اللغة التركية العلمية في علم الحديث: مراجعة للأدبيات

Yıl 2024, Sayı: 13, 41 - 80, 31.12.2024

Mustafa Demir

https://doi.org/10.61218/hadith.1550758

Öz

من المعلوم أن اللغة الأصلية لمتون أحاديث النبي صلى الله عليه وسلم هي اللغة العربية. علاوة على ذلك، ظلت العربية لفترة طويلة هي اللغة المكتوبة الوحيدة للأدب في نطاق علم الحديث، الذي أصبح مع مرور الوقت مجالاً مستقلاً للتخصص. وقد ألفت الأمم المختلفة التي اعتنقت الإسلام كتباً بلغاتها الأم، وهذا ما وفر تنوعًا لغويًا في أدب الحديث. ومع ذلك، كانت العربية من بين اللغات المكتوبة الرئيسية المفضلة في تأليف الكتب في ذلك الوقت. على الرغم من أن الأدب التركي الإسلامي، الذي يمتد تاريخه إلى ما يقرب من ألف عام، يحتوي على أعمال تركية تستخدم روايات الحديث في محتواها أو تدخل مباشرة في مجال الحديث ، إلا أن جزءًا كبيرًا من الأمثلة الأدبية كتب باللغة العربية. أما في حالة اسطنبول، العاصمة العثمانية، فعلى الرغم من وجود اتجاهات فردية في القرن السابع عشر، إلا أن الاهتمام بالتركية في الأنشطة الأدبية ازداد تدريجياً، خاصة منذ القرن الثامن عشر فصاعداً، عندما تم إدخال المطبعة إلى البلاد. وشهد القرن التاسع عشر تجاذبات بين الأحزاب والحكام حول دستور البلاد تركزت على اللغة التركية. وفي هذه العملية، بدأت اللغة التركية تحتل مكانة أكبر بكثير من اللغة العربية في دراسات أدب الحديث العثماني، وأُلفت في هذا المجال مؤلفات مهمة. ومع إعلان الجمهورية، تقرر إجراء التعليم باللغة الرسمية، وأنشئت كليات الإلهيات للتعليم الديني العالي، وازداد عددها مع مرور الوقت. وبطبيعة الحال، كانت لغة التعبير والكتابة والنشاط العلمي والتعليم لعلم الحديث في هذه الفترة هي اللغة التركية إلى حد كبير.

Anahtar Kelimeler

علم الحديث, اللغة التركية, أدب الحديث, النشر, اللغة العلمية

Türkçe Hadis Bilim Dili: Literatür Değerlendirmesi

Öz

Bu makale, Cumhuriyet devri itibarıyla Türkiye’de üretilen alan içi yazından yola çıkarak Hadis ilminin yükseköğretimde Türkçe bir bilim diline nasıl dönüştüğü sorusuna şahıslar, eserler ve ana etkenler üzerinden cevap vererek ilgili sürecin değerlendirilmesini konu edinmektedir. Belirtilen doğrultuda bir meslek dilini muhtemel bütün boyutlarıyla tetkik etmenin, ülke içi yazın kalitesini müspet yönde etkileyeceği; dahası atıf alma düzeyi başta gelmek üzere uluslararası saygınlığı beraberinde getireceği öngörülmektedir. Makalede öncelikle Türkiye Türkçesinin son bir asırlık serüveni ana hatlarıyla özetlenecek; ardından bilim dili kavramı üzerinde durulacaktır. Böylelikle Türkçe ve bilim dili kavramı ile Hadis Edebiyatı arasında daha sıkı irtibatlar kurabilmenin zemini oluşturulacaktır. Türkçe hadis bilim dilinin tahlili sırasıyla çeviriler ve şerhler, ders kitapları, özgün eserler ve oryantalizm konulu çalışmalar olmak üzere 4 başlık altında yapılacaktır. Hacim gözetilerek çoğunlukla yazın merkezli bir değerlendirme yapılacak; müstakil bir araştırmaya konu edilmesi uygun görüldüğünden terminoloji, dil ve üslup tahliline gerektiği kadarıyla yer verilecektir. Araştırma için belge tarama yöntemi uygulanacak; her başlığı yeterince karşıladığı düşünülen çalışma örneklemi, bilim diliyle irtibatlı hususlar üzerinden nitel veri analiz yöntemiyle işlenecektir. Elde edilen bulgular çerçevesinde bilim dilini oluşturan metinlerin 4 devrede yazıldıkları, birtakım siyasî hamlelerin veyahut dil politikalarının meslekî bilim diline yansımaları olduğu anlaşılmaktadır. Meslekî bilim diline odaklanan araştırmaların artmasıyla alan içi bazı sorunların çözülebileceği varsayılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Türkçe, Bilim Dili, Hadis Edebiyatı, Yayıncılık

Etik Beyan

Bilimsel araştırmada uyulması gereken etik kurallara uyduğumu beyan ederim.

