ROMA HUKUKUNDA SEÇİMLİK BORÇ (OBLIGATIO ALTERNATIVA) KAVRAMI ve SEÇİMLİK BORCUN İFASI

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 825 - 856, 29.12.2021

Güzide Burcu Günveren

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.984070

Öz

Roma Hukukunda seçimlik borcun (obligatio alternativa) söz konusu durumlarda, borçlu iki veya daha fazla edimi borçlanır ancak bunlardan birinin ifasıyla da borcundan kurtulurdu (duae res in obligatione, una in solutione). “Köle Stichus ya da on As” vermeyi taahhüt etmek, seçimlik borcu örneklemektedir. Anlaşılacağı üzere çok edim ihtiva eden seçimlik borçta hangi edimin ifa edileceği hususunda belirsizlik vardır. Seçim hakkının kullanılması ile bu belirsizlik ortadan kalkardı. Seçim hakkını kullanmaya yetkili olan kişi seçimini yaptığı takdirde, edimlerden birisi kesin olarak borcun konusu haline gelirdi. Seçilen edim, borçlusu tarafından yerine getirildiği takdirde de borç sona ererdi. Seçim hakkı kural olarak borçluya aitti. Bununla beraber seçim hakkının tarafların anlaşmasına bağlı olarak alacaklıya ya da üçüncü kişiye de tanınması mümkündü. Roma Hukuku kaynaklarında, bilgiler çelişkili olsa da genel olarak borçlunun seçim hakkını, ifa anına kadar kullanabileceği kabul edilmektedir. Seçim hakkı alacaklıya tanınmış ise alacaklı, edimlerden birini talep ederse veya klasik devirde borçluya karşı dava açar ve litis contestatio ile istenilen edim bir kere tespit edilirse, seçiminden dönemezdi. Iustinianus Hukukunda ise alacaklı dava açarak edimlerden birini talep ettiği andan itibaren seçiminden dönemezdi.
Seçimlik borca konu olan edimlerden birinin borcun doğumundan sonra ifasının imkânsız hale gelmesi mümkündü. Seçim hakkının borçluya ait olduğu bir durumda borçlunun kusurundan kaynaklanan bir sebeple edimlerden biri imkânsız hale gelmişse, borç kalan edim üzerinde toplanırdı. Dolayısıyla bu ihtimalde borçlunun seçim hakkı sona ererdi. Çalışmamızda Roma Hukukunda seçimlik borç kavramı ele alınarak, seçimlik borcun diğer benzer kavramlar ile karşılaştırılması yapılmış, seçim hakkının özelliği açıklanmış ve hukuki metinlerin içerdiği bilgiler ışığında seçimlik borcun ifası açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Seçimlik Borç, Obligatio Alternativa, Seçimlik Yetki, Facultas Alternativa

THE CONCEPT AND PERFORMANCE OF ALTERNATIVE OBLIGATION (OBLIGATIO ALTERNATIVA) IN ROMAN LAW

Öz

In Roman Law, in cases where alternative obligation (obligatio alternativa) was in question, a debtor who had obligations arising from two or more acts would be free from his obligation upon the performance of either of such acts (duae res in obligatione, una in solutione). Commitment to "Slave Stichus or ten As" exemplifies the alternative obligation. As might be understood, uncertainty exists in terms of which act would be performed for the alternative obligation including several acts. With the exercise of the right of choice, such uncertainty would be eliminated. If a person authorized to exercise the right of choice made his choice, one of the acts would definitely become the subject of the obligation. If the debitor fulfilled the act that was chosen, the obligation would also come to an end. The right of choice, as a rule, belonged to the debtor, and it was possible to grant the right of choice to the creditor or a third party, depending on the agreement of the parties. Although the information in the sources seems to contradict, it is generally accepted that the debitor could exercise his right of option until the moment of performance. In the event that the right of choice was given to the creditor, if the creditor demanded one of the acts or filed a lawsuit against the debitor in the classical period, he could not withdraw from his choice once the requested act was determined as per litis contestatio. In the Iustinianus Law, however, the creditor could not withdraw from his choice as of the time when he filed a lawsuit and demanded one of the acts.
It was possible that the performance of one of the acts subject to the alternative obligation would become impossible after the arising of the debt. In the event that the right of choice belongs to the debitor, if one of the acts became impossible due to the fault of the debitor, the obligation would be collected on the remaining performance. Therefore, in this case, the debitor's right of choice would be expired. Addressing the concept of alternative obligation in Roman Law, this study compares the alternative obligation with other similar concepts, explains the right to choose, and defines the performance of the alternative obligation in the light of the information in the legal literature.

