Efendigil Family’s Poems About Cataract Disease

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 12, 65 - 101, 07.10.2019

Ahmet Karataş

Öz

Mufti Ömer Naîmî Efendi, one of the most important members of the Efendigil family, whose fame reached all of Anatolia thanks to his muftis and mudarrisas, and his grandson Mudarris and Mufti of Mamuratulaziz (Elazığ) Mehmed Kemaleddin have suffer from cataract. Ömer Naîmî Efendi did not get positive results from the treatments and had to live blindly for the rest of his life. But Kemaleddin Efendi came to Istanbul and cured Esad Pasha, the famous eye specialist of the time, and he recovered his health. He was accompanied by his son Ömer Naîmî, who would later lose his eye because of diabetes. Ömer Naîmî (grandfather), Kemaleddin (grandson) and Ömer Naîmî (grandson’s son) explained the difficulties they experienced due to illness in poems. On the other hand, besides being a doctor, one of the leading statesmen of his era, Esad Pasha is a person who has poetry and music taste and sometimes writes poetry. The cataract adventure was the main factor that brought together three poets, the patient, the companion and the doctor in the same center. In this article, the interest of doctor Esad Pasha in poetry is examined and the poems written by Efendigil family due to cataracts are determined and transferred to today’s letters and evaluated.

Anahtar Kelimeler

Doctor Esad Pasha, Ömer Naîmî (grandfather), Kemaleddin (grandson), Ömer Naîmî (grandson’s son), cataract, poetry

HARPUTLU EFENDİGİL ÂİLESİNİN YAKALANDIKLARI KATARAKT HASTALIĞIYLA İLGİLİ MANZUMELERİ

Öz

Yetiştirdiği müderris ve müftüleri sayesinde şöhreti bütün Anadolu’ya ulaşan Harputlu (Ma‛mûretü’l-azîz/ El‛aziz/ Elazığ) İmâmzâde/Efendigil âilesinin en mühim fertlerinden olan Kasîde-i Bürde şârihi diye ünlenmiş Harput müftüsü Ömer Naîmî Efendi ve torunu müderris, Ma‛mûretü’l-azîz müftüsü Mehmed Kemâleddin Efendi katarakt hastalığına yakalanmışlar, bu süreçte çok sıkıntı çekmişlerdir. Ömer Naîmî Efendi tedâvilerden müsbet netice alamamış, ömrünün geri kalanını a‛mâ bir şekilde sürdürmek zorunda kalmıştır. Kemâleddin Efendi ise İstanbul’a gelerek devrin meşhur göz mütehassısı Esad Paşa’ya tedâvi olmuş ve sağlığına kavuşmuştur. İstanbul yolculuğunda ona bilâhere kendisi de diyabet yüzünden bir gözünü kaybedecek olan büyük oğlu Ömer Naîmî Bey refâkat etmiştir. Dede Ömer Naîmî ile Kemâleddin Efendiler hastalık sebebiyle yaşadıkları zorlukları, Ömer Naîmî Bey de babasına refâkat sırasında yaşadıklarını şiirle dile getirmişlerdir. Öte yandan doktorluğu yanında devrinin önde gelen devlet adamlarından da biri olan Esad Paşa şiir ve musiki zevkine sahip, şâirlik iddiası gütmemesine rağmen ara sıra şiir yazan bir şahsiyettir. Katarakt macerâsı üç şâiri, hastayı, refakatçiyi ve doktoru aynı merkezde buluşturan esas âmil olmuştur. Bu makalede Doktor Esad Paşa’nın şiirle ünsiyeti ele alınmış, Efendigil âilesinin katarakt sebebiyle yazdığı şiirler Şark İstiklâl Mahkemesi Arşivi’ndeki defterlerden tespit edilerek bugünkü harflere aktarılıp değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doktor Esad Paşa, Ömer Naîmî Efendi, Kemâleddin Efendi, Ömer Naîmî Bey, katarakt, şiir

