Evlilik Bağlamında Türk -Gürcü İlişkisi: Erzurum Örneği

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 2, 41 - 55, 30.12.2022

Ömer Subaşı

Öz

Selçukluların Anadolu’ya geldikleri ilk günden itibaren ilişki içerisinde olan Türkler ve Gürcüler XIII. yüzyılın başlarında Selçuklu hükümdarı Rükneddin Süleymanşah’ın Gürcistan seferi sırasında Saltuklulardan alarak Selçuklu mülkü haline getirdiği Erzurum, Sultan Alâeddin Keykubad’ın bölgeye gelişine kadar Erzurum Selçukluları isminde siyasî bir yapı olarak hayatını sürdürmüştü. Belirli bir süre Erzurum’u idare eden Selçuklu şehzadesi Mugîseddin Tuğrulşah’ın bölgenin politik yapısına göre evlilik ilişkisi üzerinden siyasî hamleler yapması yaklaşık yarım asır boyunca Erzurum’u Türk-Gürcü ilişkisinin odak noktası haline getirmiştir. Gürcü Kralı IV. Giorgi Laşa’nın 1223 yılındaki ölümü Erzurum’da Mugîseddin Tuğrulşah için yeni bir fırsat demekti. Bundan dolayı Mugîseddin Tuğrulşah, Gürcistan Krallığı’nda tahta geçen Kraliçe Rusudan’a gönderdiği elçilik heyeti vasıtasıyla oğlu Gıyâseddin ile Kraliçe’nin evlenmesi için teklifte bulundu ve bu teklif Gürcü ileri gelenleri tarafından birkaç şarta bağlı olarak kabul gördü. Ardından Gıyâseddin, 1223-1224 yılları arasında Kraliçe ile evlenmek amacıyla Tiflis’e gitti. Sağlam, güzel vücutlu, yakışıklı, cesur ve korkusuz bir genç olan Gıyâseddin ile Kraliçe arasında yapılan evlilikten Tamara isimli bir kız ve David isimli bir erkek çocuk dünyaya geldi. Ancak Kraliçe’nin ahlaki zaafları ve Celaleddin Harezmşah’ın Gürcistan seferleri, Gıyâseddin’i çalkantılı bir hayata sürükledi. Yaptığı evliliğin ardından beklediği kudrete sahip olamayıp silik bir hayat yaşayan Gıyâseddin’in çocukları Tamara ve David, babalarının aksine hem Selçukluların hem de Gürcistan Krallığı’nın kaderini tayin edecek güce hükmedeceklerdi. Tamara, Selçuklu Sultanı II. Gıyâseddin Keyhüsrev ile evlenerek ondan çocuklar doğuracak; David ise Moğol işgali sırasında Krallığın Tiflis merkezli batı kanadını Kral Narin David isminde uzun bir süre yönetecekti.
Bu çalışmada Erzurum Selçuklularından Şehzade Gıyâseddin’in Kraliçe Rusudan ile evliliği, Gürcü Hatun Tamara ve çocuklarının Erzurum’da kesişen hayatları ve Erzurum’un XIII. yüzyıl Türk-Gürcü ilişkisi açısından nasıl merkezi bir konuma ulaştığı ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk, Gürcü, Erzurum, Gıyâseddin, Rusudan, Tamara.

