Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğrencilerinde Sağlık Okuryazarlığı, Covid-19 Fobisi ve Covid-19 Farkındalığı Arasındaki İlişki

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 2, 1 - 17, 06.08.2024

Dilara Çın , Ahsen Nur Emre , Feride Altunbaş , Kadir Keser , Habib Baskı , Saime Erol

https://doi.org/10.69487/hemarge.1381612

Öz

Amaç: Çalışmamızda üniversite öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı, Covid-19 fobisi ve Covid-19 farkındalığı arasındaki ilişki ve etkileyen faktörleri incelemek amaçlanmıştır.

Yöntemler: Araştırma, tanımlayıcı ve ilişki arayıcı tasarım ile İstanbul’da bir devlet üniversitesinin Sağlık Bilimleri Fakültesinde, 500 öğrenci ile gerçekleştirildi. Veriler, Sosyo-demografik Özellikler Tanılama Formu, Sağlık Okuryazarlığı (SOY) Ölçeği- Kısa Form, Covid-19 Fobisi Ölçeği (C19P-S), Koronavirüs (Covid-19) Farkındalık Ölçeği (KFÖ) kullanılarak online olarak toplandı. Verilerin değerlendirilmesinde, tanımlayıcı istatistiklerin yanı sıra independent samples t-test, one-way ANOVA testi ve Spearman korelasyon analizi kullanıldı. İstatistiksel anlamlılık p<0,05 kabul edildi.

Bulgular: Öğrenciler KFÖ, SOY ölçeğinden ortalamanın üstünde; C19PS’den ortalamanın altında puan aldı. SOY ölçeğinden; kadınlar, 21-23 yaş, dördüncü sınıf öğrencileri, babası ortaokul-lise mezunu olanlar, genel sağlık, ruh sağlığı durumunu iyi olarak algılayanlar, ekonomik durumunu iyi olarak ifade edenler, Covid-19 geçirenler, Covid-19 ile ilgili gelişmeleri takip edenler daha yüksek puan aldı. C19P-S toplam puanından ve tüm alt boyutlarında erkekler kadınlardan daha yüksek puan aldı. KFÖ tüm alt boyutlarından Covid-19 ile ilgili gelişmeleri takip edenler daha yüksek puan aldı. SOY ile C19P-S somatik, ekonomik alt boyutu ve toplam puanı arasında negatif yönde, düşük düzeyde; SOY ile KFÖ hijyen tedbiri farkındalığı alt boyutu hariç diğer alt boyutları arasında, C19P-S ile KFÖ tüm alt boyutları arasında pozitif yönde, düşük düzeyde anlamlı korelasyon bulundu.

Sonuçlar: Bulgular, sağlık okuryazarlığına odaklanmanın, Covid-19 bilincini artırmanın ve psikolojik destek hizmetleri sağlamanın önemli olduğunu vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, Covid-19 farkındalığı, Covid-19 fobisi, sağlık okuryazarlığı

