Atatürk’ün Kız Kardeşi Makbule Atadan Hanımefendi’nin Hayatı

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 2, 18 - 40, 30.12.2022

İbrahim Çoban

Öz

Cumhuriyetin Kurucusu Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün kız kardeşi Makbule Atadan Hanımefendi, yalnızca Atatürk’ün kız kardeşi olması sebebiyle değil, tanık olduğu olaylar sebebiyle de Cumhuriyet Tarihi açısından önem arz etmektedir. Makbule Atadan, II. Abdülhamit, Meşrutiyet, Cumhuriyet devirlerini yakından görmüş bir kişi olarak, Atatürk’ün fikirleri ile yetişmiş önemli bir Cumhuriyet Kadınıdır. Selanik, İstanbul ve Ankara şehirlerindeki yaşantılarında birçok önemli olaya şahitlik ederek, ön plana çıkmıştır. Makbule Atadan, ağabeyi Atatürk’ün her daim yanında olduğundan Cumhuriyet ve Devrimlerine yakından şahit olmuş Cumhuriyetin temsilcisi haline gelmiştir. Her gittiği yerde bir sembol haline gelmiştir. Makbule Hanım hayatı boyunca Atatürk’le kalmış, onun ölümü sonrası unutulmuş, içine düştüğü zorluklardan dolayı gerekli kurumlardan yardım istemiştir. Hayatının son dönemlerinde ağır bir hastalık sebebiyle acı çekerek yaşamış ve Atatürk’ün şehri olan Ankara’da vefat etmiş ve bu şehre defnedilmiştir. Bu çalışma ile Makbule Hanım’ın hayatına dair bilinmeyenlerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Makbule Atadan, Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet, Selanik, İstanbul, Ankara

