Psikolojik İ'câz Bağlamında Tehaddî Ayetleri

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 67 - 84, 30.09.2024

Rabia Yılmazer

https://doi.org/10.63022/hikem.1478783

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in i‘câzı, üzerinde ittifak edilen bir konudur. İhtilaf edilen kısmı ise i‘câzın hangi vecih veya
vecihler ile gerçekleştiğidir. Mesele, klasik ve modern dönemde pek çok başlık altında ele alınmış ve farklı yorumlar getirilmiştir. Kimi âlimler, Kur’ân’ın i‘câzı konusunda belli bir sınırlama getirirken kimi âlimler bu hususta bir sınırlama getirilemeyeceğini dile getirmiş ve farklı i‘câz yönlerine işaret etmişlerdir. Bu yönlerden biri “psikolojik i‘câzdır”. Psikoloji ilmi açısından incelendiğinde Kur’ân-ı Kerîm’in ilk inmeye başladığı andan itibaren insanı etkisi altına almaya başladığı görülmektedir. Bu durum psikolojik i‘câz olarak adlandırılmaktadır. Klasik zamanda çok fazla dile getirilip ön planda olmasa da “nefsî i‘câz” olarak ifade edilmiştir. Çağdaş döneme gelindiğinde ise Kur’ân çalışmalarının interdisipliner bakış açısıyla yürütülmeye başlanmasıyla bu durum birçok âlim tarafından dile getirilmiştir. Ancak söz konusu olan bu i‘câz çeşidi, bazı âlimler tarafından müstakil olarak ifade edilirken bazı âlimler tarafından belâgat ve nazım başlığının altında dile getirilmiştir. İ‘câzu’l-Kur’ân ilminin ilgilendiği en önemli meselelerden biri şüphesiz Kur’ân’ın bir benzerinin getirilmesi istenildiği tehaddî ayetleridir. Tehaddî ayetleri Kur’ân’da beş ayette aşamalı olarak geçmektedir. Kur’ân, Hz. Muhammed’in (s.a.s.) peygamberliğini yalanlayan, Kur’ân hakkında şüpheye düşen ve onun uydurma olduğunu öne sürenlere karşı kendisinin bir benzerini meydana getirmeye davet etmiş ve farklı farklı muhataplar zikrederek bunun asla mümkün olmadığını ve olamayacağını dile getirerek meydan okumuştur. Dolayısıyla çalışmanın ilgi alanını tehaddî ayetlerinin psikolojik i‘câz ile bağlantısı oluşturacaktır. Kur’ân ayetlerini dinlerken kendilerini alamayan, bir benzerini getirmekten âciz olan ama buna rağmen Kur’ân’a iftira atanların inkâr nedenlerini oluşturan ruh hâlleri aranmaya çalışılacaktır. Çalışma öncelikli olarak psikoloji ilmini ve İ’câzü’l-Kur’ân’ı tanımlamayı, sonrasında psikolojik i‘câza dair bilgilere ve âlimlerin bu konu hakkındaki görüşlerine yer vermeyi, son olarak da tehaddî ayetlerini klasik ve çağdaş tefsirler ışığında psikolojik i‘câz açısından tahlil etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur'an,, İ'câz, Psikoloji, Tehaddi

