TIP FAKÜLTELERİNDE KADAVRA EKSİKLİĞİ VE ÜNİVERSİTELERİN AÇTIKLARI KADAVRA ALIM İHALELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 1998 - 2043, 31.12.2022

Çağatay Şahin

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1169615

Öz

Tıp tarihinde modern zamanlara dek hep bir sorun olarak süregelen kadavra temini, günümüzde kişinin kendi
bedenini ölümü öncesi veya yakınlarının kişinin ölümü sonrası bu bedeni bilimsel amaçlı kullanım için bağışlaması
yoluyla çözülmektedir. Bununla beraber Türkiye Cumhuriyeti’nde yetersiz bağış sayısı, mevcut kadavra sayısının
tıp fakültelerindeki anatomi eğitimi için yetersiz kalmasına yol açmaktadır. Bu duruma kimsesiz yurttaşlara ait
cenazelerin bilimsel amaçlı araştırmalarda kullanılmak amacıyla üniversitelere teslim edilmemesi de eklenince
anatomi eğitimi için sorun kronik bir hal almıştır. Bu sorunu çözmek amacıyla 2014 yılında torba yasada yapılan
bir değişiklikle yurtdışından kadavra getirilebilmesinin önü açılmıştır. Bu tarihten itibaren insan bedeni
ülkemizdeki şirketler açısından satışa konu bir mal statüsünde ihale konusu olmaktadır. Bir diğer ifadeyle Türkiye
Cumhuriyeti yurttaşlarının bedenleri bir ivazlı tasarrufun konusu olamamaktadır; ancak yurtdışından ithal edilen
kadavralar bu ihalelerde belirli bir değer karşılığı tasarruf konusu olmaktadır. Tıp ve hukuk disiplinlerine ilişkin
böyle bir çalışma bu doğrultuda gerçekleşen kadavra ihalelerinde bu somut duruma dair metalaşma ekseninde bir
tartışma yürütmeyi planlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