Kaynakça

• A. Naki-Süreyyâ Sâlim-H. Vâhid, İstanbul Tıp Fakültesi Serîriyât-ı Ayniyye Müderrisi Doktor Es‛ad Paşa’nın Serîriyyât-ı Ayniyye Dersleri, (İstanbul): Matbaa-i Orhaniye, 1917.
• Atatürk, Kemal, Nutuk, I-III, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1970.
• Aydoğmuş, Günerkan, Harput Kültüründe Din Âlimleri, Elazığ: ELESKAV, 1998.
• Bâb-ı Âlî’nin Millî Hareketi Dağıtmak ve Mustafa Kemal’i Tevkif Etmek Teşebbüsü: Ali Galip Hâdisesi, Yunus Nadi’nin Hatıraları, İstanbul: Sel Yayınları, 1955.
• Çulcu, Murat, “Bekirağa Bölüğünden Anılar”, Hapishane Kitabı (ed. Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun), İstanbul: Kitabevi, 2005.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, Kemâleddin Efendi Dosyası.
• Erdem, N., “Cumhuriy[e]tin Elazığ’daki Nurları”, Turan, nr. 588 (29 1’nci Teşrin 938), s. 1-2.
• Etker, Şeref, “Ophtalmoscope Essad”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, IX/1-2 (İstanbul 2007-2008), s. 151-164.
• Hocazâde Ahmed Hilmî, “Tezkâr-ı Ebrâr: 16- Fâzıl-ı Bî-müdânî Harputî Hoca Ömer Na‛îmî Efendi Rahmetullâhi Aleyh”, Cerîde-i Sûfiyye, sy. 24/7 (İstanbul, 17 Eylül 1328), s. 5-7.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemâl, Son Asır Türk Şairleri, I-IV, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1969-1970.
• Kara, İsmail, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi, II, İstanbul: Risale Yayınları, 1987.
• Karaca, Emin, 150’likler, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 2004.
• Karataş, Ahmet, “Arşiv Vesîkalarına Göre Ma‛mûretü’l-azîz (Elazığ) Vilâyetinde 1890’larda Başlayıp 1916’ya Kadar Devam Eden Müftülük Krizi”, İslâmî İlimler Dergisi, 14/2 (2019), s. 195-226.
• Karataş, Ahmet, “Harput Ulemâsından Müderris-Müftü Mehmed Kemâleddin Efendi”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 49 (Aralık 2015), s. 29-125.
• Karataş, Ahmet, “Şairini Vazifesinden Edip Sürgüne Gönderen Bir Gazelin Hikâyesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, LIX/2 (2018), s. 83-111.
• Karataş, Ahmet, “Şark İstiklâl Mahkemesi’nin Belgeleri Işığında İmâm Efendi (Osman Bedreddin Erzurumî) ile Harput Ulemâsından Müftü Kemâleddin Efendi Arasındaki Mürşid-Mürîd İrtibâtı”, Bingöl Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 11 (Bingöl 2018), s. 155-182.
• Kemâleddin Harputî Efendi, Dîvânçe, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, İbnülemin Koleksiyonu, nr. 03125.
• Kemâleddin Harputî Efendi, Mecmua, Ankara Üniversitesi Kütüphanesi Yazmaları, nr. 38182.
• Keskinbora, Hıdır Kadircan, Bilimde, Siyasette, Milli Mücadelede Bir Işık: Esad Işık, İstanbul: Kavis Yayıncılık, 2010.
• Keskinbora, Hıdır Kadircan, Mehmet Esat Işık Paşa Hayatı, Tıp Tarihimizdeki ve Türk Oftalmoloji Tarihindeki Yeri ve Katkıları, doktora tezi, 2006, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Kurdoğlu, Veli Behçet, Şâir Tabîbler, İstanbul: Baha Matbaası, 1967.
• Muallim Saâdetlü Es‛ad Paşa Hazretlerinin Nutuklarıdır, İstanbul: Mekteb-i Fünûn-ı Tıbbiyye-i Şâhâne Matbaası, 1324.
• Nur, Rıza, Hayat ve Hatıratım, I-IV, İstanbul: Altındağ Yayınevi, 1967.
• Ömer Naîmî Harputî, Manzûme-i Naîmiyye, [Ma‛mûretü’l-azîz]: Matbaa-i Müzellefzâde Rızâ Efendi, 1283.
• Özer, Sevilay, “Ali Galip Olayı”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, sy. 2 (e-dergi, 2017), s. 1-12.
• Sarıkoyuncu, Ali “Şeyhülislam Mustafa Sabri’nin Millî Mücâdele ve Atatürk İnkılâpları Karşıtı Tutum ve Davranışları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XIII/39 (Ankara 1997), s. 787-812.
• Sayı, Hasan Basri, Osmanlı Belgeleri Işığında Dr. Esat Bey’in Biyografisi ve Görme Engellilere Yönelik Eğitim Çalışmaları, yüksek lisans tezi, Konya 2008, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sunguroğlu, İshak, Harput Yollarında, I-IV, İstanbul: Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı, 1959-1968.
• Yarar, Necmeddin Rıfat - Ünver, A. Süheyl, Müderris Doktor ve Göz Mütehassısı Esad “Işık” Paşa, İstanbul: İstanbul Tabip Odası, 1972.
• Yayla, Turay, Diplomat Hasan Esat Işık’ın Biyografisi, yüksek lisans tezi, İstanbul 2014, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.