TAHADDI VERSES IN THE CONTEXT OF PSYCHOLOGICAL IʿJĀZ

Öz

The iʿjāz of the Holy Qur’ān is a subject that is agreed upon. The part that is disputed is the way or ways in which the iʿjāz is realised. The issue has been handled under many headings in the classical and modern period and different interpretations have been brought. While some scholars put a certain limitation on the iʿjāz of the Qur’ān, some scholars stated that no limitation can be put on this issue and pointed to different aspects of iʿjāz. One of these aspects is psychological iʿjāz. When analysed from the point of view of psychology, which is a young science, it is seen that the Qur’ān has started to influence human beings from the moment it was first revealed. This situation is called psychological iʿjāz. In classical times, it was expressed as nafssi iʿjāz, although it was not expressed much and not in the foreground. When it came to the contemporary period, it was expressed by many scholars as Qur’ānic studies began to be carried out with an interdisciplinary perspective. However, this type of iʿjāz was expressed separately by some scholars, while some scholars expressed it under the title of eloquence and verse. One of the most important issues that the science of iʿjāz al-Qur'ān deals with is undoubtedly the verses of tehaddī, in which the Qur’ān is asked to bring a similar one. The verses of Tehaddī occur in five verses in the Qur’ān in stages. The Qur’ān challenged those who denied the prophethood of Prophet Muhammad, doubted the Qur’ān, and claimed that it was fabricated, by inviting them to produce a copy of the Qur’ān and by mentioning different interlocutors, stating that this was never possible and could never happen. Therefore, the study will focus on the connection between the verses of tehaddī and psychological iʿjāz. It will be tried to search for the mental states that constitute the reasons for the denial of those who cannot help themselves while listening to the verses of the Qur’ān, who are incapable of bringing a similar one, but still slander the Qur’ān. The study firstly aims to define the science of psychology and iʿjāz al-Qur'ān, then to include information about psychological iʿjāz and the views of scholars on this subject, and finally to analyse the verses of tehaddī in the light of classical and contemporary tafsirs in terms of psychological iʿjāz.

Anahtar Kelimeler

Qur’ān, Iʿjāz, Psychology, Tehaddī.

