تعريف الحسن لذاته من جديد

Yıl 2018, Sayı: 1, 72 - 87, 31.12.2018

Tahsin Kazan

Öz

لم توضح كثير من مسائل أصول الحديث. منها مسألة مصطلح "الحسن
لذاته". مركز الاختلاف حول هذا الاصطلاح خفة الضبط؛ هل تكفي لتعريفه تعريفا
صحيحا أم لا؟ وعدم الاجماع علي تعريف الحديث الحسن لذاته يدل بأن السلف لم يقولوا
الكلمة الفصل في هذا الموضوع، ولذا حصلت الضرورة في إعادة التعريف لهذا الاصطلاح.
لذلك في دراستنا هذه وقفت على تعريف الحديث الحسن لغة واصطلاحا ووازنت بين الحديث
الصحيح  وبين الحديث الحسن، ومن ناحية
تحديد الموضوع ركَّزتُ على تقويم الحسن لذاته.

وفي الحقيقة عند النظر إلى تعاريف الحديث الحسن بشكل عام نجد بأنه لا يوجد
له تعريف جامع مانع. وفي التعاريف الموجودة الأصل في نسبة تحقق خفة الضبط. يعتبر
الحديث صحيحا إذا كان الضبط تاما، وحسنا اذا كان خفيفا، أما الشروط التي يلزم أن
تكون موجودة في الحديث الصحيح لم تذكر في الحسن قط أو أشير الى القدر المشترك
بينهما. ونقدِّر بأن تلك التعاريف ناقصة حينما نزلت الرواية على مستوي الضبط مع
عدم ادعاءنا الخطأ فيها. ومن هنا يمكننا القول بأن كثيرا من الأحاديث مع انها ليست
من الحسن مندمجة تحت تعريفه المذكور في الكتب. وبحسبنا ان هذا النقص يحتمل ان يكون
نتيجة تفريقهم بين الصحيح والحسن بأدنى قيد.

اكثر ما يرى الحديث الحسن نوعا بين الصحيح والضعيف ولكن ما وجدنا في دراستنا
هذه هو عدم  حصر الحسن في خفة الضبط. مع
لزوم هذا الشرط يجب وجود القيود الاخرى الملزومة في الحديث الصحيح وهي العدالة
والاتصال وعدم العلة والشذوذ مع خفتها في الحسن .واذا أمعنا النظر الى شرط العدالة
نرى أن الحكم على الراوي اجتهادي وبالتالي يكون الحكم عليه ظنيا. يرى من بعض
العلماء عدم لفت الانتباه لشرط العدالة الظني باستخدامهم في حكمهم القطعي على
عدالة الراوى أو عدمه عند الاعتبار في الحكم بثبوت عدالة الراوي بطريقة الاجتهاد.
يرى النقص في العدالة كما في الضبط عند الرواة. وطريقة الضبط ليست بدرجة واحدة بل
بعدة درجات متفاوتة ويدل على ذلك  وجود صيغ
مختلفة في ضبط الرواة في علم الجرح و التعديل.

والخلاصة أن المحدثين وضعوا أمامهم الحديث الصحيح وانطلاقا من تعريفه عرفوا
الحديث الحسن . وعلى ضوء هذا قرروا بأن الحديث الحسن هو اقرب إلى الحديث الصحيح
بالنسبة لسائر الاحاديث . وفي تثبيت الحديث الصحيح أخذوا الضبط التام أساسا, وفي
تثبيت الحديث الحسن أخذوا الضبط الناقص أساسا. ولكن اوضحنا في دراستنا هذه بأنَّ
خفة الضبط وحدها لا تكفي لتعريف الحديث الحسن . ولأن التفريق بين الحديث الحسن
والحديث الضعيف والصحيح بخفة الضبط فقط يفتح باب المشكلة بأن الحديث الحسن يمكن أن
يكون حديثا ضعيفاً .( وهذا لا يقره أهل الحديث )

وأيضا إن الاتصال والعدالة والضبط في جميع الاحاديث ليس على مستوى واحد
ومثله أن عدم الشذوذ وعدم العلة في الاحاديث ليس على درجة واحدة .

وفي نهاية دراستنا هذه نستنتج التعريف الشامل التالي للحديث الحسن : "
هو مع أنه جامع لشروط الحديث الصحيح يتحقق مع درجةٍ أدنى من درجة الحديث الصحيح
" 

Anahtar Kelimeler

حديث, حديث حسن, الضبط, اصول الحديث, خفة

Hasen Lî Zâtihi’yi Yeniden Tanımlamak

Öz

Hadîsler, dinin esas
kaynaklarından ve temel dayanaklarından biridir. Bu kaynağın Hz. Peygamber’e
aidiyetinin tespiti noktasında ciddi gayret sarf edilmiştir. Hadîs usûlünün
sudûrdan sutûra geçtiği günden beri en ince detay bile düşünülmüş ve hadîslerin
doğru anlaşılması için bölümlere ayrılmıştır. Mütekaddimûn döneminde hadîsler,
hüküm itibariyle sahih ve zayıf olmak üzere ikili bir tasnife tabi tutulmuştur.
Müteahhirûn döneminde ise bu ikili tasnife hasen hadîs de ilave edilerek üçlü
bir tasnife geçilmiştir. Bu sınıflandırmanın da alt bölümleri mevcut olup bu
çalışmada sadece hasen li-zâtihi kavramının tanımı üzerinde durulacaktır.

