ZARAR SİGORTALARINDA SİGORTALININ ZARARI AZALTMA KÜLFETİ VE BU KÜLFETİN SİGORTACININ HALEFİYETİNE ETKİSİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: Özel Sayı, 494 - 525, 31.10.2022

Ekin Korkmaz

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1096484

Öz

Sigortacının halefiyeti, sigorta sözleşmesinin konusunu oluşturan rizikonun gerçekleşmesi neticesinde doğan zararı gideren sigortacının; zarardan nihai olarak sorumlu olan kişiye karşı, sigortalının sahip olduğu alacak hakkını kanunen (mal sigortalarında TTK m. 1472, sorumluluk sigortalarında TTK m. 1481’e dayanarak) iktisap etmesidir. TTK’da özel olarak düzenlenen ve kendine özgü bazı özellikler gösteren sigortacının halefiyeti, borçlar hukuku ile sigorta hukukunun kesişim alanında yer alan melez bir kurumdur. Ancak sigortacının halefiyeti özelinde disiplinlerarası çalışmanın yetersizliği nedeniyle, borçlar hukuku ve sigorta hukuku öğretisi birbirinden oldukça farklı yönlerde gelişim göstermiştir. TBK İsviçre Borçlar Kanunu’ndan iktibas edilmesine karşın TTK’da düzenlenen sigorta sözleşmesinin mehazını Alman Sigorta Kanunu’nun teşkil etmesi de sigortacının halefiyeti özelinde bazı düzenleme ve yorum ayrılıklarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Sözü edilen ayrılıkların belirginleştiği konulardan biri, uygulamada da sıkça karşılaşılan, zarar sigortalarında sigortalının zararı azaltma külfeti ve bu külfetin yerine getirilmemiş olmasının sigortacının halefiyetine etkisidir. Bu çalışmada, temel olarak, “Sigortalı, (…) sigortacıya geçen haklarını ihlal edici şekilde davranırsa, sigortacıya karşı sorumlu olur” düzenlemesini içeren TTK m. 1472/II hükmü, içerdiği belirsiz unsurlardan hareketle incelenecek; sigortalının zararı azaltma külfetine ilişkin olarak TTK’da yer alan düzen, sırasıyla TTK m. 1444, 1445 ve 1448 çerçevesinde açıklanacaktır. Özel olarak, belirtilen hükümler çerçevesinde, sigortalının zararı azaltma külfetinin doğduğu an ve kapsamının tespit edilmesinin ardından bu külfetin ihlali durumunda doğacak “sorumluluğun” tâbi olduğu esaslar belirlenecektir. Çalışmamızda, TTK’da yer alan sigortacının halefiyetinin sistematik olarak öncelikle genel anlamda; daha sonra ise sigortalının zararı azaltma külfeti özelinde değerlendirilmesinin ardından Yargıtay uygulaması ile mehaz öğreti ve uygulama ışığında, olması gereken hukuka ilişkin önerilerde bulunulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

sigortacının halefiyeti, sigortalının zararı azaltma külfeti, sigortacının rücu haklarını koruma yükümlülüğü, zarar sigortacısının halefiyeti

