Türk Medenî Kanunu’na Göre Velâyetin Kullanılması ve Çocuğun Yüksek (Üstün) Yararı İlkesi Doğrultusunda Boşanmada ve Evlilik Dışı İlişkide Birlikte Velâyet Modeli

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 1, 135 - 166, 01.06.2016

Tuba Birinci Uzun

Öz

Türk Medenî Kanunu’na göre, evlilik birliği devam ettiği sürece ana ve baba velâyeti birlikte kullanırlar. Evlilik birliğinin boşanma ile son bulması halinde ise velâyet tek başına ana veya babadan birine ait olur. Evlilik dışı ilişkiden doğan çocuğun velâyeti de ana ve baba evli değilse baba ile soybağının tanıma veya hâkim hükmüyle kurulmasına rağmen tek başına anaya ait olur. İç hukukumuzun bir parçası olan Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme uyarınca, kamusal ya da özel sosyal yardım kuruluşları, mahkemeler, idarî makamlar veya yasama organları tarafından yapılan ve çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde, çocuğun yüksek (üstün) yararı esas alınır. Çocuğun yüksek (üstün) yararı ise, “çocuğun uyum sağlayabileceği ve gelişimini sürdürebileceği bir velâyet ve/veya kişisel ilişki düzenlemesinde ihtiyaç duyduğu etkenlerin bileşimidir”. Ayrıca “çocuğun yüksek (üstün) yararına ilişkin herhangi bir sonucun çocuğun yaşına özel ilgili gelişimsel ihtiyaçları kapsaması gerekir; bu nedenle, mahkeme kararına dayanak olan kriterler ne olursa olsun velâyet değişen ihtiyaçları yansıtacak şekilde ayarlanmalıdır”. Gelişim psikologlarına göre, ana ve babası ayrı yaşayan çocukların sağlıklı gelişimi bakımından süreklilik ve istikrar son derece önemlidir. İstikrar da genellikle tek merkeze (örneğin tek yatak, tek diş fırçası ve tek okul yolu) ihtiyaç duyan bir çocuk dikkate alınarak tanımlanmaktadır ancak coğrafî istikrara veya ikametgâh istikrarına vurgu yapan tek merkez modeli özellikle boşanmadan sonra çocuğun velâyetinin mahkeme kararıyla tek başına ana veya babadan birine verilmesi halinde, ana ve babanın birbirinden ayrı yaşaması dolayısıyla çocuğun birlikte ikamet etmediği ebeveyni ile olan ilişkisini ciddî şekilde bozduğu için terk edilmektedir. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme uyarınca çocuğu ilgilendiren her konuda çocuğun yüksek (üstün) yararının gözetileceği dikkate alındığında, boşanmada ve evlilik dışı ilişkide birlikte velâyet, üzerinde durulması gereken bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır

Anahtar Kelimeler

aile hukuku, velâyet, tek başına velâyet, birlikte velâyet, çocuğun yüksek (üstün) yararı, çocuk hakları

The Exercise of Parental Custody under Turkish Civil Code and Joint Custody after Divorce and for Unmarried Parents in accordance with the Principle of the Best Interests of the Child

Öz

The Exercise of Parental custody under Turkish civil code and Joint custody after Divorce and for Unmarried Parents in accordance with the Principle of the Best Interests of the childof factors the child needs in a custody and/or access arrangement that will sustain his or her adjustment and development”. Besides “any conclusions regarding a child’s best interest should incorporate the child’s age-specific and related developmental needs. Therefore, whatever criteria are relied on for decision making should be adjusted to reflect these changing needs”. According to developmental psychologists, continuity and stability are vital for children whose parents live apart from each other. Stability has often been defined taking into consideration a child who needs one home base (for example one bed, one toothbrush and one route to school). However, because of disrupting the relationship of the child to the non-residential parent particularly in case of divorce when the judge awards sole custody to one parent and the parents of the child live apart from each other, one home base model emphasizing geographic and residential stability has not been supported anymore. Taking into account that in respect to the United Nations Convention on the Rights of the Child, in all actions concerning children, the best interests of the child shall be a primary consideration, joint custody after divorce and for unmarried parents is a subject that should be examined