Kaynakça

• Abbas, Fazl Hasan. İʿcâzü’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Ürdün, 1991.
• Ahmadzada, Faig. Kâdî Abdülcebbâr’a Göre İ’cazu’l-Kur’ân. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Akyüz, Zafer. “Fadl Hasan Abbas’a Göre İ‘câz ve Çeşitleri”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (30 Haziran 2020), 351-371.
• Arpa, Enver. “İ’cazü’l-Kur’an Konusuna Farklı Bir Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/1 (01 Nisan 2002), 81-107.
• Aydın, Hayati. İnsan Psikolojisi ve Kur’an. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Aydın, Hayati. Kur’an’da İnsan Psikolojisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Bayram, Enver. “Hz. Peygamber’in ‘Elçilik’ Motivasyonunda Uzlet Hayatının ve İlk İnen Ayetlerin Rolü”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/4 (01 Ekim 2017), 121-141.
• Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitapevi, 2006.
• Çelik, Muhammed. “İcâzu’l-Kur’ân’a Dair: Mahmud M. Şakir”. Tafsir Dergisi I/1 (2021), 93-114.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü. İstanbul: M.Ü.İ.F.V. Yayınları, 2016.
• Divlekci, Celalettin. “Hattâbî’nin (Ö. 388) İ‘câz Anlayışı Ve Kur’an’ın İfade Biçimine Yönelik Tenkitlere Yaklaşımı”. EKEV Akademi Dergisi 60 (31 Ağustos 2014), 97-124.
• Erdal, Mesut. Fî Zılâli’l-Kur’ân ve İ’câz Açısından Değeri. İzmir: Akademi Yayınları, 2007.
• Erdoğan, İbrahim Halil. “Nübüvvetin İspatı Bağlamında Kur’an’ın Psikolojik İ’cazı”. Kader Kelam Araştırmaları Dergisi 15/2 (31 Temmuz 2017), 402-420.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı Meal-Tefsir. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2015.
• Gazalî, Muhammed el-. Nazarât fi’l-Kur’an. Kahire: Daru’n-Nahda, 2005.
• Hâlidî, Salâh Abdülfettâh el-. el-Beyân fî iʿcâzi’l-Ḳurʾân. Umman: Dâru Ammâr li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 2000.
• Hattâbî, Ebû Süleymân el-. Beyânü iʿcâzi’l-Ḳurʾân. Mısır: Dar Al-Maaref, 1976.
• Hişâm, Abdülmelik b. es-Sîretü’n-nebeviyye. Kahire, 1955.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Hûlî, Emin el-. Kur’an Tefsirinde Yeni Bir Metod. çev. Mevlüt Güngör. İstanbul: Kur’an Kitaplığı, 1995.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. Et-Tahrîr Ve’t-Tenvîr. Tunus: Tunuslu Yayınevi, 1984.
• İbn Manzur. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dar Sader, 1993.
• İsfahanî, Rağıp el-. Kur’an Kavramları Sözlüğü Müfredat. çev. Mustafa Yıldız. İstanbul: Çıra Yayınları, 2023.
• İyâz, Kādî. eş-Şifâʾ bi-taʿrîfi ḥuḳūḳi (fî şerefi)’l-Muṣṭafâ. Dar Al-Fikr, 1988.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. Psikolojik Tefsirin Önemi ve Amaçları. Ankara: Gece Kitaplığı, 2020.
• Kattân, Mennâ‘ Halîl. Mebâḥis̱ fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Riyad: El-Maarif, 2000.
• Kınar, Kadir. “Abdulkahir El-Cürcânî’nin Nazm Teorisi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/13 (2006), 65-101.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Buruc Yayınları, 2002.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kurʾân. çev. Salih Uçan - vd. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1991.
• Kutub, Seyyid. Kur’an’a Edebi Tasvir. çev. Ömer Aydın - Tuğrul Özalp. İstanbul: İşaret Yayınları, 2015.
• Marangozoğlu, İzzet. “Fâdıl Sâlih es-Sâmerrâî’nin Beyânî Tefsir Anlayışı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/10 (30 Aralık 2016), 185-214.
• Mevdudî, Ebu’l A’lâ el-. Tefhimu’l Kur’an. çev. Muhammed Han Kayani - vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Necati, M. Osman. Kur’an ve Psikoloji. çev. Hayati Aydın. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Öge, Sinan. “Kur’an’da İnkarcı Mazeretleri ve Geçersizliği”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 40 (2013), 41-65.
• Rafiî, Mustafa Sadık el-. İʿcâzü’l-Ḳurʾân. Beyrut: Daru’l Kitab Arab, 2005.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn er-. Mefâtîhu’l-Gayb. çev. Suat Yıldırım - vd. İstanbul: Huzur Yayınevi, 2002.
• Rummânî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsa b. Ali er-. en-Nüket fî i’cazi’l-Kur’ân, (Selasu resâil fî i‘câzi’l- Kur’ân). ed. Muhammed Ahmed Halefullah - Muhammed Zaglul Selam. Kahire: Dârü’l- Maârif, 1976.
• Salmazzem, Mehmet. “‘Tehaddî’ Âyetlerinin Nüzûl Kronolojisine Dair Farklı Bir Yaklaşım”. Ekev Akademi Dergisi 64 (30 Ekim 2015), 115-134.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddin es-. Mu’tereku’l-Akrân fî İ’câzi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâr el-Kütub el-İlmiyye, 1988.
• Şâti’, Aişe Abdurrahman Binti’ş-. el-İ‘câz el-Beyânî li’l-Kur’ân. Kahire: Darü’l-Maârif, ts. Tavir, Hasan Mesud. Cuhudu Ulemai’l-Garbi’l-İslami ve İtticahatuhum fi Diraseti’l-İ’cazi’l- Kur’ani. Dımaşk: Daru Kuteybe, 2001.
• Topuz, Akif. Sorunsallığı Açısından Kur’an Tasavvurları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Vecdî, Muhammed Ferîd. Dâiretü Meârifi’l-Karni’l-İşrîn. Beyrut: Daru’l Marife, 1971.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. çev. İsmail Karaçam - vd. İstanbul: Zehraveyn, 1992.
• Yıldırım, Esra. El-İnfiʿâlâtü’n-Nefsiyye Fi Meşahidi Ehli’l-Cenneti Ve Ehli’n-Nar Fi’l- Ḳurʾân’ıl- Kerim. Amman: Dâr’ul-Meʾmûn Li’n-Neşri Ve’t-Tevzîʿ, 2022.
• Yılmaz, Ali. “Kur’an’a Göre İnkarın Psikolojik Tezahürleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2003), 88-125.
• Yılmaz, Hasan - Demir, Şehmus. “Kur’an’ın İ‘câz Yönleriyle İlgili Geleneksel ve Çağdaş Görüşlere Genel Bir Bakış”. Ekev Akademi Dergisi VIII/18 (2004), 49-60.
• Zemahşerî. el-Keşşâf. çev. Muhammet Coşkun. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu, 2017.