Kaynakça

• Arpaci, I., Karataş, K., & Baloğlu, M. (2020). The development and initial tests for the psychometric properties of the COVID-19 Phobia Scale (C19P-S). Personality and Individual Differences, 164, 110108. https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.110108
• Ayaz Alkaya, S., & Dülger, H. (2022). Fear of coronavirus and health literacy levels of older adults during the COVID-19 pandemic. Geriatric Nursing, 43, 45–50. https://doi.org/10.1016%2Fj.gerinurse.2021.11.001
• Badahdah, A. M., Khamis, F., & Al Mahyijari, N. (2020). The psychological well-being of physicians during Covid-19 outbreak in Oman. Psychiatry Research, 289(113053), 1-2. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.113053
• Bakioğlu, F., Korkmaz, O., & Ercan, H. (2021). Fear of Covid-19 and positivity: Mediating role of intolerance of uncertainty, depression, anxiety, and stress. International Journal of Mental Health and Addiction, 19(6), 2369-2382. https://doi.org/10.1007/s11469-020-00331-y
• Bilgin, O. (2020). Koronavirüs (Covid-19) farkındalık ölçeği geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Electronic Turkish Studies, 15(6). http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.44168
• Bista, S., Lechner, W. V., Anderson, M., Kenne, K. N., & Kenne, D. R. (2023). Cigarette and e-cigarette use as a function of psychological distress following COVID-19 related university campus closures. The American Journal of Drug and Alchol Abuse, 49(2), 239-248. https://doi.org/10.1080/00952990.2023.2171300
• Çelik, S., İstek, Z., Kızkın, A., Yiğit, M. C., & Kaçan, H. (2021). Üniversite öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı düzeylerinin i̇ncelenmesi: Bartın üniversitesi örneği. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (15), 593-605. https://doi.org/10.38079/igusabder.976692
• Dashti, S., Peyman, N., Tajfard, M., & Esmaeeli, H. (2017). E-Health literacy of medical and health sciences university students in Mashhad, Iran in 2016: A pilot Study. Electronic Physician, 9(3), 3966-3973. https://doi.org/10.19082/3966
• Daşlı, Y., Bakırer, A., & Mısıroğlu, A. (2022). Covid-19 salgınının sağlık okuryazarlığı üzerine etkisi: Bir alan araştırması. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(2), 585-597. https://doi.org/10.37880/cumuiibf.1070217
• Dubé, J. P., Smith, M. M., Sherry, S. B., Hewitt, P. L., & Stewart, S. H. (2021). Suicide behaviors during the COVID-19 pandemic: A meta-analysis of 54 studies. Psychiatry Research, 301, 113998. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2021.113998
• Duman, N. (2020). Üniversite öğrencilerinde COVID-19 korkusu ve belirsizliğe tahammülsüzlük. The Journal of Social Science, 4(8), 426-437. https://doi.org/10.30520/tjsosci.748404
• Duong, T. V., Aringazina, A., Kayupova, G., Nurjanah, F., Pham, T. V., Pham, K. M., … & Chang, P. W. S. (2019). Development and validation of a new short-form health literacy instrument (HLS-SF12) for the general public in six Asian countries. HLRP: Health Literacy Research and Practice, 3(2), e91-e102. https://doi.org/10.3928/24748307-20190225-01.
• Ergün, S. (2017). Sağlık yüksekokulu öğrencilerinde sağlık okuryazarlığı. Kocaeli Tıp Dergisi, 6(3), 1-6. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kotder/issue/38609/448066
• Ergün, S., Sürücüler, H. K., & Işık, R. (2019). Ergenlerde e-Sağlık okuryazarlığı ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları: Balıkesir örneği. JAREN, 5(3), 194-203. http://doi.org/10.5222/jaren.2019.65002
• Ertaş, H., & Göde, A. (2021). Sağlık okuryazarlığı ile aşı karşıtlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi: Üniversite öğrencileri üzerinde bir araştırma. Journal of Academic Value Studies, 1, 1-14. http://dx.doi.org/10.29228/javs.49907
• Ertuğrul, B., & Teki̇nyıldız, E. (2022). Pandemi sürecinde üniversite öğrencilerinin uzaktan eğitime yönelik görüşleri ile Covid-19 fobisi arasındaki i̇lişkinin belirlenmesi: Kesitsel bir çalışma. Türkiye Klinikleri Journal of Nursing Sciences, 14(1), 61-72. http://dx.doi.org/10.5336/nurses.2021-82992
• Greenhalgh, T. (2015). Health literacy: Towards system level solutions. BMJ, 350. https://doi.org/10.1136/bmj.h1026
• İnkaya, B., & Tüzer, H. (2018). Bir üniversitenin sosyal ve sağlık bilimlerinde okuyan öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı durumunun incelenmesi. Kocaeli Med, 7(3), 124-9. https://doi.org/10.5505/ktd.2018.27146
• Jaber, R. M., Mafrachi, B., Al-Ani, A., & Shkara, M. (2021). Awareness and perception of COVID-19 among the general population: A Middle Eastern survey. PLOS One, 16(4), e0250461. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0250461
• Kalafatoğlu, M. R., & Yam, F. C. (2021). Bireylerin Covid-19 korkularının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Humanistic Perspective, 3(2), 306-323. https://doi.org/10.47793/hp.942883
• Karahan Yılmaz, S., & Eskici, G. (2021). Sağlık okuryazarlığı ölçeği-kısa form ve dijital sağlıklı diyet okuryazarlığı ölçeğinin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 6(3), 19-25. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ikcusbfd/issue/65176/877077
