The Examination of Taking Off Headscarf Behaviour in the Context of the Cognitive Dissonance Theory

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 1, 281 - 308, 30.06.2022

Beyza Okumuş

https://doi.org/10.14395/hid.1057989

Cited By: 2

Öz

Being a hijabi is not only individualistic worship but is related to social, cultural, and political experiences. Therefore, wearing or taking of headscarf may not be a free decision of an individual. This study tries to find the answers to how women eliminate their cognitive dissonances in the process of taking off headscarves considering its links with social, cultural, and political experiences. In this study, 63 online letters that were published on the “yalnizyürümeyeceksin.com” website between 01.01.2020 and 01.03.2020 are chosen to be the sample. I applied content analysis to these documents. In the light of this analysis, I found that the dissonance between not wanting to wear the headscarf (1st cognition) and being hijabi (2nd cognition) can be the reason for a series of disturbances from discontentment to depression. As a result, to eliminate this dissonance, the individuals may try to use these methods to reduce the dissonance: secularizing both with the clothes and the style of living (adding supportive cognition), alienizing from the World (reducing the dissonance), describing religious life of their own family inadequate (adding supporting cognitions), emphasizing family’s oppressive attitudes (reducing the dissonance), getting economic independence (adding supportive cognition), have a separate house from family (adding supportive cognition), confirming that they do not perform other religious obligations either (adding supportive cognition). One of our findings is some individuals not only change their attitude about headscarves but also experience the conversion. Another prominent theme in the findings is some women take off their headscarves because they started to think that it is excessively hard to wear.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Religious Behaviours, Religious Attitudes, Cognitive Dissonance, Headscarf.

Bilişsel Çelişki Teorisi Bağlamında Başörtüsünü Çıkarma Davranışının İncelenmesi

Öz

Başörtülü olmak yalnızca bireysel dini bir davranış olmayıp sosyal, kültürel ve politik yaşantılarla da bağlantılıdır. Başörtüsünü takma veya çıkarma kararı vermek de tamamen bireyin öznel kararı olmayıp yine bu yaşantıların uzantısı olabilmektedir. Bu çalışmada önceden başörtülü olan kadınların başörtüsünü çıkarma kararı verirken sosyal, kültürel ve politik yaşantılarıyla da bağlantılı olarak karar verme süreçlerinde yaşadıkları bilişsel çelişkileri nasıl giderdikleri sorusuna cevap aranmaktadır. Çalışmada örneklem olarak “yalnizyürümeyeceksin.com” isimli çevrimiçi platforma 01.01.2020-01.03.2020 tarihleri arasında gönderilen 63 mektup seçilmiştir. Bu mektuplara içerik analizi yöntemi uygulanarak bulgulara ulaşılmıştır. Paylaşılan mektuplar incelendiğinde başörtüsünü kullanmak istememe (1.biliş) ve başörtülü olma (2. biliş) arasındaki tutarsızlığın bireylerde hoşnutsuzluktan depresyona kadar çeşitli düzeylerde rahatsızlık uyandırdığı görülmektedir. Bu rahatsızlığın giderilmesi için başörtüsünü açma davranışını gerçekleştirme sürecinde bireylerin kıyafetlerde ve yaşam tarzında sekülerleşme (tutarlı biliş ekleme), dış dünyadan soyutlanma (çelişkiyi azaltma), ailenin dini yaşantısını yeterli görmeme (tutarlı biliş ekleme), ailenin baskıcı tutumlarını ön plana çıkarma (çelişkiyi azaltma), ekonomik bağımsızlık kazanma (tutarlı biliş ekleme), aileden ayrı yaşama (tutarlı biliş ekleme), dinin diğer gereklerini yerine getirmediğini ifade etme (tutarlı biliş ekleme) yöntemleriyle yaşadıkları bilişsel çelişkiyi gidermeye çalıştıkları görülmüştür. İçerik analizinden elde edilen sonuçlardan biri de bireylerin bir kısmının yalnızca dini tutum ve davranış değişikliği değil dinden ayrılmayı da tecrübe etmiş olmasıdır. Başörtüsünün sembolize ettiği grup kimliğine ait hissetmeme de öne çıkan bir başka temadır. Bunların yanında inancını yitirmediği halde başörtüsünün anlamını yitirdiğini ifade edenler ve sadece örtünmek zor geldiği için örtünmeyi reddedenlerin de olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Dini davranışlar, Dini tutumlar, Bilişsel Çelişki, Başörtüsü