Destekleyen Kurum

Çalışmanın hazırlanmasında herhangi bir kurumsal destek alınmamıştır.

Teşekkür

Özel beyan yoktur (Çalışmanın daha mükemmel hale gelmesi için çaba harcayan dergi ekibine teşekkür ediyorum).

Turkish Science Language of Ḥadīth: A Literature Review

Öz

This article aims to answer the question of how the science of Hadith transformed into a Turkish scientific language in higher education by evaluating the relevant process through individuals, works and main factors, based on the in-field literature produced in Turkey during the Republican Era. In this context, it is supposed that criticizing a professional language in all its possible dimensions will reflect positively on the quality of literature within the country; moreover, it will bring international prestige, especially in terms of citation level. Firstly, the article will summarize the adventure of Turkish in the last century; then the concept of scientific language will be emphasized. Thus, the grounds for establishing closer links between Turkish, the concept of scientific language and the Hadith Literature will be formed. The analysis for Turkish science language of Hadith will be conducted under 4 headings: translations and commentaries, textbooks, original works, and studies on orientalism. Considering the volume of the article, a literature-centered evaluation will be made; since it is deemed appropriate to be the subject of independent research, the analysis of terminology, language, and style will not be studied unless necessary. For the research, document review method will be applied and a study sample, which is thought to adequately meet each title, will be processed by using qualitative data analysis method through issues related to the language of science. Within the framework of the findings obtained, it is understood that the texts constituting the language of science were written in 4 periods and that some political moves or language policies had reflections on the professional scientific language. It is assumed that some problems within the field can be solved by increasing studies focusing on professional scientific language.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Turkish, Science Language, Hadith Literature, Publishing