• Karakuş, K., Aksoy, Y., & Çakıcı, H. A. (2022). Sporcuların koronavi̇rüs (Covid-19) korkuları ile farkındalıkları arasındaki̇ i̇li̇şki̇. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 16(3), 258. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bsd/issue/73933/1180340
• Kaya, M., & Yılmaz, Ö. (2021). Bireysel özellikler, sağlık okuryazarlığı ve genel sağlık durumu arasındaki ilişki. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (33), 113-122. https://doi.org/10.20875/makusobed.820452
• Kaya, S. P., & Kaplan, S. (2020). Hemşirelik öğrencilerinde COVID-19 pandemisi farkındalıklarının ve sağlık davranışlarının sağlık okuryazarlığı ile ilişkisinin değerlendirilmesi. Koç Üniversitesi Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 17(4), 304-311. http://doi.org/10.5222/HEAD.2020.01112
• Kurtuluş, E., & Düşünceli, B. (2021). Covid-19 fobisi (Korkusu), covid-19 farkındalığı ve genel aidiyetleri düzeyleri. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (13), 451-485. http://doi.org/10.32739/uskudarsbd.7.13.96
• Lazzerini, M., Barbi, E., Apicella, A., Marchetti, F., Cardinale, F., & Trobia, G. (2020). Delayed access or provision of care in Italy resulting from fear of COVID-19. The Lancet Child & Adolescent Health, 4(5), 10-11. https://doi.org/10.1016/s2352-4642(20)30108-5
• Naveed, M. A., & Shaukat, R. (2022). Health literacy predicts Covid‐19 awareness and protective behaviours of university students. Health Information & Libraries Journal, 39(1), 46-58. https://doi.org/10.1111/hir.12404
• Nguyen, H. T., Do, B. N., Pham, K. M., Kim, G. B., Dam, H. T., Nguyen, T. T., … Duong, T. V. (2020). Fear of COVID-19 scale—associations of its scores with health literacy and health-related behaviors among medical students. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(11), 4164. https://doi.org/10.3390%2Fijerph17114164
• Özkoç, Ö., Çayırtepe, Z. & Oktay, İ. (2022). A descriptive study to determine the relationship between health literacy level and catching COVID-19. Aurum Journal of Health Sciences, 4(2), 76-88. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ajhs/issue/71564/1121923
• Paakkari, L., & Okan, O. (2020). COVID-19: health literacy is an underestimated problem. The Lancet Public Health, 5(5), 249-250. https://doi.org/10.1016/S2468-2667(20)30086-4
• Qazi, A., Qazi, J., Naseer, K., Zeeshan, M., Hardaker, G., Maitama, J. Z., & Haruna, K. (2020). Analyzing situational awareness through public opinion to predict adoption of social distancing amid pandemic COVID‐19. Journal of Medical Virology, 92(7), 849-855. https://doi.org/10.1002/jmv.25840
• Rahman, S. (2021). Tıp fakültesi öğrencilerinin Covid-19 fobi durumlarının değerlendirilmesi. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi, 35(1), 68-73. http://tip.fusabil.org/summary.php3?id=1513
• Shaukat, R., Asghar, A., & Naveed, M. A. (2021). Impact of health literacy on fear of Covid-19, protective behavior, and conspiracy beliefs: University students’ perspective. Library Philosophy and Practice, 4620, 1-14. https://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/4620?utm_source=digitalcommons.unl.edu%2Flibphilprac%2F4620&utm_medium=PDF&utm_campaign=PDFCoverPages
• Sim, K., Chan, Y. H., Chong, P. N., Chua, H. C., & Soon, S. W. (2010). Psychosocial and coping responses within the community health care setting towards a national outbreak of an infectious disease. Journal of Psychosomatic Research, 68(2), 195-202. https://doi.org/10.1016/j.jpsychores.2009.04.004
• Tokuda, Y., Doba, N., Butler, J. P., & Paasche-Orlow, M. K. (2009). Health literacy and physical and psychological well being in Japanese adults. Patient Education and Counseling, 75(3), 411-7. https://doi.org/10.1016/j.pec.2009.03.031
• Tuğut, N., Yılmaz, A., & Çelik, B. Y. (2021). Hemşirelik öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı düzeyleri ile sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının belirlenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6(2), 120-128. https://doi.org/10.51754/cusbed.911936
• Tutal, V., & Efe, M. (2020). Bi̇reyleri̇n psi̇koloji̇k sağlamlık ve Covi̇d-19 korkularının çeşi̇tli̇ deği̇şkenlere göre i̇ncelenmesi̇. Journal of International Social Research, 13(74).
• Tümer, A., Aygün, G., & Tuna, M. (2022). 60 yaş ve üstü bi̇reylerde koronavi̇rüs (Covid-19) farkındalığı ve i̇li̇şki̇li̇ faktörleri̇n i̇ncelenmesi̇. İzmir Democracy University Health Sciences Journal, 5(2), 304-316. https://doi.org/10.52538/iduhes.1039571
• World Health Organization. (2022). Coronavirus disease (COVID-19) pandemic. World Health Organization. https://www.who.int/europe/emergencies/situations/Covid-19
• Yıldırım Keskin, A., & Şentürk, S. (2022). Covid-19 phobia and attitudes towards Covid-19 vaccines in individuals with respiratory diseases. Muş Alparslan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(2), 8-23. https://dergipark.org.tr/tr/pub/maunsbd/issue/74427/1127985