Religious and Social Institutions in Keban in the Ottoman Period

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 23, 45 - 71, 23.03.2025

Celalettin Uzun

Öz

Keban, which is a county of the city of Elazig today, did not have an important place in the Ottoman administrative organization until the 18th Century. However, when the operation of the mines was started here in the early the 18th Century, it started to gain importance in the Ottoman financial structure. Then, the area, which had a population growth along with financial development, became an important settlement center. New religious and social institutions were requited in the area in parallel with this growth and development.
In the present study, the religious and social structures in the city center and villages of Keban were introduced, and data was given on the mosques and masjids located here. Many of these structures, which served the public for years, and each of which were foundations, did not survive until our present day. For this reason, the study is important in terms of detecting foundation works that are not known to exist in the region.

Anahtar Kelimeler

Mosque, Masjid, Foundation, Complex

OSMANLI DÖNEMİNDE KEBAN’DA BULUNAN DİNİ VE SOSYAL KURUMLAR

Öz

Günümüzde Elazığ ilinin bir ilçesi olan Keban 18. yüzyıla kadar Osmanlı idari teşkilatı içerisinde önemli bir yere sahip değildi. Ancak bu yüzyılın başlarından itibaren buradaki maden ocaklarının işletilmeye başlanmasıyla birlikte Osmanlı mali yapısında önem kazanmaya başlamıştır. Mali gelişmeyle birlikte nüfus artışı da yaşanan bölge önemli bir yerleşim merkezi haline gelmiştir. Bu büyüme ve gelişmeye paralel olarak bölgede yeni dini ve sosyal kurumlara ihtiyaç duyulmuştur.
Bu çalışmada Keban’ın şehir merkezi ve köylerinde bulunan dini ve sosyal yapılar tanıtılarak buradaki cami-mescitler hakkında bilgi verilmiştir. Halka yıllarca hizmet veren ve her biri birer vakıf eseri olan bu yapıların pek çoğu günümüze ulaşmamıştır. Bu nedenle çalışma, bölgede varlığından haberdar olunamayan vakıf eserlerinin tespiti açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Keban, Cami, Mescit, Vakıf, Külliye

Kaynakça

• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Çemişgezek Hurufat Defterleri (VGMA. HD) 539, 541, 542, 543, 565, 568, 1083, 1084, 1092, 1094, 1095, 1098, 1099, 1158.
• 1.2. Vakıf Defterleri (VGM. Defter) 578, 597, 608/2, 740.
• 1.3. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (CBOA). A. AMD: 19/57. AE. SSLM. III: 72/4335, 71/4279. AE. SMST. III: 215/16982. A.MKT: 6/100. C.EV: 530/26751, 510/25782, 297/15107 C.MF: 20/977. HAT: 1456/48, 1457/1. TS. MA. d: 7026, 6973. TS.MA.e: 2443/135, 1220/18, 323/82, 534/23.
• 2. Salnameler H. 1302 (M. 1884) Tarihli Ma‘mûretü’l-Aziz Vilayet Salnamesi H. 1305 (M. 1887) Tarihli Ma‘mûretü’l-Aziz Vilayet Salnamesi H. 1325 (M. 1907) Tarihli Ma‘mûretü’l-Aziz Vilayet Salnamesi
• 3. Araştırma Eserler
• ALANOĞLU, M. (2017), “Arapgir Hâfıziye (Ispanakçı) Medreseleri ve Kütüphânesi” Tarih ve Gelecek Dergisi, Cilt 3, Sayı 3, s. 27-45.
• ALANOĞLU, M. (2017), “ 18. Yüzyılda Hayırsever Bir Osmanlı Veziri: Hâfız Mustafa Paşa’nın Elazığ ve Malatya Vakıfları” Vakıflar Dergisi, Sayı: 48, s. 123-135.
• BAY, Veysel B. – ÖZ, B. (2016), “Elazığ ili, Keban ilçesindeki Tescilli Yusuf Ziya Paşa Camii 22.01.2016 tarihli Raporu”, Müze Müdürlüğü Elazığ.
• BİLGİN, S. (2017), Keban Yusuf Ziya Paşa Camisi ve Külliyesi, Manas Yayıncılık, Elazığ.
• ÇAKAR, E. (Eylül 2019), “19. Yüzyılın İlk Yarısında Keban Köylerinin İdari ve Demografik Yapısı”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi (FÜHAD), Cilt: 6, Sayı: 12, s. 1-34.
• ÇAKAR, E. (Mart 2019), “19. Yüzyılda Keban: Demografik Yapı ve Meslekler”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi (FÜHAD), Cilt: 6, Sayı: 11, s. 1-31.
• ÇELİK, K. (2014), “Keban’da Yusuf Ziya Paşa Külliyesi Vakfı”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırma Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Elâzığ, s. 49-64.
• KORKMAZ, Ş. (2015), “Elazığ/Keban-Denizli Köyü Kervansarayı (Makıt Han)”, BEU. SBE. Derg. Cilt:4 Sayı:1 s. 209-232.
• REMZİ, M. - VASIF, M. (Temmuz 1327), Yeni Coğrafya-i Osmani, Mektebi Harbiye Matbaası, İstanbul.
• TIZLAK, F. (1997), Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775-1850), Türk Tarih Kurumu Yayınları ,Ankara.
• TIZLAK, F. (2013), “XIII. Yüzyıl Sonu İle XIX. Yüzyılın Yarısında Harput Çevresinde Madencilik Faaliyetleri”, Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ, s. 349-365.
• UZUN, C. (2020), Çemişgezek’te Osmanlı Vakıf Eserleri, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• YILDIRIM, S.-AYTAÇ, İ. (2021), “Yusuf Ziya Paşa’nın Hayatı ve Keban’da Yaptırdığı Konak Hamamı”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 55, s. 157-170.
• YİĞİT, A. (1997), “Keban Kasabası’nın Kuruluş ve Gelişmesine Etki Eden Coğrafi Faktörler”, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 6 s. 411-423.
• YÜKSEL, H. (1997), Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Madenleri 1776-1794 Tarihli, Maden Emini Defteri, Dilek Matbaası, Sivas.