Kıraat İlminde Müdrec Olgusu

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 17 - 38, 29.03.2024

Muzaffer Ekrem Küçükturgut , İrfan Çakıcı

Öz

Kur’an, lafız, mana ve kıraatten oluşan bir bütündür. Bu bütünün cüzleri arasında mahiyet itibariyle farklılık olsa da katiyet itibariyle farklılık yoktur. Kur’an’ın lafızları nasıl vahye dayanıyorsa onun manası ve farklı şekillerde okunması da vahye dayanır. Esasında bu yaklaşım ulema nezdinde genel itibariyle kabul görse de bu bütünün bir parçası olan kıraatlerin değerlendirilmesi noktasında bazı ihtilaflar yaşanmıştır. Yaşanan her ihtilaf ise yeni araştırmaların yapılmasına vesile olmuş, böylelikle ihtilafların derinleşmesi ve Kur’an üzerinde birtakım şüphelerin oluşmasının önüne geçilmiştir. Kıraatlerle ilgili üzerinde ihtilaf edilen hususlardan biri de müdrec meselesidir. Haddizatında gerek ilm-i kıraat gerekse diğer dinî ilimler alanında telif edilen temel kaynakların çoğunda bu meseleye yer verilmiş, ancak konunun daha çok ansiklopedik tarzda ele alınmış olması, müdrec olgusunun tüm yönleriyle anlaşılması için yeterli olmamıştır. Bu ve buna benzer gerekçelerle “Kıraat İlminde Müdrec Olgusu” şeklinde böyle bir çalışmanın yapılmasına karar verilmiştir. Yapılan çalışmada bir yandan anonim niteliğinde bazı genel bilgilere yer verilmiş diğer taraftan flu diye niteleyebileceğimiz bazı müphem konulara da değinilmiştir. Bu anlamda kıraat olmayan ancak bununla birlikte pek çok âlim tarafından kıraat tasnifi içinde yer verilen müdrece, neden bu tasnif içinde yer verildiği meselesi üzerinde durulmuş ve müdrece yer verilmeyen yeni bir kıraat tasnifi önerisinde bulunulmuştur. Diğer taraftan ulema tarafından ittifakla tefsir olduğu kabul edilen müdrecin; “müdrec kıraat” diye söylenmesinin kıraat mantığı bakımından ne kadar uygun olup olmadığı mülahaza edilmiş ve bunun yerine “müdrec rivayet” şeklindeki bir kullanımın daha doğru olabileceği düşüncesi gündeme getirilmiştir. Zira her kıraatin bir rivayet yönü olsa da her rivayetin bir kıraat yönü yoktur, müdrec de bu cihetle rivayet gibidir. Yapılan çalışmada bu gibi görüş ve kanaatler aklî ve naklî deliller çerçevesinde ele alınmış ve tahlile tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Kıraat, Müdrec, Tasnif, Rivâyet

The Phenomenon of Mudrec in the Science of Qiraat

Öz

The Quran is a whole consisting of wording, meaning and recitation. Although there are differences in nature between the parts of this whole, there is no difference in terms of certainty. Just as the words of the Quran are based on revelation, its meaning and its reading in different ways are also based on revelation. In fact, although this approach is generally accepted by the ulama, there have been some disagreements regarding the evaluation of the recitations that are a part of this whole. Each conflict that occurred led to the conduct of new research, thus preventing the deepening of disagreements and the formation of some doubts on the Quran. One of the controversial issues regarding recitations is the issue of mudraj. In fact, this issue is included in most of the basic sources compiled in the field of both ilm-i qira’ah and other religious sciences, but the fact that the subject is discussed in a more encyclopedic manner has not been sufficient to understand the phenomenon of mudraj in all its aspects. For these and similar reasons, it was decided to conduct such a study as "The Phenomenon of Mudraj in the Science of Qira’at". In the study, on the one hand, some general information of an anonymous nature is included, on the other hand, some ambiguous issues that we can describe as blurry are also touched upon. In this sense, the issue of why the ‘durah’, which is not a ‘qiraat’ but is included in the ‘qiraat’ classification by many scholars, is included in this classification is discussed and a new 'qiraat' classification that does not include the ‘durah’ is proposed. On the other hand, the mudraj, which is unanimously accepted as a commentary by the ulema; It has been discussed whether it is appropriate to say it as "mudraj recitation" in terms of the logic of recitation, and the idea that a more accurate usage like "mudraj narration" instead could be brought to the agenda. Because although every recitation has a narration aspect, not every narration has a recitation aspect, and mudraj is one of the concepts that have this quality. In the study, such views and opinions were discussed and analyzed within the framework of rational and narrated evidence.

