Hemşirelikte Yeni Teknoloji Kullanımına Direnç Olarak Teknostres: Sistematik Literatür İncelemesi

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 3, 53 - 65, 27.12.2024

Gamze Tunçer Ünver , Ferda Akyüz Özdemir

https://doi.org/10.69487/hemarge.1465614

Öz

Giriş: Günümüzde teknoloji sağlık hizmetleri alanında yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle tarama ve tanılama sürecinde kullanılan görüntüleme yöntemleri, tedavi ve bakım sürdürülmesi ve izlemi ve hasta verilerinin depolanması gibi teknolojiye sıklıkla başvurulmaktadır. Ancak teknolojinin sağlık bakım hizmetlerinde kullanımının yararlarının yanı sıra olumsuz etkileri de olabilmektedir. Özellikle hemşirelik hizmetlerinde bu olumsuz etkiler daha sık görülebilmektedir. Teknoloji tedavi ve bakımın sürdürülmesi ve hasta takibinin yapılabilmesi için hemşirelik hizmetlerinin her aşamasında kullanılmaktadır. Bu nedenle hemşireler teknolojinin olumsuz etkilerine daha yoğun bir şekilde maruz kalabilmektedir. Teknoloji kullanımının olumsuz etkilerinden biri teknostrestir. Teknolojinin sürekli güncellendiği göz önünde bulundurulduğunda teknolojiyi kullanabilme ve teknolojiye uyum sağlamaya yönelik deneyimlenen stres, teknostres kavramı olarak ifade edilmektedir. Amaç: Bu sistematik derleme, hemşirelikte teknostres düzeyini belirleyebilmek amacıyla tanımlayıcı tasarımda bir sistematik derleme çalışması olarak gerçekleştirilmiştir. Yöntem: Veri tabanlarının kapsamlı bir şekilde taranması sonucunda literatürde teknostres ile ilişkili toplam 38 çalışmaya ulaşıldı. Çalışma kapsamına, dahil edilme kriterlerine uyan 7 makale ve tez çalışması alındı. Bulgular: Yapılan 2 çalışma sonucunda hemşireler arasında teknostresin orta düzeyde olduğu belirlendi. Ayrıca hemşirelikte kullanılan bilgi sistemlerinin ve bireysel özelliklerin teknostres gelişimini etkileyen faktörler arasında olduğu saptandı. Farklı iki çalışmada ise teknostresin hemşirelerin verimliliğini ve teknoloji kullanma niyetini etkilediği belirtildi. Ayrıca teknostresin algılanan yönetici desteği ile iş-aile çatışması arasındaki ilişkiyi yordadığı bildirilmiştir. Sonuç: Teknostresin hemşireler arasında pek çok olumsuz etkisinin olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte hemşirelikte teknostrese yönelik çalışma sayısının yeterli olmadığı görülmektedir. Bu nedenle hemşirelikte teknostres düzeyinin ve bakım uygulamalarına etkisinin yeterince değerlendirilebilmesi için farklı hemşire örneklem grubunda da çalışma yapılması ve çalışma sayısının arttırılması gerektiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hemşirelik, stres, teknoloji, teknostres

