منهج أبي جعفر النحَّات في كتابه "رجال البخاري الذين روى عنهم بأسمائهم وأنسابهم"

Yıl 2022, Sayı: 9, 190 - 233, 31.12.2022

Halim Medebbeur

Öz

يُعد صحيح الإمام البخاري، من أهم المراجع الحديثية التي اعتنت بها الأمة، قديما، وحديثا، متناً، وسنداً، ومن وجوه تلك العناية، بيان شيوخ البخاري، عدّاً لهم، وبياناً لدرجتهم، وتوضيحاً لوجه رواية البخاري عنهم، وتأتي هذه الدراسة في هذا السياق، إذ توضح منهج أبي جعفر النحَّات في كتابه "رجال البخاري".وتأتي أهمية الدراسة من جهة الحاجة لمعرفة جهود أبي جعفر النحَّات، في جمعه، وكلامه في شيوخ البخاري، وهذا لكونه من أوائل من جمع شيوخ البخاري، واعتمدت الدراسة على المنهج الاستقرائي، باستقراء شيوخ البخاري، ومدى موافقة النحات في إحصائهم، ثم المنهج التحليلي بتحليل هذه المواضع، مع استخدام المنهج الاستنباطي بأخذ تصورٍ شاملٍ لمنهج النحات في بحثه. وللإجابة على ذلك كان لابدّ من وضع ثلاثة مباحث، فالأول لبيان ترجمة النحَّات، وجهود علماء الحديث في احصاء شيوخ البخاري، ثم المبحث الثاني ببيان منهج النحَّات في جمعه هذا، والمبحث الثالث: ببيان أوهام النحَّات، وجاءت نتائج الدراسة باعتماد علماء الحديث لجهود النحَّات، وموافقتهم له في توثيق الرواة، وتفسير المهمل، مع بيان ما فاته من الشيوخ، وما وَهِمَ فيه، ولهذا أوصت الدراسة بزيادة البحوث حول رجال البخاري، بتحقيق ما لم يتم تحقيقه، ودراسة مناهج من كتب في هذا الباب.  

Anahtar Kelimeler

الحديث, صحيح البخاري, أبو جعفر النحات, الجرح والتعديل, شيوخ البخاري

Abū Jaʿfar Al-Naḥḥāt's Method in His Work “Rid̲j̲āl Al-Buk̲h̲ārī ʿalā L'ladhīna Rawā ʿanhum bi Asmā'ihim wa Anṣābihim

Öz

The Ṣaḥīḥ of Imam al-Buk̲h̲ārī is considered one of the most important ḥadīth references that the past and modern-day ḥadīth scholars have credited in terms of both the text and the chain of narration. The importance given by scholars to this work is revealed through the mentioning of the sheiks of al-Buk̲h̲ārī, listing their names and statuses. This study comes in this context, as it clarifies the approach of Abū Jaʿfar al-Naḥḥāt in his book "Rid̲j̲āl al-Buk̲h̲ārī ", which focuses on the teachers of al-Buk̲h̲ārī. The importance of the al-Naḥḥāt becomes obvious when we know that Abū Jaʿfar was the first scholar to collect information on the teachers of al-Buk̲h̲ārī. In this study we implemented an inductive approach in examining Abū Jaʿfar’s struggle in identifying al-Buk̲h̲ārī’s teachers. Then through the deductive approach we explained the examples Abū Jaʿfar cited in this work. In the study, the subject was discussed in three parts. In the first chapter, the biography of Abū Jaʿfar and the studies of scholars on al-Buk̲h̲ārī's teachers are discussed. In the second part, it was tried to determine the method used by Abū Jaʿfar in his book. In the third chapter, the errors and flaws in the work are mentioned. The conclusions reached in the research were made by taking into consideration the trust of the scholars in Abū Jaʿfar's work, the consent of the narrators about the reliability of the narrators, the addition of the teachers who were not included in the work of Abū Jaʿfar, and the detection of Abū Jaʿfar's mistakes. This study recommends the investigation of the other books on al-Buk̲h̲ārī's narrators and the examination of the methods of the works written on this subject.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Ṣaḥīḥ al-Buk̲h̲ārī, Abū Jaʿfar al-Naḥḥāt, Disprove and Modification, The Sheiks of al-Buk̲h̲ārī