Kaynakça

• I.Arşiv Kaynakları
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CBA)
• Celal Bayar Arşivi, Yer No: 3/1-10, Fihrist No: 13-173,174. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, Fon Kodu: 490-1-0-0, Kutu No: 1598, Dosya No: 523, Sıra No: 3, Sayfa No: 6.
• BCA, Fon Kodu: 490-1-0-0, Kutu No: 1598, Dosya No: 523, Sıra No: 3, Sayfa No: 2.
• II. Resmi Yayınlar
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem VIII, C. X, Birleşim 43, 16 Şubat 1948, s. 156-159, 218.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem VIII, C. X, Birleşim 44, 18 Şubat 1948, s. 224-225, 239.
• III. Süreli Yayınlar
• Yalman, Ahmet Emin, “Büyük Millet Meclisi Reisi Müşir Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin Tarihçe-i Hayatı”, Vakit Gazetesi, 10 Ocak 1922.
• Zafer Gazetesi, 11 Kasım 1953.
• Ulus Gazetesi, 11 Kasım 1953.
• Milliyet Gazetesi, 11 Kasım 1953.
• Cumhuriyet Gazetesi, 11 Kasım 1953.
• Zafer Gazetesi, 20 Ocak 1956.
• IV. Kitaplar
• Atadan, Makbule, Büyük Kardeşim Atatürk, Ka Kitap, İstanbul 2016.
• Atay, Falih Rıfkı, Çankaya, C. V, Cumhuriyet Yayınları, İstanbul 1999.
• Bardakçı, Murat, Mustafa Kemal Paşa ile Latife Hanım’ın Boşanmalarının Belgeli Öyküsü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2021.
• Bayhan, Fatih, Gölgesinde Mustafa Kemal’i Büyüten Kadın; Zübeyde Hanım, Pegasus Yayınları, İstanbul 2020.
• Belli, Şemsi, Ağabeyim Mustafa Kemal, Selis Kitaplar, İstanbul 2005.
• Borak, Sadi, Öyküleriyle Atatürk’ün Özel Mektupları, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1980.
• Bozok, Salih, Yaveri Atatürk’ü Anlatıyor, Edit. Can Dündar, II. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul 2001.
• Çalışlar, İzzettin, Görgülü, İsmet, On Yıllık Savaşın Günlüğü, Güncel Yayıncılık, İstanbul 2007.
• Çalışlar, İpek, Latife Hanım, X. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul 2006.
• Çalışlar, İpek, Mustafa Kemal Atatürk; Mücadelesi ve Özel Hayatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2018.
• Deliorman, Altan, Atatürk’ün Hayatındaki Kadınlar, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 1999.
• Dimitriadis, Vasilis, Bir Evin Hikâyesi; Selanik’teki Mustafa Kemal Atatürk’ün Evi ve Ailesi Hakkında Türkçe ve Yunanca Belgeler, Çev. Gülsün Aksoy Aivali, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
• Egeli, Münir Hayri, Atatürk’ten Bilinmeyen Hatıralar, Güven Basımevi, İstanbul 1959.
• Güler, Ali, Benim Ailem; Atatürk’ün Saklanan Ailesi, Halk Kitabevi, İstanbul 2015.
• Güler, Ali, Sarı Paşa İnsan Atatürk, Berikan Yayınevi, Ankara 2007.
• İlbay, Asaf, Çocukluk Arkadaşım Atatürk; Mustafa Kemal’le 45 Yıl, II. Baskı, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014.
• Kandemir, Feridun, “Atatürk’ü Son Derece Müteessir Eden Hadise; Fikriye Hanım’ın İntiharı”, Nükte ve Fıkralarla Atatürk, Edit. Niyazi Ahmet Banoğlu, C. 3, Garanti Matbaası, İstanbul 1967, s. 13-18.
• Kılıç, Ali, Atatürk’ün Sırdaşı; Kılıç Ali’nin Anıları, Edit. Hulusi Turgut, XXIV. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2021.
• Kocatürk, Utkan, Atatürk Çizgisinde Geçmişten Geleceğe, Atatürk ve Yakın Tarihimize İlişkin Görüşmeler, Araştırmalar, Belgeler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2005.
• Kutay, Cemal, Ardında Kalanlar, Cem Ofset Yayıncılık, İstanbul 1988.
• Kutay, Cemal, Atatürk Olmasaydı?, Kazancı Kitap, İstanbul 1994.
• Kutay, Cemal, Atatürk’ün Son Günleri, IV. Baskı, İklim Yayıncılık, İstanbul 2006.
• Leventoğlu, Mazhar, Üstün, Samim, 1938’den 2011’e Atatürk’ün Vasiyeti, Köprü Yayınları, İstanbul 2011.
• Mütercimler, Erol, Fikrimizin Rehberi Gazi Mustafa Kemal, Alfa Yayıncılık, İstanbul 2010.
• Okyar, Ali Fethi, Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Feshedildi?, Ketebe Yayınları, İstanbul 2019.
• Öke, Mehmet Sadık, Bayhan, Fatih, Teyzem Latife; Atatürk’le Geçen Bir Ömrün Saklı Kalmış Hikâyesi, III. Baskı, Pegasus Yayınları, İstanbul 2011.
• Önder, Mehmet, Atatürk’ün Yurt Gezileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1975.
• Öz, Mehmet Ali, Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Soy Kütüğü, Dilek Ofset Yayınları, İstanbul 2014.
• Perinçek, Şule, Öğütücü, İsmet, Atatürk’ün Bütün Eserleri, C. I, Kaynak Yayınları, İstanbul 2003.
• Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, XI. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2022.
• Şahingiray, Özel, Atatürk’ün Nöbet Defteri 1931-1938, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1955, s. 438, 478, 484-485-486-487, 489-490, 492, 510, 549, 561, 594, 605, 672.
• Şahingiray, Özel, Atatürk’ün Son Nöbet Defteri, Alaca Yayınları, İstanbul 2018, s. 20, 22, 26, 28, 30, 32, 42, 70, 92.
• Şapolyo, Enver Behnan, Mustafa Kemal Atatürk, Edit. Yunus Emre Kaleli, Kopernik Yayınları, İstanbul 2018.
• Şehsuvaroğlu, Bedii, Atatürk’ün Sağlık Hayatı, Hürriyet Yayınları, İstanbul 1981.
• Turan, Şerafettin, Mustafa Kemal Atatürk, Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik, Bilgi Yayınevi, Ankara 2017.
• Uran, Hilmi, Hatıralarım, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1959.
• Ülman, Haluk, Birinci Dünya Savaşına Giden Yol ve Savaş, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1973.
• Ünal, Uğur, II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüştiyeleri (1897-1907), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• Volkan, Vamık D., Itzkowitz, Norman, Ölümsüz Atatürk, V. Baskı, Bağlam Yayınları, İstanbul 2008.
• Yurdakul, Yurdakul, Atatürk’ten Hiç Yayınlanmamış Anılar, IV. Baskı, Truva Yayınları, İstanbul 2006.
• V. Makaleler
• Akyol, Mete, Abdürrahim Tuncak Anlatıyor-1, Başkent Üniversitesi Kültür Yayını Bütün Dünya Dergisi, S. 1, Ankara 1 Ocak 2007, s. 60-63.
• Akyol, Mete, Abdürrahim Tuncak Anlatıyor-2, Başkent Üniversitesi Kültür Yayını Bütün Dünya Dergisi, S. 2, Ankara 1 Şubat 2007, s. 32-34.
• Akyol, Mete, Abdürrahim Tuncak Anlatıyor-7, Başkent Üniversitesi Kültür Yayını Bütün Dünya Dergisi, S. 7, Ankara 1 Temmuz 2007, s. 37-43.
• Birlik, Gültekin Kamil, Atatürk’ün Erzurum’daki Evi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXIX/S. 86, Ankara 1 Temmuz 2013, s. 27-52.
• Birlik, Gültekin Kamil, Trabzon’daki Atatürk Köşkü, Atatürk Yolu Dergisi, C. XV/S. 59, 28 Mart 2016, s. 63-66.
• Borak, Sadi, Atatürk Biyografisinde Yapılan Yanlışlıklar, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. I/S. 1, Ankara 2004. s. 277-285.
• Kandemir, Feridun, “Atatürk’ün de Makbule Hanım’ında Manevi Evladıyım!”, Dün ve Bugün Dergisi, S. 18, Ekicigil Matbaası, İstanbul 2 Mart 1956, s. 23-25.
• Mutlu, Kamile Şevki, “Atatürk’ün Anıtkabir’e Naklinden Bir Hatıra”, Bilim ve Teknik Dergisi, S. 329, Ankara Nisan 1995, s. 58-65.
• Özden, Yekta Güngör, “Atatürk Gerçeğine Küçük Bir Katkı”, Anıtkabir Dergisi, S. 2, Ankara Nisan 2000, s. 21-23.
• Turan, Şerafettin, “Mustafa Kemal Atatürk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 31, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2020, s. 310-331.
• VI. İnternet Kaynakları
• Bardakçı, Murat, “Mustafa Kemal’in Mektuplarda Sözünü Ettiği Meçhul Akrabalar”, Hürriyet Gazetesi, 7 Ağustos 2005, https://www.hurriyet.com.tr/mustafa-kemal-in-mektuplarinda-sozunu-ettigi-mechul-akrabalar-340456, (et: 20.08.2022).
• Kucur, Şamil, “Atatürk Annemin Böreğine Bayılırdı”, Yeni Şafak Gazetesi, 28 Şubat 2004, https://www.yenisafak.com/gundem/ataturk-annemin-boregine-bayilirdi-2679831, (et: 20.08.2022).