İmâm Buhârî’nin Metinlerini Çelişki Sebebiyle İlletli Bulduğu Hadisler

Yıl 2021, Sayı: 7, 255 - 275, 31.12.2021

Çevirmen: Mehmet Ali Çalgan

Öz

Bu makalede İmam Buhârî’nin muhtelif kitaplarında bulunan ve Kitab ve Sünnet’te sabit olan durumlara veya tarihî ve aklî hakikatlere muhalefet ettiği için metninde sıhhat hükmü verilmesine engel, mâna yönünden bir illet olduğunu açıkça belirttiği hadislerden kırk tanesi incelenmiştir. Bu araştırmada Buhârî’nin tasrih etmeksizin sadece metindeki illetine özlü bir ibare kullanarak işaret ettiği diğer hadislerden ise örnek alınmamıştır. İncelenen hadisler Buhârî’nin et-Tarihü’l-Kebîr, et-Tarihü’l-evsat, ed-Duafaü’s-sagir, Ref’ü’l-yedeyn fi’s-salat isimli eserlerinde Tirmizî’nin el-ʿİlelü’l-kebîr isimli eserinde yer almaktadır. Buhârî’nin illetli bulduğu hadisleri beş başlıkta incelenmiştir. Bunlar, metinleri sahih sünnete aykırı olan hadisler, metinleri söz konusu hadisin râvisi olan sahabînin diğer sahih rivayetlerine aykırı olanlar, metni sahabenin ameline aykırı olanlar, metni o hadisi rivayet eden kişinin görüşüne ve mezhebine aykırı olanlar ve metni vâkıaya aykırı olanlar şeklindedir. Araştırmamız sonucunda İmam Buhârî’nin hadis metnini tenkidde metodunun kuvvetini ve haberlerin metninin muhalefetten selameti hususuna dikkatini gördük. Makalede Buhârî’nin kullandığı “lâ yutâbeu aleyh”, “fîhi nazar” gibi bazı muhtasar ifadelerin metin tenkidiyle irtibatı da görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Buhârî, Metin Tenkidi, İllet, Münker

Kaynakça

• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. ed-Duafaü’s-sagir. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1404.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Tarihü’l-evsat. thk. Muhammed b. İbrâhim el-Leheyran. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 1998/1418.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Tarihü’l-Kebîr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Ref’ü’l-yedeyn fi’s-salat. thk. Bediuddin Raşidi. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1996/1416.
• Dârekutni, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer. Su’âlâtü’l-Berkani li’d-Dârekutni riv. Kereci anhu. thk. Abdürrahim Kaşgari. Lahor: Kütübhane-i Cemili, 1404.
• Hatîb el-Bağdadi, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali. el-Kifaye fî ilmi’r-rivaye. Medine: el-Mektebetü’l-İlmiyye.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. İlelü’l-hadis. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1985.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-asar. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1425.
• İbn Hacer Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. el-Kavlü’l-müsedded fi’z-zebbi ani’l-müsned li’l-imam Ahmed. Riyad: Mektebetü’l-meârif, 1402.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Aḥmed b. ʿAli. Fetḥu’l-bârî bi şerḥi Saḥîḥi’l-Buhârî. thk. Abdulaziz b. Abdullah b. Bâz. Beyrut: Dâru’l-Mâʿrife, 1379. İbn Hibban, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed. el-Mecrûhîn mine'l-muhaddisin ve'd-duafa ve'l-metrukin. thk. Mahmûd İbrâhim Zayed. Haleb: Dârü’l-Va’y, 1402.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed. Şerhu İleli’t-Tirmizi. thk. Nureddin Itr. Riyad: Dârü’l-Atâ, 1421.
• İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. et-Tahkik fî ehâdîsi'l-hilaf. thk. Müs’ad es-Sa’denî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414.
• Köktaş, Yavuz. “Hadiste İllet: Ümmetin Faziletiyle İlgili Bir Hadisin Değerlendirilmesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2002), 41-73.
• Makdisi, Ebü’l-Fazl Muhammed İbn Tahir. Etrafü’l-garaib ve’l-efrad min hadisi Resulillahi li’d-Dârekutni. thk. Mahmûd Nassar, Seyyid Yusuf. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998/1419.
• Nevevi, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Mecmu’ şerhi’l-Mühezzeb. Beyrut: Dârü’l-Fikr.
• Şâyi, Abdurrahman b. Süleyman. el-Ehâdîs elletî Kâle fîhâ el-İmâmu’l-Buhârî (Lâ Yutâbeu Aleyhi) fî’t-Târîhu’l-Kebîr. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1422/2001.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-ʿİlelü’l-kebîr. thk. Subhî es-Semerrâî. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, 1409.
• Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr. ed-Duafaü’l-kebir. thk. Abdülmu’ti Kal’aci. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984/1404.