ROMA HUKUKUNDA KULLANIM ÖDÜNCÜ (ARİYET) SÖZLEŞMESİ (COMMODATUM)

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 2, 311 - 363, 09.12.2019

Güzide Burcu Günveren

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.602483

Öz

Çağdaş
Hukukumuzda olduğu gibi Roma Hukukunda da borç doğuran kaynakların en önemli
kısmını sözleşmeler (contractus)  oluşturmakta idi. Ancak Roma Hukukunda ius civile bakımından contractus olarak kabul edilen belli
anlaşma tipleri vardı. Belirli bir hukuki sonuca yönelen ve sınırlı sayıda olan
bu tipik anlaşmaların borç doğurduğunu kabul etmek için, tarafların birbirine
uygun irade beyanı yeterli olmazdı. Malın karşı tarafa verilmesi ya da rızaların
belli bir şekle uygun olarak beyan edilmesi gerekirdi. Böylece ius civile’nin kabul ettiği contractus’lardan biri meydana gelmiş
olurdu ve dava ile himaye edilen bir borcun ortaya çıktığı kabul edilirdi. Contractus’lar dışında kalan diğer
anlaşmalar ise pactum olarak
bilinirdi. Roma Hukukunda sadece rıza ile sözleşmelerin kurulduğunu kabul
edebilmek ancak ilerleyen yüzyıllarda kabul edilmeye başlanmış ve bu
anlaşmalardan doğan ihtilaflarda, taraflara, praetorlar veya imparatorlar tarafından dava hakkı tanınmaya
başlanmıştı. Böylece şekle bağlı kalmadan sadece consensus ile anlaşmalar kurulmaya başlanmış ve sayıları artmıştı.
Gelişmeler neticesinde pactumların contractuslardan farkı kalmamıştı.

Commodatum (kullanım ödüncü-ariyet) dostluğun
sık sık karşılıklı hizmetler gerektirdiği Roma yaşantısında arkadaşlar ve
komşular arasında oldukça yaygın kullanılan bir sözleşme tipidir. Buna rağmen
ilk dönemlerde, ius civile tarafından
kabul edilen bir contractus olarak
ortaya çıkmamıştı. Bahsettiğimiz gelişime uygun olarak taraflar arasında bir pactum olarak doğmuştu. Sözleşmeye konu
edilen şeyin iadesi için dava açılabilmesi, ilk kez praetorun himayesi sayesinde gerçekleşmişti.

Anahtar Kelimeler

Commodatum, Actio Commodati Directa, Actio Commodati Contraria

Kaynakça

• BERGER, Adolf, A., Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Philedelphia 1953.
• BERKİ, Şakir, “Ariyet – Pret a Gebrauchsleihe- Usage”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1-4, Ankara 1954, (s. 296-327).
• BUCKLAND, William Warwic, A Text-book of Roman Law from Augustus to Iustinianus, University Press, Cambridge, 1932.
• DI MARZO, Salvatore, Roma Hukuku, (çev. Z. Umur), Sulhi Gararn Matbaası, İstanbul, 1959.
• ERDOĞMUŞ, Belgin, Roma Borçlar Hukuku Dersleri, Der Yayınları, İstanbul, 2018. (Borçlar).
• ERDOĞMUŞ, Belgin, Roma Eşya Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2018. (Eşya).
• EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 23. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2018.
• GAIUS, The Institutiones of Gaius, (çev. Gordon, W.M. / Robinson, O. F.), New York, 1988.
• GAIUS, The Institutiones of Gaius, Borçlar Kısmı, (Çev. Rado, T.), İstanbul 1953.
• IUSTINIANUS, The Digest of Justinian (Çeviri düzenlemesi WATSON, Alan, University of Pennyslvania, 1998.
• IUSTINIANUS, Institutiones, (çev. Z. Umur), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1968.
• KARADENİZ-ÇELEBİCAN, Özcan, Roma Hukuku, Tarihi Giriş-Kaynaklar-Genel Kavramlar-Şahsın Hukuku-Hakların Korunması, Yetkin Yayınları, Ankara, 2014.
• KARAGÖZ, Havva, Hukuk Kuralı (Regula Iuris) Kavramı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• KARAMAN, Başak, “Fiducia Cum Creditore”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 2, Temmuz, 2004, (s. 331-349).
• KILIÇOĞLU, Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 22. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2018.
• KÜÇÜKGÜNGÖR, Erkan, Roma Hukukunda Vedia Sözleşmesi (Depositum), Yetkin Yayınları, Ankara, 2002.
• LEE, R. W., The Elements of Roman Law with a Translation of the Institutes of Justinian, London 1956.
• RADO, Türkan, Roma Hukuku Dersleri Borçlar Hukuku, 14. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2018.
• SCHULZ, Firtz, Classical Roman Law, Clarendon Press, Oxford, 1954.
• SOMER, Pervin, Roma Hukukunda Mala Verilen Zarar, Der’in Yayınları, İstanbul, 2008. (Zarar).
• SOMER, Pervin, “Roma Hukukunda Seçim Yolsuzlukları ve Ambitus”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Bülent Tahiroğlu’na Armağan, 2017, Cilt: 23, Sayı: 3, ( s. 33-54). (Ambitus).
• TAHAN ORHAN, Duygu, Roma Hukukunda ve Türk Hukukunda Sportif Faaliyetlerden Kaynaklanan Hukuki Sorumluluk, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2018.
• TAHİROĞLU, Bülent/ ERDOĞMUŞ, Belgin, Roma Hukuku Dersleri, Tarihi Giriş, Hukuk Tarihi, Genel Kavramlar, Usul Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2018.
• TAHİROĞLU, Bülent, Roma Hukukunda Furtum, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1975. (Furtum).
• TAHİROĞLU, Bülent, Roma Borçlar Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2016. (Borçlar).
• TÜRKOĞLU-ÖZDEMİR, Gökçe, “Roma Hukukunda Hayvanların Yol Açtıkları Zararlardan Doğan Sorumluluk, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2006, Cilt: 14, Sayı: 2, ( s.69-96).
• UMUR, Ziya, Roma Hukuk Lügatı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1983. (Lügat).
• UMUR, Ziya, Roma Hukuku Ders Notları, 1. Baskı, Beta Basım Yayın, İstanbul, 2010. (Ders Notları).
• ZIMMERMANN, Reinhard, The Law of Obligations Roman Foundations of the Civilian Tradition, Clarendon Press, Oxford, 1998.
• ZİLELİOĞLU, Hilal, “Roma Hukukundaki Sorumluluk Ölçütlerine Genel bir bakış”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 39, Sayı: 1, 1987, (s. 241-264).