Osmanlı Taşra Merkezlerinde Modern Belediyelerin Ortaya Çıkışı: 19. Yüzyıl Sonu ve 20. Yüzyıl Başlarında Ankara Örneği

Yıl 2023, , 1 - 15, 11.10.2023

Sezin Dirihan

https://doi.org/10.46373/hafebid.1356553

Öz

Tanzimat dönemi reformları Osmanlı İmparatorluğu'nun hem toplumsal dinamiklerini hem de kentsel yapısını etkilemiştir. Bu dönüştürücü dönem, idari ve ekonomik modellerde, kentsel göç ve şehir nüfusundaki artışla birlikte kapsamlı kentsel planlama müdahalelerini gerektiren önemli değişimleri beraberinde getirmiştir. Şehirlerin fiziki anlamda düzenlenmesi, imar faaliyetleri, temizlik ve bakım hizmetleri gibi ihtiyaçlar aciliyet kazanırken, şehirlerdeki kontrolsüz büyüme de yeni bir idari örgütlenmeyi gerektirmiştir. Daha önceleri kadıların kontrolünde olan idari yapının da yetersiz kalmasıyla birlikte modern belediyelerin oluşum sürecini başlamıştır. 19. yüzyıl sonundan itibaren başta başkent İstanbul olmak üzere zamanla diğer taşra merkezlerine yayılan pek çok kentsel düzenleme faaliyetleri görülür. Çalışmada, Osmanlı Devleti’nin önemli taşra vilayetlerinden olan Ankara’da, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başı aralığında gerçekleştirilen modern belediyecilik faaliyetlerinin sürecinin ve gelişiminin izlenmesi hedeflenmektedir. Temel amaç, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki modern belediyecilik çalışmalarının Ankara kentindeki yansımalarını ve etkilerini, belediye teşkilatının başlangıcından itibaren incelemek olacaktır. Bir vaka çalışması olarak Ankara'nın seçilmesini motive eden çeşitli temel faktörler bulunmaktadır; bunlar arasında İstanbul'un ötesinde kentsel gelişime ilişkin daha geniş bir anlayışa duyulan ihtiyaç, Ankara'nın bölgesel önemi, İstanbul ile karşılaştırmalı analiz potansiyeli ve Osmanlı şehirlerinin değişen zamana nasıl uyum sağladığına dair veriler sunması gibi gerekçeler yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Belediye, Osmanlı Devleti, Kentsel reform, Şehircilik

Kaynakça

• Koç, B. (Dü.)., Osmanlı Kent Yıllıklarında Ankara, Ankara Sanayi Odası Yayınları, Ankara, 2014.
• Tuğluca, M., Vilayetin Resmi Gazetesi (1870-1921), Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2003.
• Eyice, S., Ankara'nın Eski Bir Resmi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1972.
• İsbir, E., Şehirleşme ve Meseleleri, Gazi Büro Yayınevi, Ankara, 1991.
• Ortaylı, İ., Tanzimat Döneminde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.
• Demiray, K., Alman Seyyahların Gözüyle İstanbul'da Sosyal ve Kültürel Hayat (1808-1918). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2019.
• Çelik, Z., 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2016.
• Ersoy, M., Osmanlı'dan Günümüze İmar ve Yasalar, Ninova Yayınları, İstanbul, 2017.
• Taş, H., . XVII. Yüzyılda Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• Tuncer, M., Ankara Şehri Merkez Gelişimi (14-20 YY), 1999.
• Tekemen Altındaş, E., 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Yaşanan Kuraklığın Ankara’ya Yansıması, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, (ss. 1-13), (2018, S.24).
• BOA. A.}MKT.MHM. 552/16
• Mordtmann, A. D., İstanbul ve Yeni Osmanlılar, Pera Turizm, İstanbul, 1999.
• BOA. ŞD.1333/8.
• Ergin, O. N., Mecelle–i Umur–u Belediye, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 1995.
• Ankara Goethe Enstitüsü.Goethe.de web sitesinden 15 Ocak 2021 tarihinde erişildi: https://www.goethe.de/ins/tr/ank/prj/urs/ktn/trindex.htm
• Denel, S., Batılılaşma Sürecinde Ebniye Nizamnameleri ve Kentsel Mekanların Değişimine Etkileri Üzerine Bir Deneme, IX. Türk Tarih Kongresi, (s. 1425-1435), (21-25 Eylül 1981).
• İğdi Gülenç, Ö., Ankara Vilayeti Umum Meclisi’nin 1869 Yılı Kararları, Musa Çadırcı’ya Armağan Yazılar, Ed. Selda Kılıç, Bekir Koç, Tülay Erçoşkun, Ankara, 2012.
• İğdi Gülenç, Ö., Tanzimattan Sonra İdari Yapılanmada Ankara Örneği (1842-1908). Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2009.
• BOA. HRT. h. 2437.
• BOA. PLK. p. 6162.
• Ankara Vilayet Gazetesi, 18 Teşrin-i Sani 1308 (1892)
• BOA. İMMS. 131/5627
• Ankara Vilayet Gazetesi, “Yine bir Lütf-i Celil-i Cenab-ı Şehriyari 16 Ağustos 1305 (1889).
• Ankara Vilayet Gazetesi, “Elmadağ Suyu” 15 Teşrin-i Sani 1305 (1889).
• Ankara Vilayet Gazetesi, “Frengi illetine müptela olanların...” 24 Nisan 1301 (1885).
• Ankara Vilayet Gazetesi, “Belediyemizin tanzifat-ı memlekete ehemmiyet vermemesinden”, 6 Mart 1301 (1885).
• Ankara Vilayet Gazetesi, “Belediyemizin Teşebbüsat-ı Sairesi” 3 Şubat 1303 (1887).
• Ankara Vilayet Gazetesi, 13 Teşrin-i Evvel 1309 (1893).
• BOA., A.}MKT.MHM. 552/16.
• Ankara Vilayet Gazetesi, "Tanzifat'" 9 Teşrin-i Sani 1304 (1888).
• Emiroğlu, K., Özsoy, E. D., Aydın, S., & Türkoğlu, Ö., Küçük Asya'nın Bin Yüzü, Dost Kitabevi, Ankara, 2005.
• BOA. A.}MKT. MHM. 210/20.
• Ankara Vilayet Gazetesi, “Zat-ı sami-i hazret-i vilayetpenahi” 23 Temmuz 1302 (1886).
• İğdi Gülenç, Ö., Abidin Paşa'nın Ankara Valiliği, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, (53(2), 2013, s. 225-248.
• Ankara Vilayet Gazetesi 29 Kanun-ı Evvel 1309 (1893).
• BOA. DH.MKT. 435/69.
• BOA. ŞD. 1206/47.
• BOA. DH.KMS. 36/28.
• Kolay, E., Kaybolan Bir Mimari Miras: Ankara Belediye Dairesi. Ankara Araştırmaları Dergisi, (2018, 6(2)), (s. 237-248).
• BOA. ŞD. 1335/40.
• BOA. MV. 15/23.
• BOA. DH. MKT. 1545/57.
• BOA. DH. MKT. 1878/32.
• BOA. BEO. 988/74079.