Anahtar Kelimeler

Quran, Recitation, Mudraj, Classification, Narration

Kaynakça

• Akpınar, Musa. Kıraatlerin Tevâtürü Meselesi. Kayseri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Avan, Naim. Kıraat İlmi Açısından Ğâyetü’l-İhtisâr. İstanbul: Kitap Dünyası, 2023.
• Beyhakî. Menâkıbü’ş-Şâfi’î. thk. Seyyid Ahmed Sark. Kahire, 1391.
• Birışık, Abdulhamit. “Kur’an (Tarifi ve İsimleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/383-388. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002. Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Bulgurcu, Kahraman. “Kıraat İmamlarından Nafi‘, İbn Kesîr ve İbn Âmir’in Hadis Rivayetindeki Rolü”. Mütefekkir 10/20 (2023), 467.
• Bulgurcu, Kahraman. “Übey b. Kâ‘b’ın Kıraat ve Hadis İlmindeki Yeri”. Amasya İlahiyat Dergisi 20 (2023), 115-138. Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü. İFAV Yayınları, 38. Basım., 2015.
• Çakıcı, İrfan. Şaz Kıraatler ve Tefsire Etkisi. Konya: Gece Kitaplığı, 2018.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2013.
• Dağ, Mehmet. Kırâat Farklılıklarının İslâm Hukukuna ve Metodolojisine Etkisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Dağ, Mehmet. “Mutezile Mezhebine Ehl-i Sünnetin İsnadı: Kıraatler Tevkifi Değil İctihadîdir – Zemahşerî Özelinde Bir İddianın Değerlendirilmesi”. Mârife 3 (2003), 221-229.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2003.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen’i-Ebû Dâvûd, ts.
• Ebû’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yusuf İbnü’l-Cezerî. Muncidü’l-Mukriîn. Beyrut: Dâru’l-Kütûbi’l-İlmiyye, 1999.
• Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris, Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mu’cemü Mekâyîsi’l-Lüga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Efendioğlu, Mehmet. “Müdrec”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/474-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Güneş, Kadir. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Mektep Yayınları, Şenyıldız. Ağustos 2015.
• Hafeyân, Ahmed Mahmut Abdü’s-Semî. Eşherü’l-mustalahât fî fenni’l-edâi ve ilmi’l-kırâât. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Halid Mansur, Ahmed, Muhammed, Ahmed Halid. Mukaddimat fi’l-Kıraat. Ürdün: Dâru Ammar, 2001.
• Halîl b. Ahmed, Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-’Ayn. thk. Abdulhamid Hendâvî. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Hamîdullah, Muhammed. Kur’ân’ı Kerîm Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İFAV Yayınları, 1993.
• Hatîb, Abdüllatîf. Mu’cemu’l-Kırâât. 11 Cilt. Dımeşk: Dâru Sa’di’d-Dîn, 2002.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzi’l-kırâat ve’l-ileli anha. 2 Cilt. y.y.: Vezâretü’l-Evkâf, 1. Basım, 1999.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbn Mücâhid. Kitâbü’s-Sebʿa fi’l-Kırâât. Kahire: Dâru’l-Mearif, 1972.
• Itr, Nûreddîn. Ulûmu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dımeşk: Matbaatü’t-Tıbâk, 1. Basım, 1993.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdulhâlim. Mecmû’atü tefsîri şeyhi’l-İslâm İbn Teymiyye. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. Medine, 2004.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırâati’l-aşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1960.
• İbrahim, Musa İbrahim. el-Buhûs menheciyyetü fi ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Amman: Dâr-i Ummâr, 2. Basım, 1996.
• İsmail Şa’bân, Muhammed. el-Kırâât ahkâmuhâ ve masdaruhâ. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1986.
• Kattân, Mennâ Halil el-. el-Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Keskioğlu, Osman. Nüzûlünden Günümüze Kur’an’ı Kerîm Bilgileri. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Mekkî, Ebû Muhammed b Hammus b Muhammed b Ebû Tâlib. el-İbâne an Me’âni’l-Kırâât. Kahire: Dâru Nehdati Mısr, ts.
• http://ktp.isam.org.tr/ktp/recordview.php?idno=71756&ele=%3D&wKitaplar=ibane&wYazarlar=mekki Muhammed Bekir, İsmail. Dirâsât fî ulûmi’l-Kur’ân. Mısır: Dâru’l-Menâr, 1999.
• Önen, Hacı. “Kıraatların Fıkhî Hükümlere Etkisi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2013).
• Paksoy, Kadir. “Hadis Metodolojisinde İdrâc Ve Müdrec Hadisler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V/2 (2005), 105-124.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyau’t-Turasi’l-Arabi, 1999.
• Sâlih, Subhi. el-Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-İlmû’l-Melâyîn, 1985.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân Kuran İlimleri Ansiklopedisi. çev. Sâkıp Yıldız - Hüseyin Avni Çelik. İstanbul: Hikmet Neşriyat a.ş, Üç Er Ofset., 1987.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şüayb Arnâvûtî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
• Şa’ban, Muhammed İsmail. el-Kırâât ahkâmuhâ ve masdaruhâ. Beyrut: Dâru’s-Selâm, 1986.
• Şakir, Ahmed Muhammed. el-Bâisü’l-hadis şerhu ihtisâri ulûmi’l-hadîs. Beyrut, 1951.
• Şevkânî. İrşâdü’l-fuhûl. thk. Ebû Mus‘ab M. Saîd el-Bedrî. Beyrut, 1412.
• Tavîl, Seyyid Rizk. Medhal fî ulûmi’l-Kırâât. Mekke: el-Mektebetü’l-Faysaliyye, 1985.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan IX. Hicrî Asra Kadar Kırâat İlminin Ta’lîmi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, Doktora Tezi, 1981.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Ebü’l-Esved ed-Düelî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/311-313. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kırâat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2002.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 38. Basım, 2018.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm el-Mısrî. 4 Cilt. Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-‘Arabiyye, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Fevvâz Ahmed Zümerlî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1995.