Kaynakça

• Ahmed B. Mahmȗd, Selçuk-Nâme I, Haz.: Erdoğan Merçil, İstanbul 1977.
• Ahmed Eflâkî, Ariflerin Menkıbeleri, Çev.: Tahsin Yazıcı, Kabalcı Yayınları. İstanbul 2011
• Aknerli Grigor Okçu Milletin Tarihi, Çev.: Hrand D. Andreasyan, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007.
• Ali Sevim, Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi, TTK. Yay., Ankara 2000, s. 157
• Baypars Tarihi Al-Melik-Al-Zahir (Baypars) Hakkındaki Tarihin İkinci Cildi, Terc.: M. Şerefüddin Yaltkaya, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Bayram Arif Köse, “Moğol İstilasının Güney Kafkasya Şehirleri Üzerinde İdarî ve İktisadî Etkileri", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, Sa. 41, Aralık, Ordu 2015. s. 471-483.
• El -Bundârî, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi,-İma ad-dîn Al-Kâtib Al- Isfahânî, Zubdat Al-Nuşra va Nuhbat Al Usra-, Türkçeye Çev.: Kıvameddin Burslan, Ankara 1999.
• Erdoğan Merçil, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, TTK. Yay., Ankara 2006.
• Faruk Sümer, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, TTK. Yay., Ankara 1998.
• Gregory Abû’l-Farac (Bar Habraeus), Abû’l-Farac Tarihi, Süryaniceden İng. Çev.: Ernast A. Wallis Budge, Türkçeye Çev.: Ömer Rıza Doğrul, C.II., TTK. Yay., Ankara 1999.
• İbn Bibi, El-Evâmirü’l-Alâ’iye fi’l-Umûri’l-Alâ’iye, Selçuk Name ,II. Tercüme, Çev.: Mürsel Öztürk, TTK Yay., Ankara 2014.
• İbnü’l-Esîr, El-Kâmil fi’t-Târih, C. XII., (Çev.: Heyet-Ahmet Ağırakça, Abdülkerim Özaydın, Yunus Apaydın, Zülfikar Tüccar, Beşir Eryarsoy), Bahar Yayınları, İstanbul 1985.
• İbnü’l Verdî, Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular, Haz.: Mustafa Alican, İstanbul 2014. İbrahim Tellioğlu, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Serender Yayınları. Trabzon 2009.
• İbrahim Tellioğlu “Moğol Hâkimiyeti Döneminde Doğu Karadeniz Bölgesi”, Tarih Boyunca Karadeniz, Serender Yayınları, Trabzon 2015. Kadı Ahmed Gaffârî Kazvînî, Târîh-i Cihân Ȃrâ, Neşr.: Muctebâ Minovi, Tahran.
• Kartlis Tskhovreba, (A History of Georgia), Trans.: Dmitri Gamq’relidze, Ed.: Roin Metreveli and Stephen Jones, Georgian National Academy of Sciences, Artanuji Publishing, Tbilisi 2014.
• Kerîmûddin Mahmud-i Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, Çev.: Mürsel Öztürk, Ankara 2000.
• M. Fahrettin Kırzıoğlu, Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar, TTK. Yay., Ankara 1992.
• Marie F. Brosset, Gürcistan Tarihi, (Eski Çağlardan 1212 yılına Kadar), Çev.: Hrand D. Andreasyan, Not./Yay.: Erdoğan Merçil, TTK. Yay., Ankara 2003.
• Mükrimin H. Yınanç, “Erzurum”, İ.A.,C. IV., s. 349. Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel, Selçuklular Tarihi I. Horasan-Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları, Yay.: Ali Öngül, İzmir 2000.
• Müverrih Vardan, Türk Fütuhatı Tarihi, (889-1269), Çev.: Hrand D. Andreasyan, İ.Ü.E.F.Y. Tarih Semineri Dergisi, C.I., Sayı: 2, İstanbul 1937. Nejat Kaymaz, Pervâne Mu’înü’d-dîn Süleyman, Ankara 1970.
• Nejat Kaymaz, Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyâsü’d-dîn Keyhusrev ve Devri, TTK Yay., Ankara 2009.
• Niğdeli Kadı Ahmed’in El-Veledü’ş-Şefik Ve’l-Hâfidü’l-Halîk’ı (Anadolu Selçuklularında Dair Bir Kaynak) C. I., İnc.-Terc.: Ali Ertuğrul, TTK Yay., Ankara 2015.
• Nikoloz Berdzenişvili - Simon Canaşia, Gürcistan Tarihi (Başlangıçtan 19. Yüzyıla Kadar), Çev.: Hayri Hayrioğlu, Sorun Yayınlar, İstanbul 2000.
• Osman Gürbüz, “Erzurum Çifte Minareli Medrese’nin Yapım Tarihi ve Bânîsi Hakkında Yeni Bir Yaklaşım”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Ens. Dergisi. S. 25, 2004, ss. 145-160.
• Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Yay., İstanbul 2011.
• Ömer Subaşı, Gürcü-Moğol İlişkisi (Güney Kafkasya-1220-1346), Kitapevi Yayınevi, İstanbul 2015.
• Reşideddin Fazlullah, Câmi’ü’t Tevârîh, C.I., Trans.: W.M. Thackston, Harvard Üniversitesi 1998.
• Roin Metreveli, The Golden Age, Georgia from the 11 th Century to the First Quarter of the 13 th Century, Tbilisi 2010.
• Selim, Kaya, I. Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192-1211), TTK. Yay., Ankara 2006.
• Simon de Saint Quentin, Histoire de Tatares,- Bir Keşiş ’in Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245-1248-, Çev.: Erendiz Özbayoğlu, Antalya 2006. Smbat Sparapet’s Chronicle, Trans.: Robert Bedrosian, Long Branch, New Jersey 2005.
• Stepannos Orbelean, History of the State of Sisakan, Trans.: Robert Bedrosian, Long Branch 2015.
• Şadruddîn Ebu’l-Hasan Ali İbn Nâşır İbn ‘Ali El Hüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, Çev.: Necati Lügal, TTK. Yay., Ankara 1999.
• Şehabeddin Ahmed Nesevi Celâlüttin Harezemşah, Çev.: Necip Asım, Devlet Matbaası. İstanbul 1934.
• Şihabeddin b. Fazlullah El-Ömerî, Mesâliku’l Ebsâr, -Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım-, Selenge Yay., İstanbul 2014.
• W.E.D., Allen, A History of The Georgian People, London 1932.
• Yazıcızâde Ali, Tevârîh-i Âl-i Selçuk, (Selçuklu Tarihi), Haz.: Abdullah Bakır, İstanbul 2009