Kaynakça

• Ağırman, Cemal. Hadîs Kaynaklarının Dili. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Ahatlı, Erdinç. “Cumhuriyet Dönemi Hadis Şerhçiliği Bibliyografyası”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 201-270.
• Ahatlı, Erdinç. “Cumhuriyet Dönemi Türkçe Hadis Şerhlerine Dair Bazı Mülahazalar -Ebû Dâvûd, İbn Mâce ve Dârimî Şerhleri Üzerine Bir Analiz-”. Hadis Tetkikleri Dergisi 6/2 (2008), 7-30.
• Ahatlı, Erdinç. “Türkiye’de Hadisi Anlama Çalışmaları: Ahmed Davudoğlu ve Müslim Şerhi Örneği”. Hadis Tetkikleri Dergisi 3/1 (30 Haziran 2005), 73-89.
• Ahmed Naim. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. 3 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 1976.
• Aḥmed Naʿīm. “Muḳaddime”. Ṣaḥīḥ-i Buḫārī Muḫtaṣarı Tecrīd-i Ṣarīḥ Tercemesi. 1(1)/7-483. İstanbul: Evḳāf Maṭbaʿası, 1346/1928.
• Aksan, Doğan. Türkçenin Sözvarlığı: Türk Dilinin Sözcükbilimiyle İlgili Gözlemler, Saptamalar. Ankara: Bilgi Yayınevi, 3. Basım, 2021.
• Albayrak, Ali. Buhârî’nin Kaynakları ve Fuad Sezgin. ed. M. Enes Topgül. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Altıntaş, Fatma Betül. “Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisine Hadis Maddeleri Ekseninde Eleştirel Bir Yaklaşım”. Bilimname 29/2 (2015), 295-310.
• Altuntaş, Mustafa Celil. Osmanlı Döneminde Hadis İlmi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2018.
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: KURAMER Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Arapkirî, Hüseyin Avni. Bugyetu’l-Hasîs fî Târîhi İlmi’l-Hadîs. nşr. Nilüfer Kalkan Yorulmaz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2022.
• Arslan, Adnan. “Türk İlahiyatlarında Kaleme Alınan Hadis Konulu Makalelerin Betimsel Bibliyometrik Analizi (2023 Yılı Özelinde)”. HADITH Uluslararası Hadis Araştırmaları Dergisi 12 (31 Temmuz 2024), 67-98. https://doi.org/10.61218/hadith.1463864
• Ateş, Ahmed. “Çorum ve Yozgat Kütüphanelerinden Bâzı Mühim Arapça Yazmalar”. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi 1/1 (1959), 47-78.
• Atmaca, Veli. Tarih Boyunca İnanç Tıp İlişkisi (İnanç, Tıp ve Büyünün Ortak Serüveni). İstanbul: Rağbet Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Aycın, Hasan. 40 Hadis 40 Çizgi. İstanbul: EDAM (Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları Merkezi), 12. Basım, 2017.
• Aydın, Arafat. “Sahîh-i Buhârî Nüshalarına Dair Yeni Bulgular II: es-Sagânî Nüshası ve Türkiye Kütüphanelerindeki Yazmaları”. Hadis Tetkikleri Dergisi 14/1 (2016), 7-50.
• Aydın, Osman. “Hadis Terminolojisi”. İlahiyat Terminolojisi: Çok Dilli Yazım Kılavuzu. ed. Ersin Kabakcı. 19-72. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 1. Basım, 2021.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Hadisevi Yayınları, 1. Basım, 2006.
• A’zamî, Muhammed Mustafa el-. İslâm Fıkhı ve Sünnet Oryantalist Schacht’a Reddiye [On Schact’s Origins of Muhammadan Jurisprudence]. çev. Mustafa Ertürk. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2015.
• Banarlı, Nihat Sâmi. Türkçenin Sırları. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 62. Basım, 2021.
• Bozkurt, Nebi. “Hadislerin Tercüme ve Yorumlarında Uyulması Gereken Kurallar”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (1997), 211-281.
• Canan, İbrahim. Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi. 18 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Basım, 1988.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı Çeşitleri - Özellikleri - Faydalanma Usulleri. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 5. Basım, 2003.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadîs Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 11. Basım, 2005.
• Çakır, Furkan. “Yapay Zekâ ve Hadis”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (Eylül 2023), 109-131. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1240725
• Çalgan, Mehmet Ali. “Hadislerin Tercüme ve Yorumunda Dikkat Edilmesi Gereken Esaslar ve Sık Rastlanan Hatalar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/40 (Aralık 2019), 517-551. https://doi.org/10.17335/sakaifd.574261
