قضية الأضداد عند السيوطي في كتاب المُزْهِرْ دراسة وصفية تحليلية

Yıl 2024, Sayı: 5, 7 - 24, 31.12.2024

Abdulbaset Muhammed , Yusuf Karataş

https://doi.org/10.69801/haid.1552725

Öz

يستهدف البحث دراسة قضية الأضداد في كتاب "المزهر" للسيوطي (ت911هـ)، الذي يُعتبر من أبرز علماء اللغة العربية في تاريخها، ويهدف البحث إلى التعرّف على منهج السيوطي في تناول هذه الظاهرة اللغوية وتحليلها بعمق مع التركيز على تأثيرها في اللغة والنصوص الأدبية، يبدأ البحث بمقدمة تُبرز اهتمام السيوطي بالألفاظ المتضادة وكيفية معالجته لها في "المزهر"، مشيرًا إلى أهمية هذه الألفاظ في إثراء المعاني وتعميق الفهم، يعقب المقدمة ثلاثة مطالب رئيسة تصل بنا إلى خاتمة تلخص النتائج التي تم التوصل إليها، المطلب الأول يتناول تعريف الأضداد من جوانبها اللغوية والاصطلاحية، حيث يستعرض الخلافات بين العلماء حول هذه الألفاظ، ويُناقش آراء السيوطي وتوضيح موقفه منها، مما يُعزز الفهم النقدي لهذه الظاهرة، بينما يركز المطلب الثاني على عوامل نشوء الأضداد في اللغة مستعرضًا بعض النصوص القرآنية التي تتضمنها ويبين كيفية استخدامها بشكل فعّال، مما يبرز أهمية هذه الألفاظ في السياقات الدينية، أما المطلب الثالث فيتمحور حول تحليل الأضداد في "المزهر" مع بيان فوائدها وأمثلتها، حيث يرد السيوطي على المعارضين لهذا النوع من الألفاظ مستندًا إلى آراء علماء مثل ابن الأنباري وابن فارس وابن سيدة، ومُبرزًا الحجج الموضوعية التي تدعم موقفه وتعزز من مصداقيته، سيعتمد البحث على تطبيق المنهج الوصفي الذي من خلاله ســـيوضــح أهمية قضية الأضداد في اللغة وفوائدها من خلال "المزهر"، ويهدف البحث إلى استخراج الكنوز البلاغية والدلالية التي يحتوي عليها كتاب "المزهر" فيما يتعلق بالألفاظ المتضادة، وسبل توظيفها في النصوص الأدبية بشكل فعّال، كما يبرز البحث أهمية الأضداد كظاهرة لغوية غنية تُثري المعاني وتعمق الفهم في الأدب العربي، مما يساهم في تعزيز قدرات الفهم والتعبير اللغوي، يُظهر هذا البحث الدور البارز للأضداد في إثراء اللغة وتحفيز التفكير النقدي، بما يعزز من التجربة الأدبية ويعمق من فهم النصوص المختلفة، ويفتح آفاقًا جديدة لدراسات مستقبلية حول هذا الموضوع الشيق، تُختتم الدراسة بنتائج مهمة وتوصيات بإجراء المزيد من الدراسات حول الألفاظ المتضادة وتأثيرها في اللغة، مما يساعد على تعزيز البحث في هذا المجال

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية والبلاغة،, السيوطي, المزهر, الألفاظ المتضادة, الألفاظ, المعاني

Suyûtî'nin el-Muzhir Adlı Eserinde Zıt Kavramlar Meselesi: Betimleyici ve Analitik Bir İnceleme

