Kur’an ve Sünnet Perspektifinden İnsanın Amel ve Eseri

Yıl 2020, Sayı: 4, 163 - 194, 31.07.2020

Nizamettin Çelik

https://doi.org/10.5281/zenodo.3966274

Öz

İyilik, kişinin kendisine, aile çevresine ve sosyal çevreye karşı olmak üzere yaptığı faydalı ve yerinde davranışlardır. Yapılan her güzel davranışın Allah katında bir değeri vardır. Fakat bazı hadisler, bir kısım iyiliklere bunun ötesinde bir değer katarak onların etkisinin ölümden sonra da devam edeceğini, sahibinin amel defterinin kapanmayacağını ifade etmektedir. Bu çalışmada Hz. Peygamber’in (sav) bu bağlamdaki hadislerini detaylı şekilde inceleyip insanın amel ve eserinin bu ölümsüzlük boyutunu, irdelemeye çalışacağız. Konuyla ilgili yapılmış olan değerlendirmelere bakıldığında şârihlerin, ölenin arkasından amel defterinin kapanmayacağını bildiren hadisleri, sevabı ölüye ulaşan ve ulaşmayanlar şeklinde daha dar çerçevede yorumladıkları; müfessirlerin ise, Yasin Sûresi 12. ayette geçen (ونكتب ما قدموا وآثارهم) “onların önden göndermiş olduklarını ve bıraktıkları eserleri yazarız.” ifadesini aynı hadisler bağlamında değerlendirerek kişinin toplumun faydası için bıraktığı eserin veya tam aksi bir davranışın geçerliliğinin ölümden sonra da devam edeceği şeklinde daha genel bir yaklaşım sergiledikleri görülmektedir. Bu çalışmayla kişinin ölümle amel defteri kapanmayan eserlerinin sosyal boyuttaki ıslah nitelikli iyilik ve ihsan olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hz. Peygamber, İyilik, Âmel, Eser, Islah, İfsat

Man’s Deeds and Works From the Perspective of Ḳurʾān And Sunna

Öz

Anahtar Kelimeler

Prophet, Goodness, Deed, Work, Reclamation, Seduction

عمل الإنسان و أثره من منظور القرآن و السنة

Öz

كل سلوك الخير والشر ل ا تأثير فردي واجتماعي وجزاء أخرَوٍي أيضا. غير أن بعض الأحاديث تضيف معنى آخَر إلى شيء من الخير والشر فوق ذلك، مؤكدة أن تأثيرها سيستمر بعد وفاة كل أحد.

في هذه الأحاديث نبهت واكدت على دقة عمل الإنسان و أثره ؛ وقد تم التأكيد على أن بعض الأعمال ستستمر بعد الموت. وفي هذه الدراسة ، سنحاول الكشف عن مدى هذا النمط من السلوك بعد نقل الأحاديث التي ترد إلى أن كتاب الأفعال لن يغلق بعد وفاة المرء.

والهدف من الدراسة هو إظهار طبيعة هذه السلوكيات التي أبرزتها الأحاديث والتي أقرها القرآن. لذلك ، فقد تم تقسيم إلى الحسنة الفردية والحسنة الاجتماعية في الدراسة. وقد كُشِفت أن الحالات التي أبرزتها الأحاديث هي ظواهر لها بُعد اجتماعي مثل الإنتاجية الاجتماعية والإعمار والمعرفة والحسنة التي هي البعد الإصلاحي حيث لا يجذب المصنفون والشارحون الكثير من الاهتمام لها عادة. ولا تنتهي الأنشطة المؤهلة للإصلاح التي توجيه المجتمع إلى الاتجاه الصحيح إلى الموت.