Kaynakça

• ACAR, Faruk, “TBK m. 127”, İstanbul Şerhi- Türk Borçlar Kanunu, Cilt-2,3 (Madde 83-206), (ed. M.T. Öz vd.), 3. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2019, (s. 1489 vd.)
• ALTINOK-ORMANCI, Pınar, Zararı Azaltma Külfeti, Oniki Levha Yayıncılık, Ankara, 2016.
• ATAMER, Kerim, “Yeni Türk Ticaret Kanunu Uyarınca ‘Zarar Sigortaları’na Giriş”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Yıl: 2011, Cilt: 21, Sayı: 1, (s. 21 vd.)
• BECK, Peter, “Zusammenwirken von Schadenausgleichsystemen”, Handbücher Für Die Anwaltspraxis, Fünfter Band: Schaden-Haftung-Versicherung, (ed. Peter Münch, Thomas Geiser), Helbing & Lichtenhahn, Basel-Genf-München, 1999, (s. 235 vd.)
• BİLGE, Mehmet Emin, “Sigorta Tazminatını Alan Sigortalının Zarar Veren Üçüncü Şahısla Yaptığı İşlemlerin Sigortacının Halefiyeti Üzerindeki Etkisi ve Yargıtay Uygulaması”, Prof. Dr. Hayri Domaniç’e 80. Yaş Günü Armağanı, Beta, İstanbul, 2001, (s. 67 vd.)
• BOSSARD, Robert/ DAXELHOFFER, Hans/ JAEGER, Bernard, “Das Verschulden beim Regress“, Das Verschulden im Wandel des Privatversicherungs-, Sozialversicherungs- und Haftpflichtrechts, Helbing & Lichtenhahn Verlag AG, Basel, 1992, (s. 291 vd.)
• BOZER, Ali, “Sigortacının Rücu Hakkı”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Yıl: 1964, Cilt: 2, Sayı: 3, (s. 477 vd.) (Kısaltma: BOZER, 1964, a)
• BOZER, Ali, “Sigortacının Rücu’unda Zamanaşımı”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 1964, Cilt: 2, Sayı: 3, (s. 473 vd.)
• BUZ, Vedat, “Müteselsil Sorumluluktaki Rücu İlişkisinde Sigortacının Hukuki Konumu”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Yıl: 2012, Cilt: XXVIII, Sayı: 3, (s. 5 vd.)
• ÇEKER, Mustafa, Sigorta Hukuku, 12. Baskı, Karahan Kitabevi, Adana, 2015. ÇEKER, Mustafa, Sigortacının Rücu Hakkı, www.cu.edu.tr (erişim tarihi 26.03.2022)
• DALCI-ÖZDOĞAN, Nurcihan, Müteselsil sorumluluk : Özellikle TBK md.61 ve md.162 vd. Hükümleri Bağlamında, Seçkin, Ankara, 2015.
• FRANKO, Nisim İ., “Yargıtay Kararları Açısından Zararı Ödeyen Sigortacının Üçüncü Şahsa Rücu Hakkı”, V. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, Bankacılık Enstitüsü, Ankara 1988, (s. 48 vd.)
• FRİCK, Ilselore: Regress- und Anrechnungsprobleme in der Summenversicherung, Peter Lang GmbH, Frankfurt a.M., 1985.
• FUHRER, Stephan, Schweizerisches Privatversicherungsrecht, Schulthess, Zürich-Basel-Genf, 2011.
• GRABER, Christoph, “VVG 72”, Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht - Bundesgesetz über den Versicherungsvertrag (VVG), (ed. Heinrich Honsell, Nedim Peter Vogt, Anton K. Schnyder), Helbing & Lichtenhahn, Basel, 2001.
• GÜMÜŞ, M. Alper, Türk-İsviçre Borçlar Hukukunda İbra Sözleşmesi, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2015.
• GÜNTHER, Dirk-Carsten, Der Regress des Sachversicherers, 6.Auflage, Verlag Versicherungswirtschaft GmbH, Karlsruhe, 2015.
• HONSELL, Heinrich, “Der Regress des Versicherers im schweizerischen Recht”, Mélanges Bruno Schmidlin, Basel-Frankfurt a.M., 1998, (s. 279 vd.)
• İMRE, Zahit, “Sigorta Hukukunda Rizikonun Ağırlaşması”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Yıl: 1946, Cilt: XII, Sayı: 1, (s. 280 vd.)
• KABUKÇUOĞLU ÖZER, Fatma Dilek, Sigortacılık Kanunu Şerhi, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• KAPANCI, Kadir Berk, “TBK m.61-62”, İstanbul Şerhi- Türk Borçlar Kanunu, Cilt-1 (Madde 1-82), (ed. T. Öz vd.), 3. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2019, (s. 969 vd.)