Ebû Cafer en-Nehhât’ın Ricâlü’l-Buhârî Ellezîne Ravâ anhu bi Esmâihim ve Ensâbihim İsimli Eserindeki Metodu

Öz

İslâm ümmetinin İmam Buhârî’nin Sahîh isimli eserine olan ilgisi, ilk derlendiği andan itibaren alimler arasında dolaşması, Buhârî’nin hadislerin sıhhatine dair tespitlerinin alimler tarafından onaylanması, hocaları, ravileri ve eseri açıklamak amacıyla şerhler yazılması şeklinde tezahür etmiştir. Buhârî’nin eserine verilen değerin ortaya çıktığı alanlardan biri de Buhârî’nin hocalarının sayısı, tabakaları, dereceleri ve Buhârî’nin onlardan hadis rivayeti hakkında yapılan araştırmalardır.
Ebû Cafer en-Nehhât’ın Buhârî’nin hocaları hakkında yazdığı Ricâlü’l-Buhârî ellezîne Ravâ anhu Biesmâihim ve Ensâbihim isimli eseri, konuyla ilgili olarak kaleme alınan ilk eserlerdendir. Buhârî’ye birçok eleştirinin yöneltildiği bu asırda alimlerin Buhârî’nin eserine verdiği önemi ortaya koymak için Nehhât’ın kitabının incelenmesi gereklidir. Ayrıca araştırmada Ebû Cafer’in metodunun tespiti ve kendisinden sonra bu konuda yazılan eserlerle mukayesesi de yapılmıştır.
Araştırmada Buhârî’nin Sahîh isimli eserindeki hocalarının tespiti ve Ebû Cafer’in bu konudaki başarısı tümevarım metoduyla ele alınmıştır. Sonra Buhârî’nin hocalarıyla ilgili tümevarım metoduyla elde edilen veriler, analitik metotla tahlil edilmiş, Ebû Cafer’in kitabında kullandığı metot hakkında ortaya koyduğu kapsayıcı örnekler aracılığıyla tümdengelim metoduyla açıklanmıştır.
Araştırmayla ilgili ortaya atılan bu soruları yanıtlayabilmek için bir mukaddime yazmak gerekli olmuştur. Bu kısımda Ebû Cafer’in Buhârî’nin bütün hocalarını tespit edip edemediği, Buhârî’nin hocalarını tespitte kullandığı önemli noktalar, vehimlerinin olup olmadığı araştırmanın önemi ve hedefleriyle beraber zikredilmiştir. Muhaddislerin kitaplarını tasnif ederken bağlı kaldıkları metot, muhaddislerin Buhârî’nin kitabına verdikleri önem, araştırmada uygulanan metot, plan burada incelenmiştir. Konuyla ilgili daha önceden yapılan bir araştırma tespit edilememiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sahih-i Buhârî, Ebû Cafer en-Nehhât, Cerh ve’t-taʿdîl, Buhârî’nin Hocaları