anatomi, ölüm, kadavra, ihale, metalaştırma

Kaynakça

• AKINCI, Şahin, Türk Özel Hukukunda İnsan Kökenli Biyolojik Madde (Organ-Doku) Nakli Kavramı ve Bundan Doğan Hukuki Sonuçlar, Yetkin Yayınları, Ankara, 1996.
• AKİPEK, Jale G., Türk Eşya Hukuku (Ayni Haklar) İkinci Kitap Mülkiyet, İkinci Bası, Sevinç Matbaası, Ankara, 1973.
• ANTEBY, Michel. "Markets, Morals, and Practices of Trade: Jurisdictional Disputes in the U.S. Commerce in Cadavers." Administrative Science Quarterly, 2010, 55, no. 4, (s. 606-638).
• ARIÉS, Philippe, Batıda Ölümün Toplumsal Tarihi, Everest Yayınları, (Çev. I. Gürbüz), 2015 İstanbul.
• ARKAN, Sabih, Ticarî İşletme Hukuku, Ondördüncü Tıpkı Basım, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü.
• ARPACI, Murat, "Biyokapitalizm ve Beden Simsarlığı: Günümüzde Beden Ticaretinin Meslekleşmesi". Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Yıl: 2020, Sayı: 35, (s. 519-546).
• ARPACI, Murat, “Cesedin Metalaşması: Kapitalizm, Bedenin Politik-ekonomisi ve Kadavra Ticaretinin Doğuşu”, Toplum ve Bilim Dergisi, Yıl: 2020, Sayı:153, (s. 153-173).
• ATABEK, Reşat, “İnsan Vücüdu Üzerinde Tasarruflar”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2011, Cilt: 1, Sayı: 2, (s. 188-195).
• BEAUCHAMP Tom L., CHILDRESS James F., Biyomedikal Etik Prensipleri, Yedinci Edisyon, (Çev. M.K. Temel), Betim Kitaplığı, İstanbul, 2017.
• BOLT S, Eisinga R, Altena M, Venbrux E, Gerrits PO. Over MyDead Body: Body Donation and the Rise in Donor Registrations in the Netherlands. OMEGA- Journal of Death and Dying. Yıl: 2013, 66(1), (s. 55-77).
• CAN, Ozan, Kamu İhale Hukuku, 2. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• CANTOR, Norman L., After We Die The Life and Times of the Human Cadaver, Georgetown University Press, Washington D. C., 2010.
• CEBECİ, Ayşe, "Metalaşma Sürecinde Hukukun Etkisi: Türkiye’de Sağlık Alanının Metalaşması", Türkiye’nin Hukuk Sisteminde Yapısal Dönüşüm, (Ed. Ali Murat Özdemir, Muammer Ketizmen), İmge Kitabevi, Ankara 2014.
• CLAYTON, Martin, Leonardo Da Vinci: Anatomist. Royal Colection Trust, 2012.
• ÇAL, Sedat, “İdare Hukukunda Metalaştırma Serüveni: 1980’lerden Bugüne Kamu Hizmetindeki Başkalaşım ve İdare Hukukunun Bu Dönemeçteki Kimlik Sorunsalına Bakışlar”, Türkiye’nin Hukuk Sisteminde Yapısal Dönüşüm, (der. A. M. Özdemir, M. Ketizmen), İmge Kitabevi, Ankara, 2014.
• ÇELİK, Yüksel, “XIX. Yüzyılda Osmanlı'da Anatomi Eğitimi ve Kadavra Temininde Yaşanan Sorunlar”, Tarih Dergisi, Yıl: 2012, Sayı:48, (s. 47-63).
• DEVELİ, Sedat, “A detailed cadaver donation form”, Anatomy, Vol. 12, No. 1, (s. 38-44).
• DOMANİÇ, Hayri/ ULUSOY, Hayri, Ticaret Hukukunun Genel Esasları, 5. Bası, Arıkan Basım Yayın, İstanbul, 2007.
• DÜLGER, Muzaffer, Hukuka Ekonomik Yaklaşımın Toplumsal Dayanakları, Birinci Basım, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2020.
• ERBAY, Hasan / BİLİR, Abdülkadir / GÖNÜL, Yücel / TURAMANLAR, Ozan / SONGUR, Ahmet, “Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Kadavra Algısı ve Eğitimde Kadavra Kullanımına Yönelik Yaklaşımları”, Türkiye Biyoetik Dergisi, Year: 2015, Vol. 2, No. 1, (s. 63-72).
• EVRENSEL, Özcan, “Metalaşma: Meta Biçiminin Gelişimi”, Eğitim, Bilim, Toplum Dergisi, Yıl: 2017, Cilt: 15, Sayı: 58, (s. 60-115).
• GEZDER, Ümit, “Hatırayı Koruma Doktrini ve Ölüm Sonrası Kişiliğin Korunması Doktrini”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2011, Cilt: 65, Sayı: 1, (s. 207-222).
• GÜRSES, İlke Ali / ÇELİK, Servet / ÜZEL, Mehmet, vd., “A proposal for body donation forms in Turkey: study of the Committee for Body Donation and Cadaver Monitoring”, Anatomy, Year: 2020, Vol. 14, No. 3, (s. 220-226) .
• HAKERİ, Hakan, Tıp Hukuku, 3. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2011.
• HAKERİ, Hakan, 2015, Tıp Hukuku, Güncellenmiş ve Gözden Geçirilmiş 10. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2015.
• HAKERİ, Hakan, Kadavradan Organ Nakli ve Hukuki Sorunlar, Ankara Barosu Sağlık Hukuku Kurultayı, 2013.
• HARRISON, Trevor, “Globalization and Trade in Human Body Parts”, Canadian Review of Sociology, Year: 2008, (s. 21-35).
