Sahâbenin ‘Şöyle Yapardık’ Sözünde Kastedilen Fiillerin Hz. Peygamber’e Aidiyeti Meselesi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 13, 188 - 215, 31.12.2024

Veli Tatar

https://doi.org/10.61218/hadith.1541223

Öz

Hz. Peygamber, cahiliye döneminden kalan bazı kültürel olguları, İslam’ın amacına aykırı olduğu için yasaklamış, bazılarına izin vermiş bazılarını da birtakım değişiklikler yaparak serbest bırakmıştır. Zira hadisler, karşılaşmış olduğu kültürel olguları, sünnetin amacına uygun bir formata çevirmiştir. Bu noktada kültürel olanla sünnet olanı veya hadis menşeili olanı birbirinden ayırt etmek önem arz eder. Sahabenin ‘Biz şöyle yapardık, derdik.’ şeklindeki ifadelerinin de bu açıdan değerlendirilmesi, bunlarla Hz. Peygamber’in fiili, sözü mü, sahabenin mi yoksa geleneksel/kültürel bir hususun mu kastedildiğinin tespiti mühimdir. Dolayısıyla sahabenin ‘Şöyle yapardık, derdik, düşünürdük.” sözlerinin Hz. Peygamber’in sünnetine delaleti hususunda, bu sözlerin işaret ettiği hadislerin merfû mu, mevkuf mu olduğu konusunda tartışmalar yapılmıştır. Bu tartışmalar Hz. Peygamber’in hadisleri dışında sahabenin bazı tasarruflarının sünnet kategorisinde değerlendirilip değerlendirilmeyeceği tartışmalarını da beraberinde getirmektedir. Sahabenin nadiren de olsa birtakım fiillerinin cahiliye döneminden geldiği hususu da göz önüne alınmaktadır. Mezkûr sözü zikrederken de yapmış oldukları fiilin Hz. Peygamber’in sünnetine delaleti hususunda herhangi bir bilgi vermemiş olmaları, bu davranışların Hz. Peygamber’e, kendilerine veya cahiliye dönemine aidiyeti hususunda ihtilafların vuku bulmasına sebep olmuştur. Bu itibarla çalışmamızda sahabenin “şöyle yapardık, derdik, düşünürdük.” şeklindeki sözleri söylerken kastedilen fiillerin Hz. Peygamber’e aidiyeti yanında cahiliye dönemindeki bazı kültürel unsurlara işaret edip etmediği de tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Saâbe, Hükmen Merfu, Mevkûf, Fiil

An Analysis on the Attribution of Acts Mentioned in the Statements of the Companions Saying 'We Used to Do So' to the Prophet Muhammad

Öz

The Prophet Muhammad prohibited certain cultural practices from the pre-Islamic era that were contrary to the objectives of Islam, permitted some, and allowed others with modifications. This approach transformed cultural elements into formats aligned with the purposes of the Sunnah. Thus, distinguishing between cultural practices and those originating from the Sunnah or Hadith is significant. Evaluating the statements of the Companions, such as "We used to do so" or "We used to say," from this perspective is crucial to determine whether they refer to the actions or words of the Prophet, the practices of the Companions themselves, or traditional/cultural elements. Therefore, debates have arisen concerning whether the Companions' statements, such as "We used to do so, say so, or think so," serve as evidence of the Prophet’s Sunnah and whether the Hadiths implied by these statements are classified as marfû‘ (attributed to the Prophet) or mawqûf (attributed to the Companions). These discussions also extend to whether certain actions of the Companions, aside from the Prophet’s Hadiths, can be categorized as part of the Sunnah. Additionally, it is considered that some actions of the Companions may have originated from the pre-Islamic era, even if rarely. The lack of clarification in these statements regarding whether the actions referenced are attributed to the Prophet’s Sunnah, to the Companions themselves, or to pre-Islamic practices has led to disputes. Hence, this study aims to determine whether the actions mentioned in the Companions' statements, such as "We used to do so, say so, or think so," can be attributed to the Prophet Muhammad and whether they also reference certain cultural elements from the pre-Islamic era.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Sunnah, Companions, Hukman Marfû, Mawqûf, Actions

دراسة في مدى كون الفعل المعبَّر عنه في قول الصحابة: "كنا نفعل كذا" منسوباً إلى النبي صلى الله عليه وسلم