Anahtar Kelimeler

family law, parental custody, sole custody, joint custody, the best interests of the child, children’s rights

Kaynakça

• Adalet Bakanlığı İç Denetim Birimi Başkanlığı, Aile ve Çocuk Mahkemelerinde istihdam Edilen Uzmanların (Psikolog, Pedagog, Sosyal Çalışmacı ve Sosyal Hizmet Uzmanı) Verimliliklerinin Azami Seviyeye Çıkarılması konusunda Yaşanan Sorunların Tespiti ve Çözüm Önerisi Geliştirilmesiyle Alakalı inceleme raporu, Ankara, 2012, http://www.icdenetim.adalet.gov.tr/ raporlar/yayinlanan_rapor/2012-3.pdf (erişim tarihi 21 Ekim 2015).
• AKINTÜRK, Turgut/ATEŞ KARAMAN, Derya, Aile Hukuku, 15. Basım, Beta Yayınları, İstanbul, 2013.
• AKKAYA KİA, Rukiye, “Hukukun Kadına Bakışı: Ergen ve Eşit Olamama Hali”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.XIII, S.1-2, 2009, s.87-102.
• ARTIS, Julie E./KREBS, Andrew V., “Family Law and Social Change: Judicial View of Joint Custody, 1998-2011”, Law and Social Inquiry Journal of the American Bar Foundation, Vol.40, No.3, 2012, pp.723-745.
• AYDIN, Okan/BARAN, Gülen, “Ebeveynleri Boşanma Sürecinde Olan 9-12 Yaş Grubundaki Çocukların Boşanmaya Uyum Düzeylerinin İncelenmesi”, Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, C.1, S.1, 2012, s.35- 52.
• AYDIN, Okan, Boşanma Sürecinde Velâyet ile ilgili Anlaşmazlık Yaşayan Ebeveynlerin Çocuklarına ilişkin Düşünceleri ve Çocukların Boşanmaya Uyum Düzeylerinin incelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2009.
• AYDINER BOYLU, Ayfer/ÖZTOP, Hülya, “Tek Ebeveynli Aileler: Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Sosyoekonomi Dergisi, C.19, S.1, 2013, s.207-220.
• BAKTIR ÇETİNER, Selma, Velâyet Hukuku, 1. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2009.
• BAYATA CANYAŞ, Aslı, “Why Not Enforce? A Critical Analysis of the Refusal to Enforce Foreign Joint Custody Judgments in Turkish Courts”, International Journal of Law, Policy and the Family,
• Vol.27, No.3, 2013, pp.310-331.
• BAYGIN, Cem, Soybağı Hukuku, 1. Basım, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2010.
• BOZKURT, İkbal, Velinin Velâyetten Doğan Hak Görev ve Yetkileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• BRAUN, Oliver, Die elterliche Sorge nach Auflösung der ehelichen Lebensgemeinschaft gemäss §§ 1671, 1672 des Bürgerlichen Gesetzbuches, 1. Auflage, Ars Una Verlag, Neuried, 1999.
• BÜRGISSER, Margret, Gemeinsam Eltern bleiben – trotz Trennung oder Scheidung, 1. Auflage, hep- Verlag, Bern, 2014.
• CANTIENI, Linus, Gemeinsame elterliche Sorge nach Scheidung: Eine empirische Untersuchung (Schriftenreihe zum Familienrecht, 1. Auflage, Stämpfli Verlag, Bern, 2007.
• DELAHOYDE, Patricia Lenore, “Child Custody: Determining the Best Interests of the Child”, Journal of
• Juvenile Law, Vol.7, No.1, 1983, pp.135-145.
• DETHLOFF, Nina/MARTINY, Dieter, “Parental Responsibilities in Germany”, European Family Law in
• Action, Vol.III, Intersentia, Antwerp, 2005, http://ceflonline.net/wp-content/uploads/Germany
• Parental-Responsibilities.pdf (erişim tarihi 21 Ekim 2015).