Hadîs usûlünde kavramlar, hadîslerin aideyetinin
tespitinde önemli bir fonksiyona sahiptir. Önemli kavramlardan biri de hasen kavramıdır.
Hadîs usulünde hasen hadîsin ne olduğu tartışılmış ve onu tarif etmenin
zorluğuna dikkat çekilmiştir. Hasen hadîs için yapılan tariflerde bu kavramın
sahîh hadîsin şartlarını taşıdığı belirtilmiş, sahîh ile hasen arasındaki tek
farkın, hasen hadîsteki zabtın sahîh hadîse nispetle daha düşük oranda tahakkuk
etmiş olmasının altı çizilmiştir. Hadîs usûlüne dair yazılmış birçok eserde
hasen hadîsin tanımında zabtın noksan oluşuna işaret edilmesine rağmen sahîh
hadîs için istenilen diğer şartların eksiklik seviyesine değinilmemiştir. Bu
makalede sahîh hadîsin tanımında yer alan zabt şartı dışındaki diğer şartların
hasen hadîsin tanımında temel kıstas olduğu olup olmadığı ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadîs, Hasen Hadîs, Zabt, Hadis Metodolojisi, Hıffet

Redefining Ḥasan li Ḏātihi

Öz

Ḥadīths
are one of the main sources of religion and its main pillars. Serious efforts
have been made in determining the belonging of this source to the Prophet
(sav). The ḥadīths method has been considered even the finest detail since
the day of the hearts to the line, and has been divided into sections for the
correct understanding of the ḥadīths. In the period of the former scholars, ḥadīths
were subjected to a dual distinction, namely, the true ḥadīth (sahih) and the
weak ḥadīths In later scholars, in addition to these two classes, 'hasan ḥadīth'
was added and a triple classification was made. There are also sub-sections of
this classification and this study will focus only on the definition of Ḥasan
li ḏātihi

The concepts in ḥadīth method have an
important function in understanding the ḥadīths. One of the important
concepts is the concept of hasan. The hadith method in which hasen ḥadīth is
discussed and attention is drawn to the difficulty of describing it. In the
recipes for ''Hasen ḥadīth'' it is stated that this concept carries the
conditions of the true ḥadīth (sahih). The only difference between real and
hasen ḥadīths is the fact that the sources in the hasen ḥadīth had accrued
less than the real hadith. In many works written about the ḥadīth method,
although there is a deficiency of the source in the definition of hasen ḥadīth,
the deficiency level of the other requirements for true ḥadīth had not been
mentioned. In this article, it will be examined whether the other conditions
except the source condition in the definition of true ḥadīth are the basic
criterion in the definition of hasan ḥadīth.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Hadith methodology, Ḥasan ḥadīth, Ḍabt

