktidar ve Tarih - Türkiye’de “Resmî Tarih” Tezinin Oluşumu (1929-1937), İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.
• FEYZİOĞLU, Turhan, Atatürk ve Milliyetçilik, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1996.
• GEORGEON, François, “Bir Kimlik Arayışı: Türk Milliyetçiliği”, Osmanlı - Türk Modernleşmesi (1900 - 1930), (çev. A. Berktay), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2009, (s. 1 - 22).
• GEORGEON, François, Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876 – 1935), (çev. A. Er), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.
• GEORGEON, François, “Yusuf Akçura”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce - C. 4 - Milliyetçilik, (der. T. Bora), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002, (s. 505 - 514).
• GÜNALTAY, Şemsettin, “Türk Tarih Tezi Hakkındaki İntikatların Mahiyeti ve Tezin Kat’î Zaferi” Türk Tarih Kurumu - Belleten, C. 2, S. 7/8, I. Teşrin 1938, (s. 337 - 365).
• İkinci Türk Tarih Kongresi - Kongrenin Çalışmaları, Kongreye Sunulan Tebliğler, Türk Tarih Kurumu Yayınları IX. Seri: No. 2, Kenan Matbaası, İstanbul, 1943.
• KAPLAN, İsmail, Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi ve Siyasal Toplumsallaşma Üzerine Etkisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2005.
• KERTZER, David I., Ritual, Politics, and Power, Yale University Press, New Haven and London, 1988.
• KIESER, Hans-Lukas, Türklüğe İhtida 1870 - 1939 İsviçre’sinde Yeni Türkiye’nin Öncüleri, (çev. A. Dirim), İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
• MAKSUDYAN, Nazan, Türklüğü Ölçmek - Bilimkurgusal Antropoloji ve Türk Milliyetçiliğinin Irkçı Çehresi (1925 - 1939), Metis Yayınları, İstanbul, 2007.
• MUZAFFER, (Göker), “İkinci Türk Tarih Kongresi” Türk Tarih Kurumu - Belleten, C. 2, S. 5/6, II. Kânun - Nisan 1938, (s. 1 - 4).
• MUZAFFER, (Göker), “Türk Soyu ve Türk Tarihi”, Ülkü Halkevleri Dergisi, C. 4, S. 22, BirinciKânun 1934, (s. 249 - 254).
• ORAL, Mustafa, “Türk Tarih Tezi ve Güneş-Dil Teorisi”, Atatürk Yolu - Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi, Yıl: 16, C. 8, S. 31 - 32, Mayıs - Kasım 2003, (s. 369 - 384).
• ÖZBEK, Nadir, “Zeki Velidi Togan ve Türk Tarih Tezi”, Toplumsal Tarih, C. 8, S. 45, Eylül 1997, (s. 20 – 27).
• ÖZTAN, G. Gürkan, “Milliyetçilik”, Resmi İdeoloji Sözlüğü, (Edi. F. Başkaya / T. Ersoy), Özgür Üniversite Kitaplığı, Ankara, 2007, (s. 461 – 473).
• ÖZTAN, G. Gürkan, “Türkiye’de Öjeni Düşüncesi ve Kadın”, Toplum ve Bilim, S. 105, Yıl: 2006, (s. 265 – 282).
• PARLA, Taha, Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmî Kaynakları - C. 3 - Kemalist Tek-Parti İdeolojisi ve CHP’nin Altı Ok’u, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995.
• PITTARD, Eugène, “Beyaz Irkların ve Medeniyetin İlk Tarihi”, Ülkü Halkevleri Dergisi, C. 11, S. 64, Haziran 1938, (s. 371 - 380).
• PITTARD, Eugène, “Neolitik Devirde Küçük Asya ile Avrupa Arasında Antropolojik Münasebetler”, Türk Tarih Kurumu - Belleten, C.2, S. 5/6, II. Kanun - Nisan 1938, (s. 19 - 38).