Kaynakça

• Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sâbit el-. el-Kifâye fî ilmi’r-Rivâye. thk. İbrahim Hamdi el-Medenî. Medine: Mektebetü’l İlmiyye, ts.
• Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-İlel Rivâyetü’l-Mervezî. thk. Vasiyyullah Abbâs. Hindistan: Dâru’s-Selefiyye, 1408.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Halef el-. et-Ta’dîl ve’t-tecrîh limen harrace lehu’l-Buhârî fi’l-Câmi’i’s-sahîh. thk. Ebu Lübâbe Hüseyn. Riyâd: Dâru’l-Livâ, 1986.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm el-Cuʿfî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. yy: Dâru Tavku’n-Necât, 1. Basım, 1422.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm el-Cuʿfî. et-Târîhu’l-kebîr. 9 Cilt. Haydarabad: Dairetu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, ty.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer. Zikru Esmâi't-tâbiîn ve men Ba'dehüm mimmen Sahhat Rivâyetuhû ani's-Sikât Inde'l-Buhârî. thk. Kemal el-Hût. Beyrut: el-Kutubu's-Sekâfiyye, 1406.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer. Suâlâtu'l-Hâkim. thk. Muvaffık b. Abdulkâdir. Riyad: Dâru'l-Meârif, 1404.
• Ğassânî, el-Hasen b. Muhammed. Takyîdü'l-Mühmel ve Temyîzü'l-Müşkil. thk. Ali el-İmrân, Azîz Şems. Riyad: Dâru'l-Fevâid, 1421.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdullah. el-Medhal ilâ Ma'rifeti's-sahîh mine's-Sakîm. thk. İbrâhim âl Kalîb. Riyad: Dâru'l-Ubeykân.
• Hatib Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1423.
• Hatib Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Muvażżıḥu evhâmi’l-cemʿ ve’t-tefrîḳ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’-Ma’rife, 1407.
• İbn Adî, Ahmed b. Adî. Esâmî men Ravâ anhüm Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî min Meşâyihi ellezîne Zekerehüm fî Câmiihi'-Sahîh, thk. Âmir Sabrî. Beyrut: Dâru'l-Meşâir, 1414.
• İbn Asâkir, Ali b. el-Hasen. el-Mu'cemü'l-Müştemil alâ Zikri Esmâi Şuyûhi Eimmeti'n-Nebl. thk. Sekîne eş-Şihâbî. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1981.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1371.
• İbn Ferhûn, İbrahim b. Ali. ed-Dîbâcü'l-Müzhib. thk. Ebû'n-Nûr el-Ahmedî. Kâhire: Dâru't-Turâs, ty.
• İbnü'l-Ferdâ, Abdullah b. Muhammed. el-Elkâb. thk. Mahmûd en-Nehhâl. yy, ty.
• İbnü'l-Kayserânî, Muhammed b. Tâhir. el-Cem' Beyne Ricâli's-Sahîhayn, yy, ty.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Fethü'l-bârî Şerhu Sahîhi'l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: ed-Dâru's-Selefiyye, 1957.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Nüzhetü'l-elbâb fi'l-elkâb. thk. Abdulazîz Sedîrî. Riyad: Mektebetü'r-Rüşd, 1989.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvame. Haleb: Dârü’r-Reşid, 1. Basım, 1986.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 Cilt. Haydarabad: Matbatü’l-Meclisi Dâireti’l-Maarifi’n-Nizamiyye, 1. Basım, 1908.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Hedyü's-sârî. thk. Muhammed Fuâd Abdubâkî. Beyrut: el-Mektebetü's-Selefiyye, 1957.
• İbn Halfûn, Muhammed b. İsmaîl. el-Mu'lim bi Şuyûhi'l-Buhârî ve Müslim. thk. Adil Sa'd. Beyrut: el-Kutubu'l-İlmiyye, ty.
• İbn Hibbân el-Büstî, Ebû Hâtim Muhammed. Kitâbü’s-Sikât. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1973.
• İbn Mende, Muhammed İshâk. Esâmî Şuyûhi'l-Buhârî. thk. Nazar el-Firyâbî. Riyad: Dâru'l-Kevser, 1991.
• Kalâbâzî, Ahmed b. Muhammed. el-Hidâye ve'l-İrşâd fî Ma'rifeti Ehli's-Sikât. thk. Abdullah el-Leysî. Beyrut: Dâru'l-Ma'rife, 1407.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe. Keşfu’z-zünûn an esâmî’l-kitâbi ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Makdîsî, Muhammed b. Abdulvâhid. el-Evhâm fi'l-Meşâyihi'n-Nebl. thk. Bedir el-Ammâş. Suudi Arabistan: Dâru'l-Buhârî, 1413.
• Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1980.
• Moğultay b. Kılıç, Ebu Abdullah Alâüddîn. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâi’ricâl. thk. Adil b. Muhammed, Üsâme b. İbrahim. 12 Cilt. yy: Dâru'l-Fârûk, 1. Basım, 2001.
• Moğultay b. Kılıç, Ebu Abdullah Alâüddîn. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl-es-Sâkita. thk. Ali es-Sayyâh. Suudi Arabistan: Dâru'l-Muhaddis, 1406.
• Nehhât, Muhammed b. el-Hasen. Ma'rifetü Ricâli'l-Buhârî. thk. Bedir el-İmrânî. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 2002.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman. el-Cevher ve'd-Dürer fî Tercümeti Şeyhi'l-İslâm İbn Hacer. thk. ibrahim Bâcis. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1419.
• Sem'ânî, Abdulkerim b. Muhammed. el-Ensâb. thk. Abdurrahman Muallimî. Hindistan: Dâru'l-Meârifi'l-Osmâniyye, ty.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnavut, Hüseyin el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.