Anahtar Kelimeler

Alternative Obligation, Obligatio Alternativa, Right of Option, Facultas Alternativa

Kaynakça

• ARAS, Aslı, “Seçimlik Borcun İfa ve İcrası”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2020, Cilt: 28, Sayı: 3, (ss. 1111-1144).
• BERGER, Adolf, Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Phliladelphia, 1953.
• BUCKLAND, William Warwick, A Text-book of Roman Law From Augustus to Iustinian, Cambridge, 1932.
• Di MARZO, Salvatore, Roma Hukuku, Çev. Ziya Umur, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1959.
• ERDOĞMUŞ, Belgin, Roma Borçlar Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2019.
• EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Yetkin Yayınları, İstanbul, 2020.
• GÜRSOY, Kemal Tahir, Hususi Hukukda Clausula Rebus Sic Stantibus (Emprevizyon Nazariyesi), Ankara, 1950.
• KARADENİZ ÇELEBİCAN, Özcan, Roma Hukuku, Tarihi Giriş, Kaynaklar, Genel Kavramlar, Kişiler Hukuku, Hakların Korunması, Turhan Kitapevi, Ankara, 2019.
• KASER, Max, Das Römische Privatrecht, Erster Abschnitt, Das Altrömische, Das vorklassische und klassische Recht, München, 1955.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• KOSCHAKER, Paul/AYİTER, Kudret, Modern Özel Hukuka Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana Hatları, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İzmir, 1993.
• KÜÇÜKGÜNGÖR, Erkan / EMİROĞLU, Haluk, “Roma Hukukunda ve Bazı Çağdaş Hukuk Düzenlerinde Laesio Enormis (Gabin)”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2004, C. 53, S.1, (s. 77-87).
• OĞUZMAN, Kemal/ÖZ, Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt I, Seçkin Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• RADO, Türkan, Roma Hukuku Dersleri, Borçlar Hukuku, Filiz Kitap Evi, İstanbul, 2019.
• SELİÇİ, Özer, Seçimlik Borçların İfası, İÜHFM, Yıl: 1968, Cilt 34, S. 1-4, (ss. 375-399).
• SÖĞÜTLÜ, Özlem, Roma Özel Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• SÖĞÜTLÜ, 2020, s. 198; SÖĞÜTLÜ-ERİŞGİN, Özlem, “Vekâlet Sözleşmesi Bağlamında Noxal Sonuçlu Sözleşme-Hırsız Köle Olayı", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2002, Cilt: 51, Sayı: 4, (s. 83-98).
• SUNGURTEKİN ÖZKAN, Meral/ TÜRKOĞLU ÖZDEMİR, Gökçe, Roma Hukukundan Günümüze Medeni Yargılamanın Esasları, Seçkin Yayınları, Ankara, 2008.
• ŞENGÜL, Mehmet, “Seçimlik Borçlara İlişkin Temel Özellikler ve Seçimlik Borçların İfası”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2011, C. XV, S. 3-4, Erzincan 2011, (ss. 207-248).
• TAHİROĞLU, Bülent, Roma Borçlar Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2020.
• TAHİROĞLU, Bülent/ ERDOĞMUŞ, Belgin, Roma Hukuku Dersleri, Tarihi Giriş, Hukuk Tarihi, Genel Kavramlar, Usul Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2019.
• THILO, Emile, Çev. Bülent N. Esen, “Laesio Enormis” ve “Clausula Rebus Sic Stantibus” ile Bir Para Borcunda Mücbir Sebep Hakkında Not”, İÜHFM, Yıl: 1935, C.1, S.3, (s. 344-351).
• TÜRKOĞLU ÖZDEMİR, Gökçe, Roma Hukukunda “Plus Petitio” Yasağı ve Medeni Usul Hukukundaki Davayı Genişletme ve Değiştirme Yasağına Olan Etkileri, Seçkin Yayınları, Ankara, 2004.
• TOPUZ, Murat, “Fahiş Gabin’in (Laesio Enormis) Roma Sözleşmeler Hukukunda Uygulama Alanı ve Fahiş Gabin’e Bağlanan Hukuki Sonuçlar, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2007, Haziran, Cilt: 6, Sayı: 1, (s. 463-495).
• UMUR, Ziya, Roma Hukuku Ders Notları, Usul Hukuku, Borçlar Hukuku, Eşya Hukuku, Miras Hukuku, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• UMUR, Ziya, Roma Hukuku Lügatı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1983.
• UMUR, Ziya, Roma Hukuku, Tarihi Giriş, Kaynaklar, Umumi Mefhumlar, Hakların Himayesi, İstanbul Üniversitesi, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1982.
• ÜÇER, Mehmet, Roma Hukuku'nda Laesio Enormis ve Karşılaştırmalı Hukuk Açısından Gabin, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2005, C. 54, S.4, (s. 521-542).
• WATSON, Alan, Roman Law and Comparative Law, Georgia, 1991.
• ZIMMERMANN, Reinhard, The Law of Obligations Roman Foundations Of The Civilian Tradition, Clarendon Press, Oxford, 1996.