Kaynakça

• Abuatiq, A. (2015). Concept Analysis of Technostress in Nursing. International Journal of Nursing & Clinical Practices, 2(2), 2–5. https://doi.org/10.15344/2394-4978/2015/110
• Aydın, M. N. (2022). Sağlık çalışanlarının teknostres düzeyinin algılanan verimlilikleri üzerine etkisi (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Brown, J., Pope, N., Bosco, A. M., Mason, J., & Morgan, A. (2020). Issues affecting nurses' capability to use digital technology at work: An integrative review. Journal of clinical nursing, 29(15-16), 2801-2819. https://doi.org/10.1111/jocn.15321
• Bulut, A., Şengül, H., & Akbal, S. (2023). Sağlık Profesyonelleri için Teknostres Yaratıcıları Ölçeği Türkçe Formunun Psikometrik Özellikleri. Journal of Academic Research in Nursing (JAREN), 9(3).
• Califf, C. B., Sarker, S., & Sarker, S. (2020). The bright and dark sides of Technostress: A mixed-methods study involving healthcare IT. MIS Quarterly, 44(2), 809-856. https://doi.org/10.25300/misq/2020/14818
• Cliff, C. B. (2022). Stressing affordances: Towards an appraisal theory of technostress through a case study of hospital nurses' use of electronic medical record systems. Information and Organization, 32(4), 100431.
• Çelik, B. N., & Gökbulut, B. Öğretmenlerin teknostres ve öğretme motivasyonları arasındaki ilişkinin incelenmesi. In Full Papers Congress e-book (p. 156).
• Çınar, N. (2021). İyi bir sistematik derleme nasıl yazılmalı? Turkish Journal of Health Sciences, 6(2), 310-314.
• Çoban, İ. (2019). Teknolojik değişimin hastane çalışanları üzerine etkileri: Bir devlet hastanesi örneği (Master's thesis, Kırklareli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
• De Leeuw, J. A., Woltjer, H., & Kool, R. B. (2020). Identification of factors influencing the adoption of health information technology by nurses who are digitally lagging: in-depth interview study. Journal of Medical Internet Research, 22(8), e15630. https://doi.org/10.2196/15630
• Doğrular, M. M. (2019). Teknostresin verimlilik üzerine etkisi (Doktora tezi, Marmara Universitesi Salık Bilimleri Enstitüsü)
• Dorukbaşı, N. (2022). Sağlık bilişim sistemlerinde teknolojiye hazır olma ve kabul modelinin teknostres üzerindeki rolü (Doktora tezi, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü)
• Friedberg, M., Van Busum, K., Chen, P., Aunon, F., Pham, C., Caloyeras, J., Mattke, S., Pitchforth, E., Quigley, D., Brook, R., Crosson, F., & Tutty, M. (2013). Factors affecting physician professional satisfaction. Rand Health Quarterly, 3(4). https://doi.org/10.7249/rb9740
• Gardner, R. L., Cooper, E., Haskell, J., Harris, D. A., Poplau, S., Kroth, P. J., & Linzer, M. (2018). Physician stress and burnout: The impact of health information technology. Journal of the American Medical Informatics Association, 26(2), 106-114. https://doi.org/10.1093/jamia/ocy145
• Gimpel H, Lanzl J, Regal C, Urbach N, Wischniewski S, Tegtmeier P, Kreilos M, Kühlmann TM, Becker J, Eimecke J, et al. (2019). Gesund digital arbeiten?! Eine studie zu digitalem stress in deutschland. In: Fraunhofer- Institut für angewandte informationstechnik fit, bundesanstalt für arbeitsschutz und arbeitsmedizin. MF/Mbayreuth p. 1–52. Augsburg, Germany: University Augsburg.
• Golz, C., Peter, K. A., Zwakhalen, S. M. G., & Hahn, S. (2021). Technostress Among Health Professionals–A Multilevel Model and Group Comparisons between Settings and Professions. Informatics for Health and Social Care, 46(2), 136–147. https://doi.org/10.1080/17538157.2021.1872579
• Güneş, D. (2022). Teknostres ve Teknostresin Sağlık Çalışanlarına Yansıması. Sağlık Yönetiminde Güncel Konu ve Sorunlar. Berikan Yayınevi. 225-238.
• Higazee, M., Rayan, A., & Khalil, M. (2016). Relationship between Job Stressors and Organisational Supportamong Jordanian Nurses. American Journal of Nursing Research, 4(3), 51–55. https:// doi. org/ 10.12691/ ajnr-4- 3-1
• Jackson, P. H. (2019). Technostress in Nursing and the Big Five (Doctoral dissertation, Nova Southeastern University).
• Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodolojisi: Sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1), 26-33.
