UYDU TEKNOLOJİLERİNDEN KAYNAKLANAN UYUŞMAZLIKLARDA ARABULUCULUK

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 2, 272 - 302, 31.08.2025

Mehmet Çoğalan

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1751437

Öz

İnsanlığın uzaya olan merakı ve bu alanda çalışmalar yapması ile birlikte uydu teknolojilerinde büyük gelişmeler meydana getirmiştir. Sadece devletlerin değil, devlet dışı kurumlarında uzayla ilgili teknoloji üretmeleri bu alanda gelişmeyi arttırdığı kadar rekabeti de arttırmıştır. Tarımdan askeri faaliyetlere kadar insanların birbirleriyle iletişiminin hayati önem arz ettiği neredeyse tüm alanlara uydu teknolojileri büyük katkı sağlamıştır.
Gelişimin son derece hızlı olduğu bu alanlarda düzenlemeler de gerek ulusal gerekse uluslararası kapsamda yapılmış ancak yetersiz kalmıştır. Bu alanda yapılan düzenlemelerde uydu teknolojilerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümü için her ne kadar arabuluculuk yönteminden bahsedilmese de dostane çözüm yollarından bahsedilmektedir.
Arabuluculuk tüm dünyada hızlı ve etkin bir alternatif uyuşmazlık çözüm yolu sunmaktadır. Uydu teknolojilerinden kaynaklanan uyuşmazlıklarda, taraflar kararın hızlı ve adil olmasını beklemektedir. Uyuşmazlık konusunun çözümünün uzaması, hızlı karar alınmasının hayati önem taşıdığı bilişim sektörlerini geriye düşürebilir.
Birçok uyuşmazlık alanı için alternatif çözüm merkezleri dünya çapında yaygınken, bilişim ve teknolojiyi ilgilendiren alanlarda böyle bir merkezi yapı bulunmamaktadır. Bu sebeple uydu teknolojileri ve yapay zeka gibi bilişim hukukunu ilgilendiren konularda merkez kurulmalı ve bu uyuşmazlıklar bu merkezlerde incelenmeli ve hızlı bir şekilde sonuca bağlanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Uydu teknolojileri , Uzay hukuku , Arabuluculuk , Bilişim ve teknoloji , Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları

MEDIATION IN DISPUTES ARISING FROM SATELLITE TECHNOLOGIES

Öz

Humanity's interest in space and its research in this field have led to significant advances in satellite technologies. The development of space-related technologies not only by governments but also by non-governmental institutions has not only increased development in this field but also increased competition. Satellite technologies have made significant contributions to almost all areas where human communication is vital, from agriculture to military activities.
In these areas of rapid development, regulations have been implemented both nationally and internationally, but they have been insufficient. While mediation is not mentioned in the regulations in this area for resolving disputes arising from satellite technologies, amicable resolution methods are mentioned.
Mediation offers a fast and effective alternative dispute resolution method worldwide. In disputes arising from satellite technologies, parties expect swift and fair resolution. Prolonged dispute resolution can set back IT sectors, where rapid decision-making is crucial.
While alternative resolution centers are widespread worldwide for many dispute areas, such a centralized structure is lacking in areas involving IT and technology. Therefore, a center should be established for matters concerning information technology law, such as satellite technologies and artificial intelligence, and these disputes should be reviewed and resolved swiftly at these centers.

Anahtar Kelimeler

Satellite technologies , Space law , Mediation , Information and technology , Alternative dispute resolution methods