Öz

ولد النبي ونشأ في مجتمع له عاداته وتقاليده الخاصة. وبعد أن بُعث نبيًا، هاجر إلى مدينة أخرى هي المدينة المنورة، التي كانت لها بيئة ثقافية تختلف جزئيًا عن ثقافة مكة المكرمة. ولذلك، واجه بيئة ثقافية مختلفة. إن الوحي الذي بُعث به النبي والذي نزل في مكة والمدينة، حيث كانت العادات والتقاليد متباينة في بعض القضايا، راعى التصورات الذهنية للمجتمع ولم يتجاهل الظواهر الاجتماعية والثقافية للمجتمع.
لقد حاول القرآن الكريم إعادة بناء المجتمع من أول آية نزلت منه إلى آخر آية، وباستثناء قضايا الإيمان والتوحيد فإن القرآن سعى إلى صياغة القضايا الاجتماعية الأخرى بما يتوافق مع روح الدين. إذ التدرج غير مقبول في مسائل الإيمان والتوحيد. وذلك لأن هذه المسائل هي العناصر الرئيسية الثابتة التي هي أساس دين الله تعالى. وينطبق الأمر نفسه على الأحاديث النبوية. فإلى جانب الوحي المتلو فإن الأحاديث النبوية قد أبقت بعض الممارسات في المجتمع أو ألغتها أو أعادت صياغتها.
ولم يكتف رسول الله - صلى الله عليه وسلم – في أحاديثه بمراعاة أصول الدين فحسب، بل راعى أيضاً البنية الاجتماعية والثقافية للمجتمع. لقد جمعت الأحاديث النبوية المسلمين جميعًا على ثقافة إسلامية مشتركة منذ اليوم الأول لظهور الإسلام حتى اليوم، وأشارت إلى العناصر المشتركة بين المسلمين، ومهدت الأرضية المناسبة لتكوين عقلية واحدة مشتركة بينهم.

Anahtar Kelimeler

الحديث, الترمذي, الدارمي, التلمذة, الشيخ

Kaynakça

• Atar, Fahrettin. “Azil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/327-328. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetu’l-kârî lî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cûfî. el-Edebü’l-Müfred. thk. Semir b. Emin ez-Zührî. Riyad: Mektebetu’l-Meârif, 1998.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Mustafa Deyb el-Buğâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Çelik, Ali. “Takriri Hadis (Mahiyeti, Özellikleri ve Hükmü)”. Diyanet İlmi Dergi 36 (Nisan-Haziran), 2. Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhibbuddîn Abdulhamîd. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• Emir es-San’ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellâh İsmâîl. et-Tahbîr li-îzâhi meʿâni’t-teysîr. thk. Muhammed Subhî b. Hasan. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 2012.
• Hâkîm en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Ma’rifetu Ulûmi’l-Hadîs. thk. Seyyid Muazzam Hüseyn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1977.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ʿilmi’r-rivâye. thk. İbrahim Hamdi el-Medenî. Medine: Mektebetu’l-İlmiyye, ts.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. et-Takyîd ve’l-îzâh limâ uṭlika ve uğlika min mukaddimeti’bni’s-Salâh. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: Mektebetu’s-Selefiyye, 1969.
• Itr, Nûreddîn. Menhecü'n-nakd î ulûmi'l-hadis. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1997.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Mukaddimeti İbnü’s-Salâh. thk. Aişe Abdurrahman. y.y.: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi nuhbetu’l-fiker. thk. Abdullah b. Dayfullah er-Rahîlî. Riyad: Matbaâtu’s-Sefîr, 2001.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbaki. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1959.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-Hadîs. thk. Nûreddîn Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. eş-Şâfî Şerhu Müsnedi’ş-Şâfiʿî. thk. Ahmed b. Süleyman – Ebî Temîm Yâsir b. İbrahim. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 2005. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1988.
• Muhammed b. Matar ez-Zehrânî. “Sahâbenin Söz ve Fiillerinden Hükmen Merfû Olanlar”. çev. Metin Tekin. Hadis Tetkikleri Dergisi 20 (2022), 1.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâci‘lârifîn b. Nûriddîn Alî. el-Yevâkît ve’d-dürer şerhu Şerhi Nuhbeti’l-fiker. thk. el-Murtaza ez-Zeyn Ahmed. Beyrut: Mektebetu’r-Rüşd, 1999.
• Müslîm, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, ts.
• Naîm Babanzâde, Ahmed. Hadis Usulü. İstanbul: Ravza Yayıncılık, 2009.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenu’s-Suğrâ. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslâmîyye, 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmûʿ şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1972.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî. el-Mahsûl. Riyad: Câmiatü’l İmam, ts.
• Sa’lebî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdurrezzak Afîfî. Beyrut: Mektebetu’l-İslâmî, ts.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-ʿIrâkî. thk. Ali Hüseyin Ali. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Firyâbî. Riyad: Dâru Taybe, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-Kebîr. thk. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 1994.
• Tâhîr el-Cezâirî, Tâhir b. Muhammed Sâlih b. Ahmed es-Sem‘ûnî el-Hasenî. Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’l-eser. Haleb: Mektebetu’l-Matbûâi’l-İslâmiyye, 1995.
• Özcoşar, İbrahim. vd. (ed.), Güncel Hadis Meselelerinin Anlaşılması ve Yorumlanması. 2. Cilt. İstanbul: Divan Kitap, 2022), 2/134.
• Uğur, Mücteba. Hicri Birinci Asırda İslam Toplumu. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Yılmaz, Muhammet. “Mevkûf Hadisler ve Hükmen Merfu Kavramı”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2001), 1/160-179.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî. en-Nüket ’alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. thk. Zeynulâbidîn b. Muhammed. Riyad: Edvâu’s-Selef, 1998.
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf. Şerhu’l-Muvatta’. thk. Tâha Abdu’r-Raûf Sa’d. Kahire: Mektebetu’s-Sekâfe, 2003.