Kaynakça

• Alâî, Selâhaddîn Halil b. Keykeldî b. Abdullah. Câmiu’t-tahsîl fî ahkâmi’l-mürsel. Tahkik, Hamdî Abdülmecîd es-Silfî. Beyrut: 1407/1986.
• Aydınlı, Abdullah. Hadîs ıstılahları sözlüğü. İstanbul: İfav yayınları, 2016.
• Bikâî, Ebü’l-Hasan Burhanüddîn İbrahim b. Ömer b. Hasan er-Rubât. en-Nüketü’l-vafiyye. thk. Mahir Yâsin el-Fahl, Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1417.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Kifâye fî ma‘rife usuli ilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdillah es-Sûrekî ve İbrahim Hamdî el-Medenî, Medine: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Bağdâdî, el-Câmi‘u li-ahlâkı’r-râvî ve âdâbi’s- sâmi‘, thk. Mahmûd Tahhân, Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1403.
• Bağdâdî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî. Ma‘rifetü’r-ricâl, thk. Ebû Ömer Muhammed b. Alî el-Ezherî, Kahire: Dârû’l-Fârûk el-Hadîse, 1430/2009.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. Muğîre. et-Târihu’l-kebîr, thk. Muhammed Abdülmu‘îd Hân, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• Cezâirî, Tahir b. Salih. Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’l-eser. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Beyrut: Dârü’l-Beşâir, 1430/2009.
• Çakan, İsmail Lütfi. Şekil ve Örneklerle Hadîs Usûlü. İstanbul: İfav yayınları, 2012.
• Dureys, Halid. el-Hadîsü’l-hasen li-zâtih ve li-gayrih dirâsetun istikrâiyye nakdiyye. Riyad: Advâu’s- Selef, 1426/2005.
• Dımeşkî, Nâsirüddîn. ‘Ukûdu’d-dürer fî ‘ulûmi’l-eser ve şerhuhâ hallu ‘ukûdi’d-dürer. thk. Abdullah b. Ali Mürşid, Suudi Arabistan: Dâru’l-Abbâs, 1415.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as el-Ezdî, Sünen, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Elbânî, Ebû Abdirrahman Muhammed Nâsirüddîn. ed-Dürer fî mesâili’l-mustalahi ve’l-eser. Haz. Muhammed b. Muhammed b. Abdullah el-Geylânî, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1422/2001.
• Elbânî, İrvâu’l-ğalil fî tahrîci ehâdîs-i mennâri’s-sebîl. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1405.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed b. İbn Abdilberr en-Nemerî. Câmi‘u beyâni’l-‘ilim ve fadlih. thk. Ebü’l-İşbâl ez-Züheyrî, Damâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1427.
• İbn Abdilhâdî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Şerhu kaside-i Ğurâmî Sahîh, thk. Hüseyin b. Ukâşe, Kahire: Dârü’l-Fârûki’l-Hadîse, 1427/2006.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. el-Mevdu‘ât mine’l-ehâdîsi’l-merfûât. thk. Abdurrahman Muhammed Osmân, Beyrut: Dâru’l-Fıkr, 1403/1983.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. el-Esiletü’l-fâika bi’l-ecvibeti’l-lâika. thk. Muhammed İbrahim Hafizurrahman, 1410.
• İbn Hacer, Netâicü’l-efkâr fî tahrîci ehâdîsi’l-Ezkâr. thk. Hamdî Abdülmecid es-Silfî, Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1421/2000.
• İbn Hacer, en-Nüket alâ kitâb İbni’s-Salâh, thk. Rabî‘ b. Hâdî el-Medhalî, Riyad: Dârü’r-Râye, 1417.
• İbn Hacer, Nüzhetü’n-nazar, thk. Nureddin Itr, Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, 1432/ 2011.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fedâ’İmâmüddin İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî. İhtisâru ‘ulûmi’l-hadîs. thk. Ali b. Hasan b. Ali b. Abdülhamid, Riyad: Dâru’l-Âsime, 1415.
• İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu‘cemu mekâyiysi’l-lugat. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1414.
• İbnü’n-Nefîs, Alâeddîn Ali. el-Muhtasar fî ilmi usûli’l-hadîs. thk. Yûsuf Zeydân, Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye, 1412/1991.
• İbnü’l-Mulakkın, Sirâcüddîn Ömer b. Ali b. Ahmed el-Ensârî. el-Mükni‘ fî ulûmi’l-hadîs. thk. Abdullah b. Yusuf, Suudi Arabistan: Dâru Fevvâz, 1413/1992.
• İbnü’l-Mulakkın, et-Tezkira fî ‘ulûmi’l-hadîs. (Tavdîhu’l-ebher ile birlikte) thk. Abdullah b. Abdürrahim el-Buhârî, Kahire: Dâru’l-İmâm Ahmed, 1429/2008.
• İbnu’s-Salâh, Ebû ‘Amr Osmân b. Abdurrahman. ‘Ulûmu’l-hadîs. thk. Nureddîn Itr, Beyrut: Dâru’l-Fkır, 1425/2004.
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Musa. el-Kulliyât mu‘cem fi’l-mustalahât ve’l-furûku’l- lugaviyye. thk. Adnân Dervîş ve Muhammed el-Misrî, Beyrut: Muessesetü’r- Risâle, 1412/1992.
• Koçyiğit, Talat. Hadîs usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Râgıb, Ebu’l-Kâsım Hüseyîn b. Muhammed el-İsfâhanî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’an. thk. Muhammed Seyyid Geylânî, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• San‘ânî, Muhammed b. İsmâil b. Salâh b. Muhammed el-Hüseynî. Tavdîhu’l-efkâr li-meânî tankîhü’l-enzâr. thk. Muhammed b. ‘Uveyde, 1417/1997.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman b. Muhammed b. Ebû Bekr b. Osmân b. Muhammed. et-Tavdîhu’l-Ebher li-tezkira İbni’l-Mulakkın fî ilmi’l-eser. thk. Abdullah b. Abdürrahim el-Buhârî, Riyad: Edvâu’s-Selef, 1418/1997.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celalüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbu’r-râvî fî şerh takrîbi’n-Nevevî. Beyrut: Muessesetü’l-Kütübi’s-Sikâfe, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horâsânî. es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Hasan Abdülmün‘im Şelbî, Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 1421, 2001.
• Özdemir, Veysel. “Hadîslerin Sıhhat Açısından Taksimi ve Hasen Hadîs Istılâhının Ortaya Çıkışı”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Dergisi, 2013, 45.
• Yücel, Ahmet. Hadîs usulü. İfav Yayınları, İstanbul: 2018.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Muhammed b. Behâdır b. Abdulllah.el-Mensûr fi’l-kavâid. thk. Teysîr Fâik Ahmed Mahmud, Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf, 1405.
• Zerkeşî, en-Nüket alâ mukaddimeti İbni’s-Salâh. thk. Zeynülâbidîn b. Muhammed, Riyad: Advâu’s-Selef, 1419/1998.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. el-Mukıza fî ilmi mustalahi’l-hadîs, Abdülfettâh Ebû Gudde, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmî, 1412.
• Zehebî, Zikru men yu‘temed kavluhu fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmî, 1410.