Pertek Baysungur Bey Mosque

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 24, 1 - 28, 30.10.2025

Celalettin Uzun

Öz

The mosque located in the Pertek district of Tunceli province, constructed in 1577 by Baysungur Bey, the Sanjak Bey of Pertek, served as the largest place of worship in the city during the Ottoman period. It functioned not only as a religious space but also as a central hub for social and cultural life. The mosque became a defining element of the urban fabric to the extent of giving its name to the neighborhood in which it resides. Due to its central location and size, it transformed into a space where social interactions intensified, thereby playing a significant role in shaping local life.
Faced with the danger of being flooded by the construction of the Keban Dam in the 1970s, the building was moved in pieces and rebuilt in its present location with the cooperation of the General Directorate of Foundations and the Middle East Technical University. Within the scope of the study, the architectural features of the mosque, the management structure of the foundation, its sources of income and the distribution of duties of the mosque staff are analysed. In this context, the historical process of the Baysungur Bey Mosque and its foundation in the Ottoman period and its position in social life were analysed, and an important example was put forward within the framework of the mosque-foundation relationship in provincial cities.

Anahtar Kelimeler

Ottoman , Pertek , Mosque , Waqf

Pertek Baysungur Bey Camii

Öz

Tunceli ilinin Pertek ilçesinde yer alan ve 1577 yılında Pertek Sancakbeyi Baysungur Bey tarafından inşa ettirilen cami, Osmanlı döneminde şehrin en büyük ibadethanesi olma özelliği taşımaktaydı. Cami, yalnızca dini bir mekân olarak değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel hayatın merkezi olarak işlev görmüştür. Bulunduğu mahalleye ismini verecek ölçüde kentsel dokuda belirleyici bir unsur olmuştur. Cami, merkezi konumu ve büyüklüğü sayesinde, toplumsal etkileşimin yoğunlaştığı bir alan hâline gelerek yerel yaşamın şekillenmesinde önemli rol oynamıştır.
1970’li yıllarda Keban Barajı’nın inşasıyla sular altında kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalan yapı, Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi iş birliğiyle parçalar hâlinde taşınarak bugünkü yerine yeniden inşa edilmiştir. Çalışma kapsamında caminin mimari özellikleri, vakfın yönetim yapısı, gelir kaynakları ve cami çalışanlarının görev dağılımı incelenmiştir. Bu bağlamda, Baysungur Bey Camii ve ona bağlı vakfın Osmanlı dönemindeki tarihsel süreci ile sosyal hayattaki konumu analiz edilerek, taşra şehirlerinde cami-vakıf ilişkisi çerçevesinde önemli bir örnek ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı , Pertek , Camii , Vakıf , Baysungur Bey

Kaynakça

• Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri (H. 1155-1167 / M. 1742-1754), 1, Haz., Zorlu, Okutan, Mehmet Yahya, Yaşar, Okutan, Yıldıztaş, Mümin, Erol, Rasim, Atay, Sabri ve Kahriman, Salih. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2016.
• Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri (H. 1167-1176 / M. 1754-1763), 2, Haz., Zorlu, Okutan, Mehmet Yahya, Yaşar, Okutan, Yıldıztaş, Mümin, Erol, Rasim, Atay, Sabri ve Kahriman, Salih. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2016.
• BURAT, O. (1971), “Baysungur Mosque in Pertek.” Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• BURAT, O. (2006), “Pertek Baysungur Caminin Taşınması.” Vakıflar Dergisi, X, s. 289-299.
• ÇELİK, K. (2014), “Keban’da Yusuf Ziya Paşa Külliyesi Vakfı”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırma Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Elâzığ, s. 49-64.
• DANIK, E. (2004), “Pertek Baysungur ve Çelebi Ali Camii.” Vakıflar Dergisi, XXVIII, s. 185-210.
• ERDER, C. (1974), “Eski Pertek’te XVI. Yüzyıla Ait İki Cami Kurtarma çalışmaları.”, Keban Projesi 1971 Çalışmaları, Ankara.
• İPŞİRLİ, M. (2011), “Temliknâme”, TDV. İslam Ansiklopedisi, 40, s. 430-431.
• KARATAŞ, O. (2010), “3 Numaralı Mühimme Zeyili Rebiülevvel-Cemaziyelevvel 984/Haziran-Ağustos 1576 (s. 176-51." Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
• ÖZKAYA, Y. (2010), 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• ÖZTÜRK, N. (2006), “Mütevelli.” TDV İslâm Ansiklopedisi, 32, İstanbul, s. 217-220.
• SARIOĞLI, D. (2023), “Osmanlı Dönemi Bursa Vakıflarında Kadın İstihdamı.” Bursa Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 42/1, s. 15-20-28.
• SEVGEN, N. (1959), Anadolu Kaleleri, I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• SEZER, M. (2022), “Hırâmî Ahmed Paşa Evkafı”. Vakıflar Dergisi , 57, s. 115-142.
• Şeref Han Bitlisi. (2015), Şerefname Kürt Tarihi. I, Çev., Abdullah Yegin, Nubihar Yayınları, İstanbul.
• TUNÇ, M. N. (2021). “Besni Cüce Zeyrek Ağa Câmii (Hacı Zeyrek - Kurşunlu - Külhanönü Câmisi)”. Vakıflar Dergisi, 55, Ankara, s. 101-116.
• TÜKEL, A. (1969), “Sağmandaki Çok Fonksiyonlu Salih Bey Camii.” Vakıflar Dergisi VIII, s. 229-243.
• TÜKEL, A. ve BAKIRER, Ö. (1970), 1968 Yılı Keban Projesi Restorasyon Çalışmaları Ön Raporu. Ankara.
• UZUN, C. (2014), "17. Yüzyılda Harput Ulu Camii.", Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi I/2 s. 29-48.
• UZUN, C. (2017), " Çemişgezek Süleymaniye Camii Vakfı." Vakıflar Dergisi 48 (Aralık), s.105-122.
• UZUN, C. (2019), “Pertek Beyi Baysungur ve 1577 Tarihli Vakfiyesi.” Tarih Yolunda Bir Ömür Ergün Öz Akçoraya Armağan I. İstanbul: Hiperyayın.
• UZUN, C. (2020), Osmanlı Döneminde Pertek Kasabası. Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• UZUN, C. ve UĞURLU, Y. (2019), " Kiğı Piltan (Pilten) Bey Camisi." Vakıflar Dergisi 51 (Haziran) s. 45-72.
• ÜNAL, M. Ali. (1999), XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara.