Tarihi hamamların Mekan Dizimi Yöntemiyle Yeniden İşlevlendirilmesi: Çemişgezek Yenihamam Örneği

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 24, 29 - 48, 30.10.2025

Necla Seval Bayram , Murat Şahin

Öz

Çevresel, ekonomik ve sosyokültürel dinamiklerin değiştiği ve tarihi bir binanın işlevi çağdaş gereksinimlerle uyumlu olmadığı durumlarda, yapıya yeniden işlev kazandırma mantıklı bir yaklaşım haline gelmektedir. Ancak, istenmeyen sonuçlardan kaçınmak için dönüşüm sürecinde doğru adımların atılması son derece önemlidir. Bu çalışma, Tunceli Çemişgezek'teki Yeni Hamam yapısını, orijinal işlevini kaybetmiş ve etkinliğini yitirmiş olmasına rağmen mevcut kimliğini koruyarak yeniden işlevlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu yaklaşım, yapıya zarar vermeden bilinçli kararlar almayı kolaylaştırmayı ve gelecekteki çalışmalar için zemin hazırlamayı hedeflemektedir. Yöntem, konuyla ilgili literatür taramasını ve mekan dizim yöntemi kullanılarak hamam yapısının mekansal düzenine en uygun işlevsel organizasyonu sağlamayı kapsamaktadır. Bu bağlamda, tarihi Yenihamam yapısına “müze ve karşılama merkezi” işlevi kazandırılmıştır. Diğer çalışmalarda da özellikle tarihi yapıların işlevlendirilmesi sürecinde, bu çalışmanın olumlu katkılar sağlayacağı öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yeniden İşlevlendirme , Mekan Dizimi , Tarihi Hamamlar , Çemişgezek Yenihamam

Adaptive Reusing of Historical Bathrooms with Space Syntax Method : Çemişgezek Yenihamam Example

Öz

Adaptive reusing becomes a sensible approach when the historical function of a building no longer aligns with the requirements of the modern age, or when the economic and sociocultural dynamics of the surrounding environment change. However, it is crucial to take the right steps in the process of repurposing to avoid unfavorable outcomes. The study aims to adaptive reuse the historical Yeni Hamam structure in Tunceli Çemişgezek, which has become inactive and lost its original function, without compromising its identity and spatial arrangement. With this context, it provides a new function to the bath structure using the space syntax method and ensures the most suitable functional organization for its spatial arrangement without causing any harm to the building.This approach is intended to facilitate making informed decisions without damaging the structure and to lay the groundwork for future work. The methodology involves conducting a literature review related to the subject and implementing a practical study using the space syntax method. In this context, the historical Yenihamam building has been given the function of a “museum and a welcome center”. Other data, especially the process of functionalizing historical buildings, are expected to make positive contributions in this way.

Anahtar Kelimeler

Adaptive reuse , Space Syntax Method , historical bathrooms , Çemişgezek Yenihamam