• Çap, Sabri. Goldziher Öncesi Oryantalizm ve Hadis. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Çelik, Ali. “Hadis Kaynaklarının Kullanımını Kolaylaştırmak Amacıyla Yapılan Tecrîd Çalışmalarında Ortaya Çıkan Sorunlar: Tecrîdü’s-Sarîh Örneği”. HADITH: Uluslararası Hadis Araştırmaları Dergisi 4 (Temmuz 2020), 89-115. https://doi.org/doi.org/10.5281/zenodo.3965922
• Çinar, Hüseyin. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercüme ve Şerhi Üzerine İnceleme. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Davudoğlu, Ahmed. Bülûğü’l-Merâm Tercümesi ve Şerhi: Selâmet Yolları. 4 Cilt. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 3. Basım, ts.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahîh-i Müslim Tercümesi ve Şerhi. 12 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Demir, Abdullah - Özkan, Abdussamet. “Turkey-Based Academic Writing And Referencing Style: ISNAD”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/3 (Aralık 2018), 1791-1813. https://doi.org/10.18505/cuid.501066
• Demir, Mustafa. 20. Yüzyılın İlk Yarısında Türkiye’de Hadis Tartışmaları. Konya: Aybil Yayınevi, 2017.
• Ertaş, Hikmetullah. “Cumhuriyet Dönemi Ders Kitaplarına Alınan Hadislerin Türkçe Çevirilerinde Görülen Aşırı Yorum ve Sapmalar”. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 4/2 (Güz 2018), 261-283.
• Erul, Bünyamin. “Temel Hadis Kaynaklarının Çevirileri Üzerine Bir Kritik”. 214-237. Konya: Konya İlahiyat Derneği Yayınları, 2007.
• Goldziher, Ignaz. İslam Kültürü Araştırmaları 2 [Muhammedanische Studien 2]. çev. Mehmed Said Hatiboğlu - Cihad Tunç. 2 Cilt. Ankara: Otto, 1. Basım, 2019.
• Hansu, Hüseyin. “Cumhuriyet Dönemi Resmî Tedvin Çalışmaları: Babanzâde Ahmet Naim ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Hadis Projesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 367-405.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. “Okuyucumuza”. İslam Kültürü Araştırmaları 1 [Muhammedanische Studien 1]. mlf. Ignaz Goldziher. 1/11-30. Ankara: Otto, 1. Basım, 2019.
• İzmirli ʿİsmāʿīl Ḥaḳḳī. Tārīḫ-i Ḥadīs̠. İstanbul: Dāruʾl-Funūn Maṭbaʿası, 1340.
• Juynboll, G. H. A. Modern Mısır’da Hadis Tartışmaları [The Authenticity of the Tradition Literature: Discussion in Modern Eygpt]. çev. Salih Özer. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Kalaycı, Mehmet - Umut, Tuba Nur. “Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin Kurumsallaşma Sürecinde Fakülte Dergisinin (AÜİFD) Yeri”. 70. Yılında Ankara İlahiyat: Geçmiş ve Gelecek Perspektifleri. ed. Eyüp Şahin - Recep Gürkan Göktaş. 151-191. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2023.
• Kalkan Yorulmaz, Nilüfer. “Bir Neşrin Mâverâsı: Taharrîden Tespite, Yazımdan Yayıma Hüseyin Avni Arapkirî’nin Hadis Tarihi Ders Notları: Bugyetu’l-Hasîs fî Târîhi İlmi’l-Hadîs”. İslam Tetkikleri Dergisi 12/1 (Mart 2022), 519-529. https://doi.org/10.26650/iuitd.2022.1088596
• Kanaqi, Behlul. Tayyib Okiç ve Hadisçiliği. Ankara: Atlas Yayınları, 1. Basım, 2022.
• Kara, Emin. Türkçeye Aktarılan Hadislerin Çeviri Kuram ve Stratejileri Bağlamında Değerlendirilmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Karadâvî, Yusuf el-. Sünneti Anlamada Yöntem: Sünnetin Teşriî Değeri. çev. Bünyamin Erul. İstanbul: Nida Yayıncılık, 12. Basım, 2019.
• Karagözoğlu, Mustafa Macit. “Şekil ve Muhteva Yönünden Diyanet İslam Ansiklopedisi’ndeki Hadis Maddeleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 485-541.
• Karahan, Abdullah. “Cumhuriyet Türkiyesi Akademik Hadis Araştırmalarında Önemli Bir Açılım: Gerede Hadis Meclisi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 543-557.
• Karal, Enver Ziya. “Osmanlı Tarihinde Türk Dili Sorunu (Tarih Açısından Bir Açıklama)”. Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe. 7-96. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1978.
• Karauğuz, Ahmet Melih. Profilinde Stalk İzi Var - Yeni Medya Yazıları. İstanbul: Manolya Yayınları, 1. Basım, 2018. Kettânî, Muhammed b. Ca‘fer el-. Hadis Literatürü: er-Risâletü’l-Mustatrafe li-Beyâni Meşhûri Kutubi’s-Sünneti’l-Müşerrefe. çev. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri. Alternatif Hadis Metodolojisi. Ankara: Otto, 6. Basım, 2019.
