Sezgi ve Sezgisel Düşünmeye Din Psikolojik Bir Bakış

Yıl 2022, Sayı: 1, 139 - 154, 31.12.2022

Ayşegül Konar

Öz

Akıl, duyu veya duygu gibi birbirinden farklı kaynaklarla ilişkilendirilse de sezgi çoğunlukla insanın bilgi üretme sürecinin önemli bir unsuru olarak değerlendirilmektedir. Din psikolojisi açısından sezginin bilinçdışı ile ilişkilendirilmesi ve kalbe özgü bir bilme şekli olarak görülmesi, sezgisel düşünmenin bütünsellik özelliğini ön plana çıkarmaktadır. Bu bütünsellik ise insandaki ikili yapıların uyumu ve entegrasyonu ile ilişkilidir. İnsandaki bilinç- bilinçdışı, ruh-nefs gibi psişik özelliklerin birbirinden ayrık veya kutupsal olarak işlemesi, insanın bilgi üretme süreçlerini olumsuz etkileyebilmektedir. Gerçekliğin parçalanmadan bir bütün olarak algılanması, insanda var olan zıtlıkların belli bir düzeyde bütünleşmesi ile mümkündür. Diğer bir söylemle insanda potansiyel olarak bulunan sezgi gücünü ve sezgisel düşünmeyi geliştirmek için insanın psikolojik ve ahlaki açıdan olgunlaşması ve bir bilinç gelişimi yaşaması gerekmektedir. Böyle bir gelişim sürecinin başlangıç noktası ise insanın kendini tanıma, bilme çabasında saklıdır. Bu çalışmada, sezgi kavramına ve insanın anlama faaliyetinde bütüncül bir kavrayışa imkan sağlaması yönüyle sezgisel düşünmenin değerine din psikolojik bir bakış sunmak amaçlanmıştır. Bu kapsamda din psikolojisi alanında insanın aşkın boyutuna ve bilgiye ulaşma kabiliyetine atıfta bulunan yerli ve yabancı din psikologlarının kişilik kuramlarına ilişkin literatür araştırılmıştır. Elde edilen bilgiler çerçevesinde sezgi kavramı, sezgisel düşünme ve bütünsellik, sezgisel düşünme ile insanın bütünselliği arasındaki ilişki, sezgisel veya bütüncül düşünmeye ulaşmada etkili olan süreçler din psikolojisi verileri açısından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Sezgi, Sezgisel Düşünme, Bütüncül Düşünme, Kalp.