• DI FONZO, Herbie J., “From the Rule of One to Shared Parenting: Custody Presumptions in Law and Policy”, Family and conciliation courts review, Vol.52, No.2, 2014, pp.213-239.
• DURAL, Mustafa/ÖĞÜZ, Tufan/GÜMÜŞ, Mustafa Alper, Türk Özel Hukuku cilt III (Aile Hukuku), 9. Basım, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2014.
• FASSBIND, Patrick, Systematik der elterlichen Personensorge in der Schweiz, 1. Auflage, Helbing & Lichtenhahn, Basel, 2006.
• GÖRGEÇ, Başak, Türk Medenî Kanunu’nda Velâyet Hükümleri ve Özellikle Çocuğun Korunması, İstanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• HAUSHEER, Heinz/WOLF, Stephan/ACHERMANN-WEBER, Cornelia, “Parental Responsibilities in Switzerland”, European Family Law in Action, Vol.III, Intersentia, Antwerp, 2005, http://ceflonline. net/wp-content/uploads/Switzerland-Parental-Responsibilities.pdf (erişim tarihi 21 Ekim 2015).
• HATEMİ, Hüseyin/KALKAN OĞUZTÜRK, Burcu, Aile Hukuku, 2. Basım, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2013.
• HAUSCHILD, Luise, “Reforming the Law on Parental Responsibility”, International Survey of Family Law, 2014, pp.147-152.
• HEISS, Hans/CASTELLANOS, Helen A., Gemeinsame Sorge und Kindeswohl nach neuem recht, 1. Auflage, Nomos, Baden, 2013.
• KARACA, Hilal, Velâyetin Kapsamı ve Hükümleri, 1. Basım, Seçkin Yayınları, Ankara, 2015.
• KELLY, Joan B., “The Best Interests of the Child”, Family and conciliation courts review, Vol.35, No.4, 1997, pp.377-387.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M., Aile Hukuku, 1. Basım, Turhan Kitabevi, Ankara, 2015.
• KİREMİTÇİ, Müge, Boşanma Sürecinde Müşterek (Ortak) Velâyet ve Toplumsal Bakış Açısı, 1. Basım, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• KOÇHİSARLIOĞLU, Cengiz, Boşanmada Birlikte Velâyet ve Yasanın Aşılması, 1. Basım, Turhan Kitabevi, Ankara, 2004.
• KÖSEOĞLU, Bilal/KOCAAĞA, Köksal, Aile Hukuku ve Uygulaması, 2. Basım, Ekin Yayınevi, Bursa, 2011.
• KÖTELİ, M. Argun, Evliliğin Hukukî niteliği ve Evlilik Dışı Beraberlikler, 1. Basım, Kazancı Hukuk Yayınları, İstanbul, 1991.
• KURKI-SUONIO, Kirsti, “Joint Custody as an Interpretation of the Best Interests of the Child in Critical
• and Comparative Perspective”, International Journal of Law, Policy and the Family, Vol.14, 2000, pp.183-205.
• LIEBTHAL, Julia, Die gemeinsame Sorge geschiedener Eltern nach der reform des Kindschaftsrechts, 1. Auflage, Peter Lang International Academic Publishers, Frankfurt am Main, 2004.
• LÖHNIG, Peter/GIETL, Andreas/PREISNER, Mareike, Das recht des Kindes nicht miteinander verheirateter Eltern (Abstammung – Sorgerecht – Umgangsrecht – namensrecht – Unterhalt), 3. Auflage, Erich Schmidt Verlag, Berlin, 2010.
• MATTHIESSEN, Stephanie, Gemeinsame elterliche Sorge in scheidungssoziologischer Perspektive, 1.
• Auflage, Peter Lang International Academic Publishers, Frankfurt am Main, 2004.
• MNOOKIN, Robert H., “Child-Custody Adjudication: Judicial Functions in the Face of Indeterminacy”, Law and contemporary Problems, Vol.39, No.3, 1975, pp.226-293.
• ÖZER TAŞKIN, Özden, Velâyette Çocuğun Yüksek Yararı ilkesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstiüsü, 2006.