• Kırımsoy Kucur, Deniz. Bilim Dili ve Oluşumu (Almanca ve Türkçe Özelinde). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Ḳıvāmuddīn Burslan. “Ebuʾl-Ḥasen el-Eşʿarīniñ (Bābuʾl-Ebvāb) Ahālīsine Yazdıġı Mektūb”. Dāruʾl-Funūn İlāhiyyāt Fakültesi Mecmūʿası 2/7 (Kānūn-i S̠ān 1928), 154-176.
• Kızıl, Fatma. Müşterek Râvi Teorisi ve Tenkidi. İstanbul: İSAM Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Kızıl, Fatma. “Sîret ya da Sünnet: Oryantalistler Tarafından Çizilen Sınırlar”. Hadis Tetkikleri Dergisi 13/2 (2015), 7-25.
• Kızıl, Fatma. “Türkiye’de Hadis Araştırmaları ve Oryantalizm”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 303-331.
• Koçkuzu, Ali Osman. Hadis İlimleri ve Hadis Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1. Basım, 1983.
• Koçkuzu, Ali Osman. Hadiste Nâsih-Mensûh Meselesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 1968.
• Koçyiğit, Talât. Hadis Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 7. Basım, 2011.
• Koçyiğit, Talât. Hadîs Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 10. Basım, 2011.
• Köktaş, Yavuz. “Peygamber’in Sünneti Tabiri ile İlgili Oryantalist Bir Yaklaşıma Oryantalist Bir İtiraz: Bravmann Örneği”. Oryantalizmi Yeniden Okumak Batı’da İslâm Çalışmaları Sempozyumu 11-12 Mayıs 2002 Adapazarı. ed. Abdullah Aydınlı vd. 229-246. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Kutluer, İlhan. Yitirilmiş Hikmeti Ararken. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2012.
• Kuzudişli, Bekir. Hadis Rivâyetinde Aile İsnadları. İstanbul: İHAM-İşaret Yayınları, 1. Basım, 2007.
• Kuzudişli, Bekir. İlk Asırda Hadislerin Rivayet Bağlamı (Revize Edilmiş Sonuç Raporu). İstanbul: TÜBİTAK, Mart 2019. Leone Kaitano. İslām Tārīḫi. çev. Ḥuseyin Cāhid. 10 Cilt. İstanbul: Ṭanīn Maṭbaʿası, 1924-1927.
• Levend, Agâh Sırrı. Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: Dil Derneği Yayınları, 5. Basım, 2023.
• Miras, Kâmil. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 1976.
• Okiç, M. Tayyip. Bazı Hadis Meseleleri Üzerinde Tetkikler. İstanbul: Osman Yalçın Matbaası, 1. Basım, 1959.
• Okiç, Muhammed Tayyib. “Önsöz”. Hadîs Edebiyatı Tarihi Menşei, Tekâmülü, Husûsiyetleri ve Tenkîdi. mlf. Muhammad Zubayr Sıddîqî. 3-6. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1966.
• Okuyucu, Nail (ed.). İslam İlim Geleneğinde Nevevî. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2022.
• Özafşar, Mehmet Emin vd. (ed.). Hadislerle İslâm: Hadislerin Hadislerle Yorumu. 7 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 2017.
• Özek, Ali. Hadîs Ricâli Hadîs İlimleri ve Kaynakları. İstanbul: Fatih Matbaası, 1967.
• Özkan, Halit vd. “Buhârî’nin el-Câmiʿu’s-Sahîh’i Üzerine Yazılmış Şerhler”. Hadis Şerh Literatürü I. ed. Mustafa Macit Karagözoğlu. 171-313. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Özkan, Halit. “The Common Link and its Relation to the Madār”. Islamic Law and Society 11/1 (2004), 42-77. https://doi.org/10.1163/156851904772841417
• Özpınar, Ömer. Hadîs Edebiyatının Oluşumu. Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2005.
• Polat, Selahattin. “Din, Vahiy ve Peygamberlik Işığında Hadis ve Sünnetin Mahiyeti”. İslâm’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri Kutlu Doğum Sempozyumu - 2001. 11-22. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Saitoğulları, Ayşe Yasemin. “100. Yılında Türkiye Hadisçiliği Sempozyumu 20-21 Ekim 2023, ANKARA”. Hadis Tetkikleri Dergisi 22/2 (Aralık 2023), 385-404.
• Sayılı, Aydın. Bilim ve Öğretim Dili Olarak Türkçe. ed. Remzi Demir. haz. İnan Kalaycıoğulları. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını, 1. Basım, 2018.
• Sezgin, Fatin. Türkçede Batı Kaynaklı Kelimelerin Yoğunluğu: Yabancılaşan Türkçe. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Sezgin, Fuat. Arap-İslâm Bilimleri Tarihi. 1 Cilt. İstanbul: Prof.Dr.Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı, 1. Basım, 2014.
• Sezgin, M. Fuad. Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar. Ankara: Otto, 3. Basım, 2012.
• Sıddîqî, Muhammad Zubayr. Hadîs Edebiyatı Tarihi Menşei, Tekâmülü, Husûsiyetleri ve Tenkîdi [Hadith Literature Its Origin, Development, Special Features And Criticism]. çev. Yusuf Ziya Kavakçı. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1966.