Kaynakça

• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975.
• Arasteh, A. Reza.- Sheikh, E. Enis. “Tasavvuf: Evrensel Benliğe Giden Yol”. Sufi Psikolojisi. haz. Kemal Sayar. 53-96. İstanbul: Timaş Yayınları, 6. Basım, 2010.
• Atalay, Mehmet. Akıl ve Sezgi. İstanbul: İz yayıncılık, 2. Basım, 2017.
• Aydın, Münire. Müslüman Düşünürlere Göre Ruh Kavramı. İstanbul: Tebliğ Yayınları, 1976.
• Ayten, Ali. Psikoloji ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Bahadır, Abdulkerim. Jung ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Berkant, Hasan Güner vd. "Sezgisel Düşünme Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması." Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 21/84 (Ekim 2022), 1569-1592.
• Bolay, Süleyman Hayri. Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 7. Basım, 1997.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 5. Basım, 2017.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2000.
• Chittick, William. “Anlam Arayışı”. Sufi Psikolojisi. haz. Kemal Sayar. 243-260. İstanbul: Timaş Yayınları, 6. Basım, 2010.
• Deikman, J. Arthur. “Tasavvuf ve Psikiyatri”. Sufi Psikolojisi. haz. Kemal Sayar. 151-176. İstanbul: Timaş Yayınları, 6. Basım, 2010.
• Demir, Ömer. "Din Eğitiminde Bütüncül Dünya Görüşü Çerçevesinde Bütünsel Öğrenme". Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 10/1 (Haziran 2015), 74-98.
• Eroğlu, Ayşe. “Henri Bergson’da Bilinç-Sezgi İlişkisi”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 27 (Aralık 2012), 81-102.
• Frankl, Viktor. Psikoterapi ve Din Bilinçdışındaki Tanrı. çev. Veysel Atayman. İstanbul: Say Yayınları, 1. Basım. 2014.
• Göcen, Gülüşan. Kavram Atlası Din Psikolojisi I, haz. Bülent Akot. Ankara: Gazi Kitabevi, 1. Basım, 2020.
• Helminski, Kabir. Bilen Kalp. çev. Refik Atılgan. İstanbul: Dharma Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Hökelekli, Hayati. “Hads”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/68-69. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Huxley, Aldous. “Ebedi Felsefe”. çev. Cengiz Erengil. Aydınlanma Nedir? ‘İç Dünyanın Keşfi’. haz. John White. 63-85. İstanbul: Ayna Yayınevi, 2. Basım, 2005.
• Jung, Carl Gustav. İnsan Ruhuna Yöneliş, çev. Engin Büyükinal, İstanbul: Say Yayınları, 9. Basım, 2013.
• Jung, Carl Gustav. Analitik Psikoloji Sözlüğü. çev. Nur Nirven. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 1. Basım, 2016.
• Kaya, Erdoğan. “Sosyal Bilgiler Öğretiminde Sezgisel Düşünceden Yararlanma”. Eğitim Bilimleri ve Uygulama 2/3 (Haziran 2003), 9-89.
• Köz, İsmail. “Sezgi’nin Bilgideki Yeri Ve Önemi”. Felsefe Dünyası, 2/40 (Aralık 2004). 41-54.
• Küçük, Sabahattin. "Mevlâna Celaleddin-İ Rumi’nin Düşünce Sisteminde Evren ve İnsan." Mevlâna’yı Anma Haftası (2004), 1-17.
• Küçük, Osman Nuri. Mevlana’ya Göre Manevi Gelişim Benliğin Dönüşümü ve Mi’racı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Maslow, Abraham. İnsan Olmanın Psikolojisi. çev. Okhan Gündüz. İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık, 2001.
• Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 5. Basım, 2008.
• Ornstein, E. Robert. Yeni Bir Psikoloji. çev. Erol Göka- Feray Işık. İstanbul: İnsan Yayınları, 4. Basım, 2003.
• Ornstein, E. Robert. Sağduyu Beyin Yarımkürelerinin Anlamı, çev. Mehmet Atalay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. Basım, 2004.
• Özdoğan, Öznur. İsimsiz Hayatlar Manevi ve Psikolojik Yaklaşımla Arınma ve Öze Dönüş. Ankara: Lotus Yayınevi, 2005.
• Öztan, Pınar. Yabancı Dil Öğretiminde Sağ Beyin Yarıküresini Ya da Sol Beyin Yarıküresini Baskın Olarak Kullanan Öğrencilerin Öğrenme Biçemleri ve Bunların Başarıya Etkisi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’an ve Sünnet’e Göre Tasavvuf. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 2003.
• Sayar, Kemal. “Geçmişin Bilgeliği Bugünün Psikoterapileriyle Buluşabilir mi?”. Sufi Psikolojisi. haz. Kemal Sayar. 17-52. İstanbul: Timaş Yayınları, 6. Basım, 2010.
• Schuon, Frithjof. İslam’ı Anlamak. çev. Mahmut. Kanık. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Basım, 2008.
• Shafi, Muhammed. “Varoluşsal Vuslat: Benliğin Kurtuluşu”. Sufi Psikolojisi. haz. Kemal Sayar. 117-149. İstanbul: Timaş Yayınları, 6. Basım, 2010.
• Smıth, Huston. (2005). “Kutsal Bilinçdışı”. çev. Cengiz Erengil, Aydınlanma Nedir? “İç Dünyanın Keşfi”. haz. John White. 129-139. İstanbul: Ayna Yayınevi, 2. Basım, 2005.
• Tan, Aysel. “Dini Tecrübe Delilinde Sezginin Yeri ve Önemi”. III. Uluslararası Battalgazi Bilimsel Çalışmalar Kongresi Tam Metin Kitabı. haz. Mustafa Talas. Malatya: İSPEC Yayınevi, 2019.
• Tanrıverdi, Hasan. Gümüşhanevî’de Tanrı’nın Varlığının Bilinmesi Meselesi. Dini Araştırmalar Dergisi, 16/43 (Aralık 2013), 123-148.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2. Basım, 2005.
• Uludağ, Süleyman. “Kalp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/229-232. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Uludağ, Süleyman. “Ma’rifet-i Nefs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/56-57. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Uslu Üstten, Aliye. Kuantum Biliminin Getirdiği Yenilikler Işığında Ruhsal Zekanın Edebiyat Eğitiminde Kullanılması. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Walsh, N. Roger- Vaughan, Frances. Ego Ötesi, çev. Halil Ekşi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
• Wolman, Richard. Thinking With Your Soul: Spiritual Intelligence and Why It Matters. New York: Harmony Books, 2001.
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi, 2. Basım, 2013.
• Yiğit Seyfi, Ümmühan. X ve Y Kuşaklarının Ruhsal Zeka Özellikleri İle Çalışma Algıları Üzerine Bir Analiz Manisa: Celal Bayar Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Zohar, Danah- Marshall, Ian. Ruhsal Zekamızla Bağlantı Kurmak: SQ. çev. Burak Erdemli- Kemal Budak. İstanbul: Meta Yayınları, 2004.