Öz

Araştırmanın amacı, önemli dikilerden suyûtî'nîn (ö. 911 H.) "el-Muzhir" adlı kitabındaki zıt anlamlı kelimeler meselesini incelemek ve, onun zıtlıklar olgusuna karşı yaklaşımını, analiz ve açıklama yöntemlerini, bu kelimelerin ortaya çıkma nedenlerini ve dilsel /anlamsal zenginleşmeye olan etkisini anlamaktır. Araştırma, Suyût'nîn zıt anlamlı kelimelere olan ilgisini ve bunları "el-Muzhir" adlı eserinde ele alış biçimini açıkılayan bir giriş, üç ana bölüm ve sonuçla tamamlanan bir çalışma sunar. Bu çalışmada inceleme ve araştırma için betimleyici-analitik yöntem kullanılmıştır. Birinci bölüm, zıt anlamlı kelimelerin hem dilsel hem de terimsel tanımını, bilim adamlarının zıt anlamlı kelimeler konusundaki anlaşmazlıklarını, eski ve modern dönemlerdeki tartışmalarını ele alır. Bu bölüm, Suyûtî'nin konuya dair görüşlerini de içerir. İkinci bölüm, dilde zıt anlamlı kelimelerin oluşumunu etkileyen faktörleri ve bu kelimelerin Kur'ân-ı kerim'de nasıl yer aldığını inceler. Üçüncü bölüm ise eserde bulunan zıt anlamlı kelimeleri
inceler, bu kelimelerin faydalarını örneklerle açıklar. Ayrıca Suyûtî'nin bu kelimelerin geçerliliğine karşı çıkanlara nasıl yanıt verdiğini İbn el-Enbârî, İbn Faris, İbn Sîde ve diğerlerinin görüşlerini takip ederek sunar. Bu bölüm, nesnel kanıtlarla desteklenmiştir. Araştırmanın amacı, "el-Muzhir" eserindeki zıt anlamlı kelimelerle ilgili retorik ve anlamsal değerleri ortaya çıkarmak ve bu kelimeleri edebi metinlerde kullanmaktır. Çalışma, önemli bulgularla sona ererek zıt anlamlı kelimeler ve dil üzerindeki etkilerini araştırmak için daha fazla çalışma yapılmasını önerir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagat, Anlambilim, Suyûtî, el-Muzhir, Zıt Anlamlı Sözcükler.

