Keban In the 19th Century: Demographic Structure And Occupations

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 11, 1 - 31, 11.06.2019

Enver Çakar

Öz

In this study, the demographic structure of Keban in 19th century and the professions that were performed in Keban is investigated by using population records and provincial annuals as sources.

Keban, after the Ottoman administration in 1515, has long existed as a district center affiliated to the Sanjak of Çemişgezek. In the 16th and 17th centuries, Keban did not have much importance as before. Therefore had a very small population, but afterwords the population grew rapidly with the start of the mining activities from the beginning of the 18th century, and the town population reached 1023 households (estimated as five thousand people) in 1835.

The population in Keban consisted of Greeks and Armenians as well as Muslims. However, the entire non-Muslim population was not a native population which were settled there after the start of mining activities. They were specialized in various professions, mainly in mining. All of the Greeks came from the Black Sea region, especially from another mining region, Gumushane. The Muslims, however, came from the surrounding villages and towns to come to Keban. Again, many Muslim households from the villages close to the town were appointed as the winterers in the mines.

Thanks to mining, Keban became a center of attraction since the beginning of the 18th century. Afterwords population in Keban diminished rapidly by the end of the 19th century when mining had lost its importance. Since a significant portion of the population could not find another job to do, they migrated from the town and settled elsewhere. This situation of Keban continued until the middle of the 20th century and it has been improved since 1953 by Etibank when Simli Kurşun Facilities started to operate. This property of the Kebun rotating reverse the growth process by stopping its activities in 1983. Today Keban has one of the largest dams in Turkey and thtough aquaculture (trout) and tourism, Keban nowadays has gained its revival.

Anahtar Kelimeler

Keban, Maadin-i Hümayun, Elazig, population

19. YÜZYILDA KEBAN: DEMOGRAFİK YAPI VE MESLEKLER

Öz

Bu çalışmada, nüfus defterleri ve salnameler kaynak olarak kullanılmak su-retiyle, Keban’ın 19. yüzyıldaki demografik yapısı ve burada icra edilen meslekler hakkında bilgi verilmiştir.

Keban, 1515 yılında Osmanlı idaresine geçtikten sonra uzun süre Çemişgezek Sancağı’na bağlı bir nahiye merkezi olarak varlığını sürdürmüştür. 16. ve 17. yüzyıllarda fazla bir öneme sahip olmayan ve bu sebeple de oldukça az bir nüfusu barındıran Keban, 18. yüzyılın başlarından itibaren madencilik faaliyetlerinin başlamasıyla birlikte hızla büyümüş ve kasaba nüfusu 1835 yılında 1023 haneye (tahmini olarak beş bin kişi) ulaşmıştır.

Keban’daki nüfus, Müslümanların yanı sıra Rum ve Ermenilerden oluşuyordu. Fakat gayrimüslim nüfusun tamamı yerli nüfus olmayıp, madenciliğin başlamasıyla birlikte buraya iskân edilen ve başta madencilik olmak üzere, çeşitli mesleklerde uzmanlaşmış kişilerdi. Rumların hepsi Karadeniz bölgesinden, özellikle de başka bir maden bölgesi olan Gümüşhane’den buraya gelmişlerdi. Müslümanlar ise daha ziyade çevre köylerden ve kasabalardan Keban’a gelerek yerleşmişlerdi. Yine kasabaya yakın olan köylerden birçok Müslüman hane de madenlerde kışlakcı olarak tayin edilmişti.

Madencilik sayesinde 18. yüzyılın başlarından itibaren bir cazibe merkezi haline gelen Keban, madenciliğin önemini kaybettiği 19. yüzyılın sonlarına doğru ise hızla sönükleşmiştir. Nüfusun önemli bir kısmı yapacak başka bir iş bulamadığı için kasabadan göç ederek başka yerlere yerleşmiştir. Keban’ın bu vaziyeti 20. yüzyılın ortalarına kadar devam etmiş, Etibank Simli Kurşun Tesisleri’nin faaliyete başladığı 1953 yılından itibaren tekrar gelişme kaydetmiştir. Bu tesislerin 1983  yılında faaliyetlerini durdurmasıyla büyüme süreci tersine dönen Keban, bugün Türkiye’deki en büyük barajlardan birine sahip olması, kültür balıkçılığı (alabalık) ve turizm sayesinde yeniden nisbi bir canlama içerisine girmiştir.