Kaynakça

• Altınoluk, Ü, (1998). Binaların Yeniden Kullanımı, İstanbul: YEM Press.
• Ahunbay, Z. (2013), “Controversial Reuse and Revitalisation Projects of 2013”, Mimarlık, 374, 49-53.
• Akyıldız, N. A. (2020). “The Importance of Vernacular Architecture With Tangible Cultural Heritage Value in Sustainable Development: Analysis of Traditional Safranbolu Town”. International Journal of Engineering Research and Development, 16(11), 49-57.
• Baz, T. N. (2017), Conservations problems and reuse suggestions in the context of principle of Ottoman baths in Bergama: Case of Tabaklar Hamamı. Dokuz Eylül University/ Institute of Science, İzmir.
• Bozok, D. (2006), “The Application of the Turkish Bath and Its Traditions in Tourism (An Investigation in the Bursa City Center)”, Balıkesir University The Journal of Social Sciences Institute, 8(13), 62-86.
• Çelik, E., Aydemir, A. İ. (2018), Structural and Spatial Characteristics of Turkish Bath Architecture, Urban Academy | Rewieved Journal of Urban Culture and Management, 11 (33), 274-281.
• Çetin, İ. C. (2021), “Runnıng Historical Buildings within the scope of Sustainability: Example of Venice Flour Factory”, Art & Design, 12, 10-17.
• Doğan, T. (2020), Çemişgezek History Before Ottomans Fırat University, The Institute of Social Science Department of History. Ertuğrul, A. (2009). “The Baths: The Structure and A Bibliography”. TALID, 7(13), 241–266.
• Eyice, Semavi, “Hamam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı İSAM, İstanbul, 1997, c. 15, s. 402-430.
• Erdoğan, S., Şen, K. (2019). “The Historical Settlement Pattern of Chemisgezek - Ulukale Village”. The Journal of International Social Sciences, 29(2), 1–17.
• Hakyemez, B., Gönül, B. (2014), Evaluation of Eminönü Inns Within the Scope of Refunctionalization: IV. Vakıfhan: IV.Vakıfhan. Beykent Unıversıty Journal of Science And Engineering, 7(2), 101-129.
• Halaç, H. H., Kalak, M., Yıldırım, Ö. C. (2018), “Usage Status of Siverek Historic Bath Buildings”, INJOSOS Al-Farabi International Journal on Social Sciences, 54-74.
• Hillier, B., Hanson, J. (1984), Buildings and Their Genotyps, in the Social Logic of Space. Cambridge: University Press.
• Hillier, B., Burdett, R., Peponis, J., Penn, A. (1987), “Creating life: Or, does architecture determine anything?”, Architecture and Behaviour, 3(3), 233-250.
• Hillier, B., Hanson, J., Peponis, J. (1987), “Syntactic analysis of settlements”, Architecture et Comportement/Architecture and Behavior, 3 (3), 217- 231.
• Hillier, B. (1996), Space is the machine: A configurational theory of architecture. Cambridge: Cambridge University Press.
• Hillier, B. (2002), “Society seen through the prism of space: Outline of a theory of society and space”, Urban Design International, 7, 181–203.
• Ilıcak, N. G. (2020). “Turkish Bath as a Cultural Value and Its Use in Legends”. Journal of History School, 48, 3581-3603.
• Kuban, D., “Edirne’de Bazı II. Murad Çağı Hamamları Mukarnas Bezemeleri Üzerine Notlar”, Ord. Prof. Dr. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, Ankara: TTK Yayınlan, 1976.
• Kültür Envanteri . (2009), Tunceli: Tunceli Valiliği.
• Pendlebury, John. (2013). "Conservation Values, the Authorised Heritage Discourse and the Conservation-Planning Assemblage." International Journal of Heritage Studies, 19(7), 1-19.
• Sami, K. (2017). “Social and Spatial Transformations of Hammams Within the Context of Folk Culture: The Case of Historical Walled City (Suriçi) of Diyarbakır.” Electronic Journal of Social Sciences, 16(64), 1531-1546
• Sözen, M. (1971). “Çemişgezek'de Türk eserleri ve Yelmaniye Camisi”. Journal of Art History, 1971(4), 29–47.
• Şahin M, Olgun T. (2020), “Investigation of Re-functioning in Traditional Houses with Space Syntax Method: The Case of Malatya Beşkonaklar”, ISENSA 2020 II. International Symposium on Engineering, Natural Science and Architecture. 6-11.
• Şen, Y. (2008), 15-17. Yüzyıl arası İstanbul’da Yapılmış Hamamlarda İşlev Değişikliklerinin Mimariye Yansıması. Haliç Üniversity / Institute of Science, İstanbul.
• Uzun, C. (2018), “Çemişgezek in Ottoman Period”, Fırat Üniversity, The Journal of International Social Sciences, 28 (1), s. 261-279.
• Yediyıldız, B. (1982) “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”, Journal of Vakıflar XIV, Ankara, s. 6, 1-13
• Yegül, F. (2011), Bathing in the Roman World. İstanbul: Koç University Press.