• Kim, M. O., Coiera, E., & Magrabi, F. (2017). Problems with health information technology and their effects on care delivery and patient outcomes: a systematic review. Journal of the American Medical Informatics Association, 24(2), 246-250.
• Kiraç, F. Ç. (2023). Teknostres, Değişim Yorgunluğu ve Örgütsel Bağlılık İlişkisinin İncelenmesi. Sağlık Bilimlerinde Değer, 13(3), 473–480.
• Köse, D., Çınar, N., & Akduran, F. (2012). Hemşirelik öğrencilerinde internet bağımlılığının kişilik özellikleri ve zaman yönetimi ile ilişkisi. Sakarya University Journal of Science, 16(3), 227-233.
• La Torre, G., Esposito, A., Sciarra, I., & Chiappetta, M. (2018). Definition, symptoms and risk of techno-stress: A systematic review. International Archives of Occupational and Environmental Health, 92(1), 13-35. https://doi.org/10.1007/s00420-018-1352-1
• Liu, C. F., Cheng, T. J., & Chen, C. T. (2019). Exploring the factors that influence physician technostress from using mobile electronic medical records. Informatics for Health and Social care, 44(1), 92-104.
• Lucena, J. C. R., Carvalho, C., Santos-Costa, P., Mónico, L., & Parreira, P. (2021). Nurses’ strategies to prevent and/or decrease work-related technostress: A scoping review. CIN - Computers Informatics Nursing, 39(12), 916–920. https://doi.org/10.1097/CIN.0000000000000771
• Mahdian, A., Mehraban, M. A., & Alavi, M. (2017). Techno-Stress: Modern Dilemma In the Nursing Profession?. Pharmacophore, 8(6).
• Nahcivan, N., & Seçginli, S. (2017). Sistematik derlemeye dahil edilen nicel araştırmaların metodolojik kalitesi nasıl değerlendirilir. Türkiye Klinikleri Journal of Public Health Nursing-Special Topics, 3(1), 10-19.
• Özel, G. ve Aba Y. A. (2023). Teknolojinin Görünmeyen Yüzü: Hemşirelik Mesleğinde Teknostres. Genel Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(2), 258-274. https://doi.org/10.51123/jgehes.2023.91
• Page, M. J., McKenzie, J. E., Bossuyt, P. M., Boutron, I., Hoffmann, T. C., Mulrow, C. D., ... & Moher, D. (2021) ‘The PRISMA 2020 statement: an updated guideline for reporting systematic reviews’, BMJ (Clinical research ed.), 372, p. n71. Available at: https://doi.org/10.1136/bmj.n71.
• Peker, S. V., Van Gıersbergen, M. Y., & Biçersoy, G. (2018). Sağlik Bilişimi Ve Türkiye’de Hastanelerin Dijitalleşmesi. Sağlık Akademisi Kastamonu, 3(3), 228-267.
• Siddiqi, K. O., Hashim, R. A., Mahmood, R., & Rahman, M. H. (2023). Does Supervisory and Co-Worker Support Reduce Work-Family Conflict among Nurses in Bangladesh? The Moderating Effect of Technostress. Employee Responsibilities and Rights Journal, 1-23.
• Su, C. Y., & Chao, C. M. (2022). Investigating factors influencing nurses’ behavioral intention to use mobile learning: Using a modified unified theory of acceptance and use of technology model. Frontiers in Psychology, 13, 673350.
• Şakrak, B. (2023). Çocuk kliniklerinde çalışan hemşirelerde, hastane bilgi sistemini benimsemenin, teknostres ve iş doyumları üzerine etkisi (Master's thesis, İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
• Şimşir, İ., & Mete, B. (2021). Sağlık hizmetlerinin geleceği: Dijital sağlık teknolojileri. Journal of Innovative Healthcare Practices, 2(1), 33-39.
• Thunberg, S., Johnson, E., & Ziemke, T. (2023). Investigating healthcare workers’ technostress when welfare technology is introduced in long-term care facilities. Behaviour and Information Technology, 1–13. https://doi.org/10.1080/0144929X.2023.2276802
• Weartz Evans, E. M. (2013). Understanding productivity and technostress for oncology nurses using an electronic health record (EHR) to increase safety, quality, and effectiveness of care for patients with cancer (Doctoral dissertation, Capella University).
• Woo, C. H., & Park, J. Y. (2021). Mediating Effects of Workplace Learning and Self-efficacy on the Relationship between Technostress and Job Satisfaction of Convalescent Hospital Nurses. International Journal of Advanced Smart Convergence, 10(4), 141–148. https://www.koreascience.or.kr/article/JAKO202106355564898.page