• Sıddîqî, Muhammad Zubayr. Hadith Literature Its Origin, Development, Special Features And Criticism. Calcutta: Calcutta University Press, 1961.
• Sofuoğlu, Mehmet. Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi. 16 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1987.
• Sofuoğlu, Mehmet. Sahîh-i Muslim ve Tercemesi. 8 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1435/2014.
• Süyûtî, Celâleddîn es-. Tedrîbü’r-Râvî Hadis Usûlü (İnceleme - Çeviri - Metin). ed. Arafat Aydın. çev. Muhammed Enes Topgül - Faik Akcaoğlu. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Şenburç, Muhammed Masum. “Cumhuriyet Türkiyesi’nde Türkçe Telif Edilmiş Hadis Usûlü Eserleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 89-111.
• Tekeli, Sevim. “Bilim Dillerinin Tarihsel Gelişimlerine Bir Bakış”. Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe. 205-232. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1978.
• Tombul, Sema. “Veri Madenciliği Tekniklerinin ve Algoritmik Araştırmaların Hadis İlmine Uygulanabilirliği”. Eskiyeni 44 (Eylül 2021), 461-474. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.960636
• Topçu, Nurettin. Türkiye’nin Maarif Dâvası. nşr. Ezel Erverdi - İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 44. Basım, 2023.
• Topgül, Muhammed Enes. Râvi Hicri İkinci Yüzyılda Bir Muhaddisin İlim Serüveni. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Turanalp, Muhammed Fatih. Dinî İçerikli Çocuk Kitapları. Konya: Aybil Yayınevi, 2017.
• Turanalp, Muhammed Fatih. “Google Arama Motorunda Yapılan Dinî İçerikli Aramalar Üzerine Betimsel Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 20/2 (Eylül 2020), 1325-1371. https://doi.org/10.33415/daad.757726
• Türcan, Zişan (ed.). Hadis El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Türker Küyel, Mübahat. “İleri Dil ve Dil Transferi Üzerine Düşünceler”. Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe. 97-180. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1978.
• Uğur, Mücteba. “Cumhuriyet Devri Hadis Neşriyatı ve Hadis Öğretimi”. 50. Yıl. 345-366. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1973.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. ed. Rûken Kızıler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Ülken, Hilmi Ziya. Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü (İslam Medeniyetinde Tercümeler ve Tesirleri). ed. Rûken Kızıler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Ünal, Yavuz. “Cumhuriyet Dönemindeki Hadis Çalışmalarının Serencamı”. İslâmî İlimler Dergisi 2/2 (Güz 2007), 229-248.
• Ünal, Yavuz. Cumhuriyet Türkiyesi Hadis Çalışmaları (1920 - 1997). Samsun: Etüt Yayınları, 1. Basım, 1997. Yardım, Ali. Hadîs I. İstanbul: Damla Yayınevi, 2017.
• Yıldız, Fahreddin. “İslâmî İlimler, Divan Edebiyatı ve Tasavvuf Geleneğindeki Yeriyle Tarihten Günümüze Popüler Hadis Kitapları: Kırk Hadisler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 407-455.
• Yücel, Ahmet. “Hadis İlminde ‘Tarih’ Anlayışı ve ‘Hadis Tarihi’ Yazıcılığı”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 271-302.
• Yücel, Ahmet. Hadis Sözlüğü İngilizce - Türkçe - Arapça Türkçe - İngilizce - Arapça Arapça - İngilizce - Türkçe. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 61. Basım, 2021.
• Ẕākir Ḳādirī. “Dīnī ve Ġayr-i Dīnī Rivāyetler”. Dāruʾl-Funūn İlāhiyyāt Fakültesi Mecmūʿası 1/4 (Kānūn-i S̠ān 1926), 132-210.
• Batı Kaynaklı Sözcüklere Karşılık Bulma Denemesi. haz. Mustafa S. Kaçalin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1. Basım, 2018.
• İlahiyat Fakültesi Dergileri Makale ve Yazarlar Fihristi (1952-2002). haz. Alim Yıldız, Tahsin Koçyiğit. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2002.
• Tarama Sözlüğü: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla (Tıpkıbasım). haz. Ömer Asım Aksoy - Dehri Dilçin. 8 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 5. Basım, 2019.
• Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü. haz. Şükrü Halûk Akalın vd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Türkiye’de Dinî Hayat Araştırması. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014.
• 100. Yılında Türkiye Hadisçiliği Sempozyumu Özet Kitapçığı. Ankara, 2023.