• ÖZTAN, Bilge, Aile Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2015.
• ÖZTAN, Bilge, “Türk Hukukunda Boşanmada Birlikte Velâyet Sorunu”, Prof.Dr. Tuğrul Ansay’a Armağan, 1. Basım, Turhan Kitabevi, Ankara, 2006, s.249-260.
• PARKER, Stephen, “Best Interests of the Child-Principles and Problems”, International Journal of Law and the Family, Vol.8, No.1, 1994, pp.26-41.
• POLAT, Oğuz/GÜLDOĞAN, Evin, “Uzman Görüşünün Boşanma Davalarında Velâyetin Saptanmasındaki Önemi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.118, 2015, s.243-254.
• SALTER, Erica K., “Deciding for a Child: a Comprehensive Analysis of the Best Interest Standard”, Theoretical Medicine and Bioethics, Vol.33, N.3, 2012, pp.179-198.
• SCHWENZER, Ingeborg/KELLER, Tomie, “New Rules on Parental Responsibility in Switzerland”, International Survey of Family Law, 2014, pp.457-470.
• SERDAR, İlknur, “Birlikte Velâyet”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.10, S.1, 2008, s.155-197.
• SEROZAN, Rona, Çocuk Hukuku, 2. Basım, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2005.
• STEEGH, Nancy Ver/GOULD-SALTMAN, Hon. Dianna, “Joint Legal Custody Presumptions: a Troubling Legal Shortcut”, Family and conciliation courts review, Vol.52, No.2, 2014, pp.263-270.
• TANRIBİLİR, Feriha Bilge, Çocuk Haklarının Uluslararası Korunması ve Koruma Mekanizmaları, 1. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2011.
• UÇAR, Ayhan, “4721 Sayılı Kanun ile Evliliğin Genel Hükümleri Alanında Yapılan Bir Kısım Değişiklikler Üzerine Düşünceler”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C.VI, S.1-4, 2002, s.317-332.
• USTA, Sevgi, Çocuk Hakları ve Velâyet, 1. Basım, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• ÜSKÜL ENGİN, Zeynep Özlem, Hukuk Sosyolojisi Açısından Türkiye’de Evlenmenin Evrimi, 1. Basım, Beşir Kitabevi, İstanbul, 2008.
• WEISS, Friderike, Die Sorgeerklärungen gemäss § 1626a I nr. 1 BGB (unter besonderer Berücksichtigung ihrer rechtsnatur), 1. Auflage, Peter Lang International Academic Publishers, Frankfurt am Main, 2005.
• WEND, Tilo, Gemeinsame Sorge nach Trennung und Scheidung elterliche Kooperation, gesetzliches Leitbild und Reformbedarf, 1. Auflage, Pro-Universitate-Verlag, Berlin, 2009.
• WIRZ, Annatina, Gemeinsame elterliche Gewalt geschiedener und nicht verheirateter Eltern (unter Berücksichtigung des deutschen, französischen, englischen und schweizerischen rechts), 1. Auflage, Helbing & Lichtenhahn Verlag, Basel, 1995.
• WITTEBORG, Nika, Das gemeinsame Sorgerecht nichtverheirateter Eltern (eine Untersuchung im soziologischen, rechtsgeschichtlichen, verfassungsrechtlichen, rechtsvergleichenden und internationalen Kontext), 1. Auflage, Peter Lang International Academic Publishers, Frankfurt am Main, 2003.
• YILDIRIM, Abdülkerim, Türk Aile Hukuku, 1. Basım, Savaş Yayınevi, Ankara, 2014.
• ZGB plus Verweise, Schweizerisches Zivilgesetzbuch mit weiteren Erlassen sowie Bundesgerichtspraxis, 38. überarb. Auflage, Orell Füssli Verlag, Zürich, 2015.
• ZORN, Dagmar, Das recht der elterlichen Sorge: Voraussetzungen, Inhalt und Schranken in Praxis und Therorie, 2. Auflage, De Gruyter Verlag, Berlin, 2008.