Kaynakça

• Adalet Bakanlığı, ‘Arabuluculuğa Giden Dosya Sayısı 6 Milyona Yaklaştı’ (Adalet Bakanlığı2017) <https://www.adalet.gov.tr/arabuluculuga-giden-dosya-sayisi-6-milyona-yaklasti>;20.08.2025.
• Albayrak H, ‘Eşitlik ve Tarafsızlık İlkelerinin Zorunlu Arabuluculuk Bağlamında Yeniden Değerlendirilmesi Zorunluluğu’ (2018) Gaziantep University Journal of Social Sciences 18.
• Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies (adopted 5 December 1979; opened for signature 18 December 1979; entered into force 11 July 1984) 1363 UNTS 3.
• Agreement on the Rescue of Astronauts, the Return of Astronauts and the Return of Objects Launched into Outer Space (adopted 19 December 1967, entered into force 3 December 1968) 672 UNTS 119.
• Arslan R, Sözbir N and Öz İ, Uydu Haberleşmesi 101 (TÜRKSAT 2021)
• Astronotların Kurtarılması, Astronotların ve Uzaya Fırlatılmış Olan Araçların Geri Verilmeleri Hakkında Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, Kanun Numarası: 5153, Kabul Tarihi: 29.04.2004, RG 07.05.2004/25455.
• Avrupa Uzay Ajansı, ‘ESA’ (ESA 2025) <https://www.esa.int/>; 12.06.2025.
• Aydın İ, Ticari Davalarda Dava Şartı Arabuluculuk (On İki Levha Yayıncılık 2022).
• Bal A, ‘Hava-Uzay Araçlarının Hukuki Rejimi’ (2013) Özel sayı (15) DEHKD 1465–1528.
• Birleşmiş Milletler Uzay İşleri Ofisi, ‘About Us’ (UNOOSA, 2025) <https://www.unoosa.org/oosa/en/aboutus/index.html>; 14.05.2025.
• Birleşmiş Milletler Uzay İşleri Ofisi, ‘Our Work’ (UNOOSA, 2025) <https://www.unoosa.org/oosa/en/ourwork/spacelaw/index.html>; 14.05.2025.
• Birleşmiş Milletler Uzay İşleri Ofisi, ‘Status of International Agreements relating to activities in outer space as at 1 January 2018’ (UNOOSA, 2025) <http://www.unoosa.org/documents/pdf/spacelaw/treatystatus/AC105_C2_2018_CRP03E.pdf>; 15.06.2025.
• Born G B, International Commercial Arbitration, vol 1, (2nd edn, Kluwer Law International 2014).
• Bruce RR and Macmillan R, Dispute Resolution in the Telecommunications Sector: Current Practices and Future Directions (The International Telecommunication Union 2004).
• Cole T and Ortolani P, Understanding International Arbitration (Routledge 2019).
• Convention on International Liability for Damage Caused by Space Objects (adopted by General Assembly resolution 2777 (XXVI) on 29 March 1972; entered into force on 1 September 1972) 961 UNTS 187.
• Convention on Registration of Objects Launched into Outer Space (adopted 12 November 1974, opened for signature 14 January 1975; entered into force 15 September 1976) 1023 UNTS 15.
• Gökçe G, Uzay Hukuku Dünü, Bugünü, Yarını (1. Baskı, On İki Levha Yayıncılık 2022).
• Gündoğdu S B, ‘Kira Uyuşmazlıklarında Dava Şartı Arabuluculuk Uygulaması Üzerine Bazı Düşünceler’ (2023) 6(2) Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 851–880.
• Günel RV, Uluslararası Hukuk Açısından Uzay Madenciliği (Turhan Kitabevi Yayınları 2016).
• İlhan O, Arabuluculuk Sözleşmesi (Seçkin Yayıncılık 2020).
• Johnson N, ‘The Collision of Iridium 33 and Cosmos 2251: The Shape of Things to Come’ (NASA Technical Reports Server (NTRS), 16 October 2009) <https://ntrs.nasa.gov/citations/20100002023> accessed 20 August 2025.
• Kakaes K, ‘Where Does Space Begin?’ MIT Technology Review (26 Haziran 2019) https://www.technologyreview.com/2019/06/26/238928/where-does-space-begin Erişim Tarihi: 01.06.2025.
• Karacabey K, ‘Zorunlu Arabuluculuğun Hukukun Temel İlkelerine Aykırılığı ve Uygulanabilirliğine Dair Sorunlar’ (2016) 1 Ankara Barosu Dergisi 467.
• Kararnameler, Karar Sayısı: 6/8766, Karar Tarihi: 02.09.1967, RG 23.10.1967/12732.
• Kaşıkara M S, Devletlerin Uzay Faaliyetlerinden Doğan Sorumluluğu (Adalet Yayınevi 2017) Kılıçoğlu M A, Arabuluculuk Sözleşmeleri (Turhan Kitabevi 2020).
• Kulular İbrahim M A, Modern Teknolojinin Hukuki Temelleri: Telgraf Örneği (Adalet Yayınevi 2021).
• Listener M, ‘New Paradigm For Arbitration Disputes in Outer Space’ (2012) http://www.thespacereview.com/article/2002/1 Erişim Tarihi: 25.06.2025.
• Mačák K, ‘Military Space Operations’ (ECIL Working Paper 2020/2) in Sayapin S (ed), An Introduction to International Conflict and Security Law (TMC Asser Press 2020).
• Moses M L, The Principles and Practice of International Commercial Arbitration (Cambridge University Press 2008).
• Özbek MS, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü (5. Baskı, Yetkin 2022).
• Pazarcı H, Uluslararası Hukuk Dersleri, 2. Kitap (10. Baskı, 2014).
• Pekcanıtez H, Taş Korkmaz H, Akkan M ve Özekes M, Pekcanıtez Usul – Medeni Usul Hukuku, C. 3 (15. Baskı, On İki Levha Yayıncılık 2017).
• Sarıkaya A S, ‘Türk Hukukunda Alternatif Çözüm Yollarından Arabuluculuk’ (2007) 173 Yaklaşım Dergisi 254-258.
• Schwartz B and Berlin ML, ‘After the Fall: An Analysis of Canadian Legal Claims for Damage Caused by Cosmos 954’ (McGill Law Journal, 1982) <https://lawjournal.mcgill.ca/article/after-the-fall-an-analysis-of-canadian-legal-claims-for-damage-caused-by-cosmos-954/> accessed 20 August 2025 Science Learning Hub, ‘History of satellites – timeline’ (SCIENCELEARN, 2025) <https://www.sciencelearn.org.nz/resources/1905-history-of-satellites-timeline>; 11.06.2025.
• Sorgucu A, Hava ve Uzay Hukuku (3. Baskı, Adalet Yayınevi 2015).
• Tanrıver S, ‘Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk’ (2006) 64 TBB Dergisi 165.
• Tanrıver S, Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Arabuluculuk (Yetkin Yayıncılık 2020).
• Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space, including the Moon and Other Celestial Bodies (adopted 27 January 1967, entered into force 10 October 1967) 610 UNTS 205. Tronchetti F, Fundamentals of Space Law and Policy (Springer 2013).
• Tuğsavul MT, Türk Hukukunda Arabuluculuk (Yetkin 2012).
• Uluslararası Telekomünikasyon Birliği, ‘Our Members’ (ITU 2025) <https://www.itu.int/hub/membership/our-members/>; 11.06.2025.
• von der Dunk F, ‘International Satellite Law’ Oxford Research Encyclopedia of Planetary Science (2019).