• KAPANCI, Kadir Berk, Birlikte Borçlulukta Borçlular Arası İlişkiler, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2015.
• KARRER, Robert, Der Regress des Versicherns gegen Dritthaftpflichtige -Rechtsvergleichung und internationales Privatrecht, Schulthess, Zürich, 1965.
• KAYIHAN, Şaban, “Zarar Sigortalarında Sigortacının Halefiyeti”, Cevdet Yavuz’a Armağan, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 2016, (s. 1595 vd.)
• KAYIHAN, Şaban/ BAĞCI, Ömer, Türk Özel Sigorta Hukuku Dersleri, Umuttepe Yayınları, Kocaeli, 2016.
• KENDER, Rayegân, Türkiyede Hususi Sigorta Hukuku, 14.Baskı, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M., “Özel ve Sosyal Sigortalarda Halefiyet ve Rücu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 1974, Cilt: 31, Sayı: 1, (s. 395 vd.)
• KIZILSÜMER, Bahar, Sigortacının Kanuni Halefiyetinin Şartları ve Sınırları, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• KİSCH, Wilhelm, Der Übergang der Entschadigungsansprüche des Versicherungsnehmers auf den Versicherten, Wirtschaft und Recht der Versicherung, Verband öffentlicher Feuerversicherungsanstalten in Deutschland, Berlin, 1935.
• KOENİG, Willy, Schweizerisches Privatversicherungsrecht, 3.Auflage, Verlag Herbert Lang & Cie., Bern, 1967.
• KORKMAZ, Ekin, Türk Borçlar Hukukunda Halefiyet, 1. Basım, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• KURT, Leyla Müjde, “Zarar Görenin Zararı Azaltma Külfeti”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2015, Cilt: 64, Sayı: 3, (s. 775 vd.)
• MAAS, Konrad, Der Rückgriff in der deutschen privaten Schadensversicherung nach Wesen und Abgrenzung, Carl Heymanns Verlag, Berlin, 1931.
• MAURER, Alfred, Kumulation und Subrogation in der Sozial- und Privatversicherung, Stämpfli & Cie., Bern, 1975.
• MEMİŞ, Tekin, Yangın Sigortasında Riziko, Seçkin, İstanbul, 2001.
• MÖLLER, Helmut/SEGGER, Stefan, “VVG 86”, Langheid/Wandt Münchener Kommentar zum VVG, 2. Auflage, C.H. Beck, München, 2016.
• OFTİNGER, Karl, Schweizerisches Haftpflichtrecht, Erster Band: Allgemeiner Teil, 3.Auflage, Polygraphischer Verlag A.G., Zürich, 1969.
• OMAĞ, Merih Kemal, “Rizikonun Ağırlaşması ve Diğer Riziko Değişiklikleri”, Özel Sigorta Hukukuna Hakim İlke ve Kurumlar (1975-2016), Makaleler- Tebliğler, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019, (s. 105 vd.)
• OMAĞ, Merih Kemal, “Türk Ticaret Kanunu’nun Sigorta Hükümlerine İlişkin Bazı Mülahazalar”, Özel Sigorta Hukukuna Hakim İlke ve Kurumlar (1975-2016), Makaleler- Tebliğler, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019, (s. 29 vd.) (Kısaltma: OMAĞ, 2019,a)
• OMAĞ, Merih Kemal, Türk Hukukunda Sigortacının Kanunî Halefiyeti, 2.Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2011.
• ÖLMEZ, Fatih, Sigortalının, Sigortacının Halefiyet Hakkını İhlal Etmeme Yükümlülüğü, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• ÖZSUNAY, Ergun, Trafik Kazasında Zarar Gören Üçüncü Şahsın Sigortacıya Karşı Doğrudan Doğruya Alacak Hakkı, 2. Baskı, Aristo, İstanbul, 2020.
• PLASSMANN, Sylvia, Der Regress des Sachversicherers Gegen Dritte, Dissertation Münster, 2000.
• POROY, Reha, “Sigortacının Zararın Failine Rücuu-Kaza Ve Hayat Sigortalarında Vaziyet- 4772 Sayılı Işçi Sigortaları Kanunun Sistemi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Yıl: 1953, Cilt: XIX, Sayı: 3–4, (s. 1021 vd.)