Anahtar Kelimeler

النبي, الحسنة, العمل, الأثر, الإصلاح, الإفساد

Kaynakça

• Abdurrahman b. Nâsır es-Sa’dî. Teysîru’l-Kerîmi’r-Rahmân fi tefsiri kelami’l-Mennân. Thk. Abdurrahman b. Muâlla el-Luveyhik. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2002.
• Abdurrazzak, Ebu Bekir b. Hammam es-San’ani. el-Musannef. Thk. Habibu’r-Rahman el- Â’zamî. 12 cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslami, 1983.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned. Thk. Şuayb Arnavudî, Adil Murşîd. 50 cilt. Lübnan: Müessesetü’r-Risale, 1999.
• Ali b. el- Mutarrazî, Ebu’l-Feth Nasru’d-Din b. Âbdi’s-Seyyid. el-Muğrib fi tertîbi’l- mu’rib. Thk. Mahmud Fahurî, Abdu’l-Hamid Muhtar. 4 cilt. Halep: Mektebet-u Usabe b. Zeyd, 1979.
• Âynî, Beedruddin Mahmud b. Ahmed. Ûmdetü’l-Kârî Şerhu Sahihi’l-Buhârî. Thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. 25 cilt. Beyrut: Daru Kutübi’l-İlmiyye, 2001.
• Azîmâbâdî, Avnu’l-Ma’bud şerhu Süneni Ebî Davûd.14 cilt. Dımeşk: Daru’l- Feyha, 2013.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Huseyn. es-Süneü’l-kübrâ. 11 cilt. Beyrut: Daru’l- Marife, 1986.
• Beyhakî. Şua’bu’l-İman. Thk. Muhammed Said. 14 cilt. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1991.
• Bezzar, Ebu Bekir Ahmet b. Amr b. Abdi’l-Halık. Müsnedü’l-Bezzar. Thk. Mahfuzu’r-Rahman Zeynullah. 9 cilt. Medine: Mektebetü’l-U’lum ve’l-Hikem, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Camiu’l-müsnedü’s-sahihu’l-muhtasar min umuri Resulillahi ve sünenihi ve eyyamihi. Thk. Muhammed Zuheyr b. Basır. 9 cilt. Beyrut: Daru’t-Tevki’n-Necat, 2013.
• Cürcanî, Ali b. Muhammed eş-Şerif. (h. 816.), Kitabu’t-ta’rifat. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Mara’şlı. Beyrut: Daru’l- Nefais, 2007.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer. es-Sünen. Thk. Şuayb Arnavudî v.dğr., 6 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2004.
• Darimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. Sünenü’d-Dârimî. 5 cilt. Riyad: Daru’l- Muğni, 2000.
• Demir, Mustafa. Türkiye Selçuklu Şehirlerinde İmaret Kurumları ve Vakıfları. 27: 40-45. Ankara: Vakıflar Dergisi, 1998.
• Diyauddin Nu’man es-Sûsî. el-Fesad ve’l-Müfsidun Dirasetün Kur’aniyyetun Mavduûyyetun, Gazze: El-Camiatu’l-İslamiyye, 2006.
• Ebu Âvane, Yakup b. İshak el-İsferainî Müsnedü Ebi Âvane. Thk. Eymen b. Arif. 5 cilt. Beyrut: Daru’l- Ma’rife,1998.
• Ebû Davûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî. es-Sünen. Thk. Yasir Hasan v.dğr., Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2013.
• Ebu Suûd Efendî, Tefsiru Ebî Suûd, thk. Halit Abdulğani Mahfuz, 9 cilt. Daru Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2010.
• Ebû Ya'lâ el-Mevsulî, Ahmed b. Ali b. Müsenna et-Temimî. Musnedu Ebî Ya’lâ el-Mavsılî. Thk. Hüseyn Selim Esed, 14 cilt. Dımeşk: Daru'l-Me'mun li't-Turas, 1984.
• ed-Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer. es-Sünen. Thk. Şuayb Arnavutî v.dğr. 6 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2004.
• el-Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef b. Sa’d et-Tücîbî. el-Müntekâ. Thk. Muhammed Abdulkadir Ahmed Âtâ, 9 cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• el-Beğavî, Hüseyn b. Mes’ud, Şerhu’s-Sünne. Thk. Şuayb Arnavutî, Muhammed Züheyr el-Şâvîş, 29 cilt. Beyrut: Mektebu’l-İslamî, 1983.
• el-Herârî, Muhammedü’l-Emin b. Abdullah el-Erâmî el-Âlevî. el-Kövkebü’l-Vehhac Şerhu Sahih-i Müslîm., 26 cilt. Mekke: Daru’l-Minhac, 2009.