Kaynakça

• Abu-Lughod, Lisa. Müslüman Kadının Kurtarılmaya İhtiyacı Var Mı? çev. Hazar Gümüşsoy. İstanbul: Ketebe Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Ahmedi, Ekber Şah - Ataman, Kemal. “Varoluşsal Güvenlik ve Sekülerleşme: Eleştirel Bir Çözümleme”. Sekülerleşme Tartışmaları. 349. Ankara: Kadim Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Aronson, Elliot vd. Sosyal Psikoloji. çev. Okan Gündüz. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Aronson, Elliot. “The Theory of Cognitive Dissonance: A Current Perspective”. Advances in Experimental Social Psychology. Academic Press, ts.
• Arslan, Hasan. “Dini Tutumların Oluşum, Gelişim ve Değişimi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2009), 77-96.
• Berg, Bruce L. - Lune, Howard. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. çev. Asım Arı. Konya: Eğitim Yayınevi, 4. Basım, 2019.
• Berger, Peter L. - Luckmann, Thomas. Modernite, Çoğulculuk ve Anlam Krizi: Modern İnsanın Yönelimi. çev. Mustafa Derviş Develi. Ankara: Heretik Yayınları, 2015.
• Bilgin, Vejdi. Din ve Toplum: Din Sosyolojisine Giriş. İstanbul: Beyan Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Cebeci, Büşra - Mengü, Nevşin. “Herkes İstediği Gibi Yaşasın”: Türkiye’deki ve İran’daki kadınların Başörtüsünü Çıkarma Pratikleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.
• Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı: Psikolojinin Temel Kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 5. Basım, 1994.
• Çepni, Salih. Araştırma ve Proje Çalışmalarına Giriş. Trabzon: Celepler Matbaacılık, 8. Basım, 2018.
• Ertit, Volkan. Endişeli Muhafazakârlar Çağı: Dinden Uzaklaşan Türkiye. Ankara: Orient Yayınları, 6. Basım, 2020.
• Festinger, Leon. A Theory of Cognitive Dissonance. Stanford, California: Stanford University Press, 2. Basım, 1962.
• Festinger, Leon. “Cognitive Dissonance”. Scientific American 207/4 (1962), 93-106.
• Festinger, Leon - Carlsmith, James M. “Cognitive Consequences of Forced Compliance”. Journal of Abnormal and Social Psychology 58/ (1959), 203-210.
• Gürses, İbrahim. Sûfî Kişilik Psikolojisi: Melâmiler Örneği. Ankara: Hece Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Hasanov, Behram. “‘Hafıza Zinciri’ni Baypas Etmek: Türkiye’de Yeni İnanma ve Dindarlık Biçimleri”. Sekülerleşme Tartışmaları. 349. Ankara: Kadim Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Holm, Nils G. Din Psikolojisine Giriş. çev. Abdülkerim Bahadır. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2004.
• Hortaçsu, Nuran. En Güzel Psikoloji Sosyal Psikoloji. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1. Basım, 2010.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisine Giriş. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 1. Basım, 2010.
• Hökelekli, Hayati. “Ergenlik Döneminde Dini Şüpheler”. Çocuk, Genç, Aile Psikolojisi ve Din. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem - Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar. İstanbul: Evrim Yayınevi, 16. Basım, 2014.
• Kaya, Ceren İrem. “Türkiye’de Kadınların Başörtüsü Mücadelesinden, Başörtüsüyle Mücadelesine Görünür Olma Çabası Ve Pratikleri”. International Journal of Social And Humanities Sciences 3/2 (30 Eylül 2019), 61-84.
• Koca, Sümeyye. The Changing Dynamics of the Headscarf Question in Turkey: The Women’s Struggle to Take Of Headscarf. İstanbul: Sabancı Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Köse, Ali - Ayten, Ali. Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Bursa: Sentez Yayıncılık, 3. Basım, 2012.
• Okumuş, Ejder. “Modernleşme, Sekülerleşme ve Din”. Kamu Hukuku Arşivi 10/1 (Mart 2007), 1-22.
• Özbolat, Abdullah - Evyapar, M. Ertuğrul. “Sekülerleşerek Özneleşen Başörtülü Kadınlar: Yalnız Yürümeyeceksin Platformu Örneği”, 2019.
• Plotnik, Rod. Psikoloji’ye Giriş. çev. Tamer Geniş. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. Basım, 2009.
• Sağırlı, M. Numan. Başörtüsü Giymeyi Bırakan Üniversite Mezunu ve Çalışan Kadınlar Üzerine Nitel Bir Araştırma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Sakallı, Nuray. Sosyal Etkiler: Kim Kimi Nasıl Etkiler? Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 4. Basım, 2013.
• Sakallı Uğurlu, Nuray. Sosyal Psikolojide Tutumlar ve Tutum Değişimi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Şentürk, Habil. Din Psikolojisine Giriş. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2013.
• Toprak, Binnaz. Türkiye’de Farklı Olmak: Din ve Muhafazakârlık Ekseninde Ötekileştirilenler. İstanbul: Metis Yayınları, 4. Basım, 2012.
• Yapıcı, Asım. “Şüphe ve İnanç Kıskacında Gençlerin Din ve Dindarlık Algıları”. İlahiyat Akademi Dergisi 12 (2020), 1-44.
• Başını Örtme ve Türban Araştırması. İstanbul: KONDA, 2010.
• Gündelik Yaşamda Din, Laiklik ve Türban Araştırması. İstanbul: KONDA, 2007.
• Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Raporu: Hayat Tarzları 2018 Araştırması. İstanbul: KONDA, 2019.