• ROSCH, Cordula, Der gesetzliche Forderungsübergang nach der Reform des Versicherungsvertragsrechts Art.86 VVG (2008), Peter Lang GmbH, Frankfurt a.M., 2009.
• RUMO-JUNGO, Alexandra, “Zusammenspiel zwischen Haftpflicht und beruflicher Vorsorge unter Berücksichtigung des Vorentwurfs für die Haftpflichtrechtsrevision”, Zeitschrift des bernischen Juristenvereins, Yıl: 2002, Cilt: 138, (s. 433 vd.)
• SARHOLZ, Olivia, Das Quotenvorrecht - eine Untersuchung zu § 86 Abs. 1 VVG und § 116 Abs. 1 - 5 SGB X, Peter Lang GmbH, Frankfurt a.M., Berlin, Bern, New York, Paris, Wien, 2011.
• SCHAER, Roland, Grundzüge des Zusammenwirkens von Schadenausgleichsystemen, Helbing & Lichtenhahn, Basel-Frankfurt a.M., 1984.
• SCHAER, Roland, Rechtsprobleme der Verletzung versicherungsrechtlicher Obliegenheiten, Stämpfli, Bern, 1972.
• SOPACI-ÖZTUNA, Birgül, “Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun Sigortacının Halefiyetine İlişkin Düzenlemelerinin Alman Sigorta Sözleşmeleri Kanunu’ndaki Düzenlemelerle Birlikte Değerlendirilmesi”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Yıl: 2012, Cilt: XXVIII, Sayı: 3, (s. 117 vd.)
• STARK, Emil W., Ausservertragliches Haftlichtrecht, 2. Auflage, Schulthess, Zürich, 1988.
• STRUB, Yael, Der Regress des Schadensversicherers de lege lata- de lege ferenda, Schulthess, Zürich-Basel-Genf, 2011.
• ŞEKER-ÖĞÜZ, Zehra, “Halefiyet Koşulları Gerçekleşmediğinde Sigortacının Rücu Talebi Hakkında Alacağın Temliki Hükümlerine Göre Karar Verilebilir Mi? - Bir Yargıtay Kararının Düşündürdükleri-”, Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan Cilt II, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2010, (s. 1645 vd.)
• ŞENOCAK, Kemal, “Mal sigortalarında Sigorta Ettirenin Zararı Önleme ve Azaltma Vecibesi (TTK m.1293)”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 1995, Cilt: 44, Sayı: 1–4, (s. 365 vd.)
• TEKİL, Fahiman, “Sigorta Hukukunda Tazmin İlkesi ve Rücu Hakkı”, Prof. Dr. Ali Bozer’e Armağan, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1998, (s. 113 vd.)
• ULAŞ, Işıl, Uygulamalı Zarar Sigortaları Hukuku (Mal ve Sorumluluk Sigortaları), 8. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2012.
• ÜNAN, Samim, “Sigortacının Halef Sıfatıyla Açtığı Rücu Davalarına İlişkin Bazı Kararlar”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2020, Sayı: 2, (s. 1087 vd.)
• ÜNAN, Samim, Zarar Sigortaları, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• WEBER, Stephan, “Die Schadenminderungspflicht- Eine metamorphe Rechtsfigur”, Haftpflicht- und Versicherungsrechtstagung, (ed. A. Koller), St. Gallen 1999, (s. 133 vd.)
• YAZICIOĞLU, Emine, “TTK’nın Mal Sigortalarında Sigortacının Halefiyetine İlişkin Düzenlemesi Hakkında”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2017, Cilt: 16, Sayı: 2 (Özel Sayı: Prof.Dr.iur. Merih Kemal Omağ’a Armağan Cilt III), Seçkin Yayıncılık, Ankara, (s. 331 vd.)
• YEŞİLOVA-ARAS, Ecehan, “Kredi (Ticari Alacak) Sigortasında Sigortacının Kanuni Halefiyeti İçin TTK m.1472 Hükmü Elverişli Midir?”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Yıl: 2013, Cilt: LXXI, Sayı: 1, (s. 1449 vd.)
• YETİŞ ŞAMLI, Kübra, “Sigortalının Sigortacının Rücu Haklarını Koruma Yükümlülüğüne İlişkin TTK Hükümlerinin Değerlendirilmesi”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2017, Cilt: 16, Sayı: 2, (s. 829 vd.)