• Elmalılı, Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. Sadeleştiren: Sıtkı Gülle. İstanbul: Huzur Yayın ve Dağıtım, 2008.
• el-Muzhirî, Müzhiriddin ez-Zeydanî Hüseyn b. Mahmud, el-Mefatîhu fi şerhi mesabîh, thk. Komisyon, Kuveyt: Daru’n-Nevadir, 2012.
• es-Sa’dî, Abdurrahman b. Nâsır. Teysîru’l-Kerîmi’r-Rahmân fi Tefsir-i kelami’l-Mennan. Thk. Abdurrahman b. Mualla el-Lüveyhik. Beyrut: müessesetü’r-Risale, 2002.
• es-Saânî, Muhammed b. İsmail. Subululü’s-Selam şerhu büluğü’l-meram. Thk. Muhammed Nasuriddin el-Elbanî. 4 cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 2006.
• Es-Suyutî, Celaluddin. ed-Dîbac ala Sahih-i Müslîm, thk. Ebu İshak el-Huveynî el-Eserî. 6.cilt. el-Memleketü’l-Arabiyyetu’s-Suudiyye: Daru İbn Affan,1996.
• eş-Şirbinî, Muhammed b. Ahmed el-Hatib, es-Siracu’l-Munîr fi’l-i â’neti a’la ma’rifeti be’di me’anî kelami rabbina el-hakîmi’l-habîr. Thk. İbrahim Şemsu’d-Din, 4 cilt. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Fârâbî. Ebu Nasr. Arau ehli’l-medineti’l-fadile ve muzadduha. Thk. el-Beyr Nasrî Nadir, Beyrut: Daru’l-Meşrik, 1986.
• ibn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr b. Asım en-Nemerî el-Kurtubî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. Thk. Mustafa b. Ahmed el-Âlevî, v.dğr., 26 cilt. Beyrut: Muessesetu’l-Kurtuba, 1967.
• İbn Adil ed-Dimeşkî, Ebu Hafs Ömer b. Ali b. Adil ed-Dımeşkî el-Hanefî. el-Lubab fi û’lumi’l-Kitab. Thk. Adil Ahmed Abdu’l-Mevcud, Ali Muhammed Muavvaz, Muhammed Sa’d Ramadan Hasan, Muhammed el-Mütevelli Harb, 20 cilt. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. et-Tehrir ve’t-tenvir. 30 cilt. Tunus: Daru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Ebî Hatîm. Tefsiru’l-Kur’ani’l-Âzim Müsneden an Rasûlillahi (sav) ve’s-Sahabeti ve’t-Tabiin. Thk. Esad Muhammed Tayyib. 10 cilt. Sayda: Mektebetü’l-Asriyye, 1997.
• İbn Heyyan, Esiru’d-Din Ebi Heyyan Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Yusuf b. Heyyan. el-Behru’l-Muhît. Thk. Adil Ahmet Abdulmevcud, 8 cilt. Beyrut: Daru Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed Ebu Hatim et-Temîmi. es-Sahih. Thk. Şuâyb Arnavudî. 18 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1993.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik bin Hişam el-Himyeriy. es-Siretü'n-Nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sekâ, İbrahim Ebyarî, Abdu’l-Hafiz Şelebî. Beyrut: Daru İbni Kesir, 2005.
• İbn Hüzeyme, Muhammed b. İshak, Sahih-u ibn Hüzeyme. Thk. Muhammed Mustafa Âzamî, el- Beyrut: Mektebu’l-İslami, 1980.
• İbn Mace, Hafız Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî, Sünen-ü İbn Mace. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî, Beyrut: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr. Cemalu’d-Din ebi’l-Fazl Muhammed b. Mükrim. Lisanu’l-Arap. Thk. Amir Ahmed Hayder, Lübnan: 2009.
• Koca, Suat. Ahlaki Değerler Ve Dindarlık Mekârim-i Ahlak Literatürü Bağlamında Bir İnceleme. 2: 65-71. Ankara: ESKIYENİ, 2006.
• Kurtubî, Muhammed b Ahmed. el-Cami’ li Ahkâmi’l-Kur’’an. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 4 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006.
• Malik b. Enes. el-Muvatta. Thk. Muhammed Fuad Abdu’l-Bakî. Kahire: Daru’l- Hadis, 2005.
• Mâturîdî, Muhammed b. Muhammed b. Ahmed Ebu Mensur. Te’vilatu Ehl- Sünne. Thk. Mehdi Basullumî. 9 cilt. Beyrut: Daru Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, Tefsir-u Mâverdî (en-Nüket ve’l-uyun). Thk. Es-Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahim. 6 cilt. Beyrut: Daru’l-Kutübi’l-İlmiyye, ts.