Anahtar Kelimeler

Keban, Maadin-i Hümayun, Elazığ, nüfus

Kaynakça

• 1. Arşiv Belgeleri
• 1.1. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Tahrir Defterleri (TD): 64 numaralı Çemişgezek Sancağı Tahrir Defteri.
• Nüfus ve Kefalet Defterleri (NFS-d): 2683, 2685 ve 2686 numaralı defterler.
• Kâmil Kepeci Tasnifi Nüfus Yoklama Defteri (KK-d): 6304 numaralı defter.
• Kâmil Kepeci Mevkûfat Kalemi: 2600 numaralı defter.
• 1.2. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Fon Kodu: 30.11.1.0, Kutu no: 186, Dosya no: 31, Sıra no: 20
• Fon Kodu: 30.18.1.1, Kutu no: 12, Dosya no: 36, Sıra no: 15
• Fon Kodu: 30.18.1.2, Kutu no: 91 Dosya no: 64, Sıra no:12
• Fon Kodu: 30.18.1.2, Kutu no: 76, Dosya no: 56, Sıra no: 4
• Fon Kodu: 30.18.1.2, Kutu no: 83, Dosyan no: 35, Sıra no: 2
• 1.3. Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (TKA)
• Tahrir Defterleri (TD): 106 ve 164 numaralı defterler.
• 2. Salnameler
• 1286 (1869/1870) Tarihli Diyarbekir Vilayet Salnamesi
• 1287 (1870/1871) Tarihli Diyarbekir Vilayet Salnamesi
• 1293 (1876/1877) Tarihli Diyarbekir Vilayet Salnamesi
• 1301 (1883/1884) Tarihli Ma‘mûretü’l-Aziz Vilayet Salnamesi
• 1312 (1894/1895) Tarihli Ma‘muretü’l-Aziz Vilayet Salnamesi
• 1325 (1907/1908) Tarihli Ma‘muretü’l-Aziz Vilayet Salnamesi
• 3. Araştırma ve İncelemeler
• AKSIN, Ahmet, 19. Yüzyılda Harput, Elazığ, 1999.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Yûsuf Ziyâ Paşa”, DİA, 44, İstanbul, 2013, s. 34-37.
• BİLGİN, Sabit, Osmanlı Döneminde (1725-1920) Keban Maden Eminleri ve Keban Kaymakamları, İstanbul, 2014.
• BİLGİN, Sait, Dünden Bugüne Keban, İstanbul, tarihsiz.
• ÇELİK, Kürşat, “Keban’da Yusuf Ziya Paşa Külliyesi Vakfı”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, I/1, Elazığ 2014, s. 49-64.
• ÇELİK, Şenol, “1261/1845 Tarihli Harput Kefalet Defteri ve Bu Deftere Göre XIX. Yüzyılın Ortalarında Harput Şehri”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, I/1, Elazığ, 2014, s. 21-47.
• ÇOBANOĞLU, Ahmet Vefa, “Yûsuf Ziyâ Paşa Külliyesi”, DİA, 44, İstanbul, 2013, s. 37-38.
• EMECEN, Feridun, “Bennak”, DİA, c. 5, İstanbul, 1992, s. 458-459.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, 2. Baskı, Ankara, 1997.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914)-Demografik ve Sosyal Özellikleri, İstanbul, 2003.
• MERT, Özcan, “Âyan”, DİA, c. 4, İstanbul, 1991, s. 195-198.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Asesbaşı”, DİA, c. 3, İstanbul, 1991, s. 464.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Sekban”, DİA, c. 36, İstanbul, 2009, s. 326-328.
• SAYDAM, Abdullah, “Trabzon’un İdarî Yapısı ve Yenileşme Zarureti (1793-1851)”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 18/18, Ankara, 2005, s. 285-317.
• TIZLAK, Fahrettin, Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775-1850), TTK, Ankara, 1997.
• TIZLAK, Fahrettin, “Ma‘adin-i Hümayun Emanetinin Osmanlı İdari Düzenindeki Yeri (1775-1867)” XII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 12-16 Eylül 1994, Kongreye Sunulan Bildiriler, III, Ankara, 1999, s. 925-939.
• ÜNAL, Mehmet Ali, XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, TTK, Ankara, 1999.
• YILMAZÇELİK, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır, TTK, Ankara, 1995.
• YİĞİT, Ali, “Keban Kasabası’nın Kuruluş ve Gelişmesine Etki Eden Coğrafi Faktörler”, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6 (1997), s. 411-423.
• YÜKSEL, Hasan, Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Madenleri, 1776-1794 Tarihli Maden Emini Defteri, Sivas, 1997.