• İNCEOĞLU, Sibel, Ölme Hakkı (Ötanazi), 1. Basım, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1999.
• KÂHYA, Esin, “Bizde Disseksiyon Ne Zaman ve Nasıl Başladı?”, Belleten, Yıl: 1979, Cilt: 43, Sayı: 172, (s. 739-759).
• KARAHANOĞULLARI, Onur, Marksizm ve Hukuk Diyalektik Hukuk Bilimi, 1. Baskı, Yordam Kitap, İstanbul, 2017.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ayla / KOSİF, Rengin / ÇİLİNGİROĞLU ANLI, Serpil, “Beden Bağışı ve Anatomi Eğitimindeki Önemi”, Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Yıl: 2021, 23 (3), (s. 645-655). MARSHALL, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. O. Akınhay, D. Kömürcü), Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara, 1999.
• MARX, Karl, Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi I. Cilt Sermayenin Üretim Süreci, (Çev. M. Selik, N. Satlıgan), Yordam Kitap, İstanbul, 2015.
• METİN, Sevtap, Biyo-Tıp Etiği ve Hukuk, Betim Kitaplığı: İstanbul, 2019.
• NAHAVANDI, Firozueh, Commodification of Body Parts in the Global South Transnational Inequalities and Development Challenges, Palgrave Macmillan, London, 2016.
• OĞUZ, Yasemin N./ KUCUR KIRIMSOY, Deniz/ TEPE, Harun vd., Biyoetik Terimleri Sözlüğü, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, İstanbul, 2005.
• OĞUZMAN, Kemal; Seliçi, Özer; Özdemir, Saibe Oktay, Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler), Filiz Kitabevi, İstanbul, 2014.
• ORTADEVECİ, Abdullah/ ÖZ, Semih, Kadavra Tarihi, "Kadavra’nın Türkiye ve Dünya’da Anatomi Eğitiminde Kullanılması ve Fiksasyon", ESTÜDAM Klinik Anatomi Dergisi, Yıl: 2016, Cilt:1, Sayı: 2, (s. 1-7)
• ORTUĞ, Gürsel, Anatomide İz Bırakanlar Resimli Anatomi Tarihi. Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları: İstanbul, 2015.
• ÖZDEK, Yasemin, Şirket Egemenliği Çağı, Notabene Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 2011.
• ÖZDEMİR, Ali Murat, “Sağlığın Ekonomi-Politiği: Sağlık Hizmetlerinde Metalaşma Süreci Üzerine Bir Deneme”, Ekonomik Yaklaşım, Yıl: 2006, Cilt: 16, Sayı: 56, (s. 79-95).
• ÖZEL, Çağlar, “Medeni Hukuk Açısından Ölüm Anının Belirlenmesi ve Ceset Üzerindeki Hakka İlişkin Bazı Düzenlemeler, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2002, C.51, S.1 Y., (s. 43-77).
• ÖZER, Hatice, ““Kalbi Atan Kadavralar”/”Sıcak Ölüler”: Modern Dönemde Ölümün Yeniden Tanımlanma Gereksinimine İlişkin Sosyo-Kültürel Bir İnceleme”, MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2017, Sayı: 15, (s. 45-56).
• ÖZSUNAY, Ergun, “Yaşamın Sonu Aşamasında Tıbbi Tedaviye İlişkin Karara Hastanın Katılımı”, Klinik, Etik, Kültürel ve Hukuki Yönleriyle Yaşamın Sonuna İlişkin Kararlar Toplantısı, 8 Mayıs 2013, Hacettepe Üniversitesi Biyoetik Uygulama ve Araştırma Merkezi (HÜBAM), Ankara.
• PERSAUD, T. V. N./ LOUKAS, Marios/ TUBBS, Shane R., A History of Human Anatomy, Charles C. Thomas Publisher Ltd., Illinois, 2014.
• PORTER, Roy, Kan Revan İçinde Tıbbın Kısa Tarihi, (Çev. G. Koca), Metis Yayınları, İstanbul, 2016.
• PULAŞLI, Hasan, Şirketler Hukuku, Karahan Kitabevi, Güncelleştirilmiş 8. Baskı, Adana, 2009.
• RIEDERER, Beat, BUENO-LÓPEZ, José, “Anatomy, respect for the body and body donation. A guide for good practice”. European Journal of Anatomy. Year: 2014, 18. (s. 361-368).
• RITZER, George, Toplumun McDonaldlaştırılması, (Çev. A. E. Pilgir), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2011.
• ROACH, Mary, Kaskatı Kadavraların İlginç Hikayesi. (Çev. N. Mavi), Sespa Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• SERT, Selin, CİHAN, Ali Hulki, Türk Medeni Hukukunda Organ ve Doku Nakline İlişkin Bazı Hukuki Sorunlar Üzerine Bir Deneme, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• SEZGİN, Deniz, Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık Çelişkiler, Alternatifler ve Sağlık İletişimi, Ayrıntı Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2011.
• TOPRAK, Eren, Kamu İhaleleri Kamu Alımlarının Hukuki, Yönetsel ve Siyasal Boyutu, Turhan Kitabevi, Ankara, 2016.
• WILKINSON, Stephen, Bodies for Sale Ethics and Exploitation in the Human Body Trade, Routledge, 2004.