• Muhammed b. Ali b. Âdem el-İtyûbî el-Vellevî. Zahîretü’l-ukbâ fî şerhi’l-Müctebâ, 42 cilt. Riyad: Daru’l-Mi’rac, 1996.
• Mübârekfûrî, Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuḥfetü’l-aḥveẕî şerḥu Câmiʿi’t-Tirmiẕî. Thk. Abdulvehhab abdullatif. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikir, ts.
• Münavî, Muhammed Abdurraûf. Feyzu’l-Kadir şerhu camiû’s-sağîr. thk. Komisyon. 6 cilt. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1972.
• Müslîm, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyrî en-Neysaburî. Sahih-u Müslim. Thk. Muhammed Fuat Abdulbakî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Nesaî, Ahmet b. Şuayb Ebu Abdurrahman. el-Mücteba. Thk. Ebu Fettah Ebu Ğudde. Halep: Mektebetu’l-Metbuâtu’l-İslamiyye, 1986.
• Nevevî, Muhyiddin Yahya b. Şeref. el-Minhac şerhu sahihi Müslim. 18. cilt. Beyrut: Dâru’s-Subh, 2010.
• Nisaburî, Hâkim. el-Müstedrek A’la sahiheyn. Nşr: Yusuf Abdurrahman el-Maraşlı. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, ts.
• Rağıb el-Isfahanî, Ebu’l-Kasım Hiseyin b. Muhammed. el-Müfredat fi ğarîbi’l-Kur’an. Thk. Muhammed Halil. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 2010.
• Razî, Ebu Bekir Muhammed b. Şemsuddin. Muhtaru’s-sihah. Düzenleyen: Eymen Abdurrazzak eş-Şevva, Dımeşk: Daru’l-Feyha, 2010.
• Razî, Fahruddin Muhammed b. Ömerb. Hüseyn. Tefsîru’l-kebîr, Mefâtîhu’l- gayb. Thk. İbrahim Şemsu’d-Din, Ahmed Şemsu’d-Din, 33 cilt. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Sa’lebî, Ebu İshak Ahmed b. Muhammedb. İbrahim, el Keşf ve’l-beyan an tefsiri’l-Kur’an. Thk. Halid b Avn. 33 cilt. Cidde: Daru’d-Tefsir, 2010.
• Süleyman b. Davud b. el-Carud, Müsnedü’t-Teyâlisî. Thk. Muhammed b. Abdu’l-Muhsin, 4 cilt. Kahire: Daru’l-Hicre, 1999.
• Şevkanî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-kadîr el-Câmiû beyne fenni’r-rivaye ve’d-dirâye min ilmi’t-tefsir. Thk. Haşim el-Buharî, 5 cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 2010.
• Taberânî, Mu’cemu’l-evsat. Thk. Abdu’l-Muhsin b. İbrahim el-Hüseynî. Kahire: Daru’l- Haremeyn, 1995.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmet. Mu’cemu’l-kebir. Thk. Abdu’l-Mecid es-Selefî. 25 cilt. Kahire: Mektebet-u İbn-i Teymiye, 1983.
• Taberî, Muhammed b. Cerir. Camiu’l-beyan an tevili ayi’l-Kur’ân. 30 cilt. Mekke: Mektebetu’l Faysaliyye, ts.
• Tirmizî, Ebu İsa. Sünenü’t-Tirmizî. Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Muhammed Fuad Abdulbakî. 5 cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Ârabiyye, 1977.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Mekarimu’l-Ahlak. Riyad: Medaru’l-Vatan li’n-Neşr, 1428.
• Waardenburg, Jacques. “Teslîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 548-549. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yahyâ b. Sellâm, İbn-i Ebî Sa‘lebe et-Teymî, Tefsîru Yaḥyâ b. Sellâm. 2 cilt. Thk. Hind Şelebî, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004
• Zamani, Kerim. Minâger-i Aşk, (Aşkın Nakkaşı), Konularına Göre Mesnevi Şerhi. Çev: Ali Yaver Caferi, Editör: Sinan Yağmur, Konya: Karatay Akademi Yayınları, 2011.
• Zebidî, Muhammed b. Muhammed b. Abdu’r-Razzak el-Hüseynî. Tâcu’l-ârus min cevahiri’l- kamus. Thk: Mecmua’. 40 cilt. Riyad: Daru’l-Hidaye, 2000.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. el-Keşşaf an hakaiki’t-tenzil. Thk. Ebû Abdillah ed-Dânî b. Münîr. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 2012.