Kaynakça

• Anis, İbrahim. Delalatu’l- elfâz. Kahire: Maktabetu el-Anclo el-misriyye, 1997.
• Anis, İbrahim. el-Lehecât el- Arabiyye. Kahire: Maktabetu el-Anclo el-misriyye, 8. Basım, 1992.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. Abdullâh b. Sehl, el-Furûk el-Lugaviyye. thk. Muhammed Bâsıl Ayûn es-Sûd, Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 2. Basım, 1424/2003.
• Asmâî, ebû Saîid Abdülmelik b. Kureyb b. Ali b. Esna' el-Bâhilî el-Basrî. el-Eddad. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, August Heffner’in Yayını, b.y. ve t.s.
• Avâd, Haydar Ferîd. İlmu’delālah dirase nazariye ve tatbikiyye. Kahire: Âlem el-Kutub, 2005.
• Cevâlikî, Ahmed b. Yûsuf. Şerh edâbu'l-kâtib. thk. Taybe Hamid Bedevî, Kuveyt: Kulliyyetu’l-Êdâb, 1415/1995.
• Dâbûlî, Fethi Enver Abdü'l-Mecîd. Fusūl fī ilmi’d-delālah. b.y., 1437/2016.
• Dâhî, Abdü'l-Bâkî. Lugatu Tamīm. Kahire: el-Hey'etu'l-‘Âmmâ li Şuûn el-Matâbi' el-Amîriye, b.y., 1405/1985.
• Ebu Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelusî. el-Bahr el-Muhît. thk. Adel Abdü'l-Mevdûd, Ali Muavved, Zekeriya el- Nûnî, Ahmed el-Cemal, Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1413/1993.
• Ebû Ubeyde, Muammer b. el-Müthannâ el-Teymî. Mecâz el-Kur’ân. Kahire: el-Hancî, 1954.
• Ebü'l- Feth, Osman b. Cinnî el-Mûsillî. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali el-Neccâr, Cidde: Dâru'l-Kitâb el-Arabî, t.s.
• Ebü't-Tayyib, Abdu'l-Vâhid el-Lugavî el-Halebî. el-Eddâd fi kelami el-Arab. thk. Azze Hassan, Şam: Akâdemiyye li’l-ulûm el-Arabiyye, 1382/1963.
• Fehmî, Mansûr. el-Eddâd. Mecellet el-Mecma’ el-Lugavî el-Melekî, Kahire: el-Matba’a el-Âmîriyye bi-Būlāk, Cilt 2, 1936.
• Ferrâ, Ebû Zekeriya Yahya b. Ziyâd el-Ferrâ. Maanī el-Kur’an. thk. Ahmed Yusuf Necâtî ve Muhammed Ali el-Necâr, Kahire: Daru'l-Kutubi'l-Mısriyye, 1374/1955.
• Hamd, Muhammed b. İbrahim eL-. Fikh el-Lugah Mefhūmuhü, Mavduātühu, kadāyāhu. Riyad: Daru'l-Huzeyme, 2. Basım, 1430/2009.
• İbn Durusteveyh, Abdullah b. Cafer. Tashīhul-Fasīh. thk. Abdullah el-Cebûrî, Bağdat: Matbaatu’l-İrşad, 1395/1975.
• İbn el-Enbârî, Abû Bekir Muhammed b. el-Kâsım. el-Eddâd. thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim, Lübnan, Beyrut: el-Maktabe el-Asriyye, b.y., 1407/1997.
• İbn es-Sikkît, Ebû Yusuf Yakub b. İshâk. el-Eddâd. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, August Heffner'in Yayını, t.s.
• İbn Faris, Ebû’l- Hasan Ahmed b. Zekeriya. es-Sâhibi fi Fıkhu'l-Luga ve Mesâ'ilihâ ve Sunen el-Arab fî Kelâmihâ. thk. Ahmed Hasan Bessib, Lübnan, Beyrut: Daru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Side, Ebû'l-Hasan Ali b. İsmâil. el-Muhassas. thk. Halîl İbrahim Cifâl, Beyrut: Dâru't-Turâs el-Arabî, 1997.
• Kutrûb, Muhammed b. el-Mustanîr. el-Eddâd thk. Hanna Haddad, Suudi Arabistan, Riyad: Daru'l-Ulûm Matbaası, 1405/1984.
• Muhtar, Ömer Ahmed. el-iştirak ve- et-tadâd fi el-Kur’ân. Kahire: Âlem el-Kutub, 1423/2003.
• Mutâr, Ömer Ahmed. ilm el-delâleh. Kahire: Âlem el-Kutub, 8. Basım, 1430/1963.
• Nâdîrî, Muhammed Esad. Fıkh el-lugah menailuhu ve mesailuhu. Beyrut: el-Mektabe el-Asriyye,1430/2009.
• Nasır, Abdu'l-Nebî. et-tadâd el-mucemi. Kahire: mecelletu el-Mecma’ el-Dâr el-Ulûm, Sayı 53, 2010.
• Nasır, Abdu'l-Nebî. Zevahir lugaviyye fi zavu el-diraset al-lugaviyye el-hadise. Basım tarihi ve yayınevi yok.
• Nassâr, Hüseyin. Dirasat lugaviyye. Beyrut: el-Râid el-Arabî, 8. Basım, 1981.
• Sa’lep, Abû'l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ. el-Mecâlis. thk. Abdusselâm Muhammed Hârun, Mısır, Kahire: Dâru'l-Maârif, 5. Basım, t.s.
• Sâğânî, el-Hasan b. Muhammed b. Haydar b. Ali b. İsmâil. Zeyl el-Eddâd. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, August Heffner'in Yayını, t.s.
• Şahîn, Tevfik Muhammed. El-muşterek el-lugavi nezariyyeten ve tatbikan. Kahire: Matbaatu ed-Da’ve İslâmî, mektebetu el-vahba, 1400/1980.
• Sâlih, Subhî. Diraset fi fıkh el-luga. Beyrut: Dâru'l-‘Ilm li’l-malâyîn, 12. Basım, 1989.
• Sâmarrâî, İbrahim. et-tatavvur el-lugavî et-târihî. Kahire: el-Râid, b.y., 1966.
• Secistanî, Ebû Hâtim Sâhl b. Muhammed b. Osman. el-Eddâd. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, August Heffner'in Yayını, t.s.
• Şeyh, Abdulvahid Hasan. el-alâkat ed-delâliyye ve et-turas el-belagî el-arabi dirase tatbikiyye. Kahire: 1914/1999.
• Sîbeveyh, Ömer b. Osman b. Kumber el-Hârithî el-Velâî (künyesi: Abû Beşr). el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Hârun, Kahire: el-Hâncî Yayınları, 2. Basım, 1402/1982.
• Suyûtî, Celâleddîn Abdu'r-Rahmân eL-. el-Muzhir fi'l-Lugâ ve envâ'ihe. thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim, Muhammed Câd el-Mevlâ Bey, Ali Muhammed el-Bicâvî, Lübnan, Beyrut: el-Maktabe el-Asriyye, 2. Basım, 1412/1992.
• Vâfî, Ali Abdu'l-Vâhid. Fikh el-Luga. Kahire: Dâru'l-Nahda, Mısır, 3. Basım, 2004/1430.
• Yâkûb, Emîl Bedî‘. Fıkh el-luga ve hasaisuha. Beyrut: Dâru'l-‘Ilm li'l-malâyîn, 1982.
• Zemahşerî, Ebû'l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed b. Ömer. el-Fâik fî Ġarîb el-Hadîs. Kahire: el-Ihyâ' el-Kutub el-Arabîye, b.y., 1364/1945.
• Zerkeşî, Bedreddîn b. Behâdur. el-Bahr el-Muhît fi usul el-fıkh. thk. Abdu'l-Kâdir Abdullâh el-Ânî, Gırnata, Kuveyt: Daru's-Safve, 2. Basım, 1413/1992.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fi ulûm el-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim, Beyrut: b.y. 1988.