Kilikya/Çukurova Ermenilerinin Selçuklu Topraklarına ve Türkmenlere Saldırıları

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1, 18 - 52, 30.06.2023

Hasan Geyikoğlu

Öz

Bizans imparatorları, Doğu Anadolu’daki Ermeni memleketlerini Bizans hâkimiyetine ilhak ettikten sonra, bu bölgede oturan on binlerce Ermeni’yi zorla göçürerek, Sivas, Kayseri ve Maraş kentleri ile yörelerine yerleştirdiler. Bu Ermenilerin bir kısmı daha sonra Orta Toroslara ve Çukurova’ya göç ettiler. İmparator I. Aleksios Komnenos, Lampron (Mersin-Çamlıyayla) kalesini Ermeni Hetum-oğullarına verdi. Eski Kars kralı Gagik’in akrabası Rupen de Çukurova’nın dağlık kesimlerinde yurt tuttu. Böylece Çukurova’nın dağlık kesimlerinde Rupenliler; Mersin vilayeti (Batı Kilikya) bölgesinde Hetumlular sülaleleri ortaya çıktı.
Bizanslıların Kilikya ve çevresine vali tayin ettikleri Ermeni Philaretos Brachamios zamanında Ermeniler bölgede bazı şehir ve kalelere hâkim oldular. I. Haçlı Seferi sırasında da Çukurova bölgesine hâkim olarak, küçük prenslikler kurdular. Haçlılardan destek alarak, siyasî yapılarını baronluk ve krallığa yükselttiler. Bu suretle güçlenen Ermeniler, Selçuklu topraklarına saldırarak genişlemeye başladılar. Çukurova etrafındaki yayla ve vadilerde yaşayan Türkmenlere de saldırarak katliamlar yaptılar, mal ve hayvanlarını yağmaladılar. Anadolu-Suriye arasında uzanan ticaret yolları da Kilikya Ermenilerinin tehdidi altındaydı.
Sultan II. Kılıç Arslan döneminden Kösedağ Savaşı’na (1155-1243) kadar Türkiye Selçuklularına tâbi olan Ermeniler, Selçukluların bu savaşta Moğollara yenilmesi üzerine, Moğollara yaklaştılar. Moğolların destek ve himayesini sağlayan Ermeniler, yeniden Türklere saldırılarda bulunmaya başladılar. Memlûkler, 1375’te Kilikya Ermeni Krallığı’nı ortadan kaldırdılar.

Anahtar Kelimeler

Kilikya/Çukurova, Türkiye Selçukluları, Ermeniler, Türkmenler

Kaynakça

• Kaynaklar
• Aknerli Grigor, Okçu Milletin Tarihi, trc. Hırant D. Andreasyan, Yeditepe Yay., İstanbul 2007.
• Aksarayî, Kerimüddin Mahmud, Müsameretü’l-Ahbar, çev. Mürsel Öztürk, TTK yay., Ankara 2000.
• Anna Komnena, Alexiad: Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Alexios Komnenos Döneminin Tarihi Malazgirt’in Sonrası, trc. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi yay., İstanbul 1996.
• Ayönü, Yusuf, Selçuklular ve Bizans, TTK yay., Ankara 2014.
• Azimî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ali, Azimî Tarihi: Selçuklularla İlgili Bölümler, trc. Ali Sevim, TTK yay., Ankara 1988.
• Baykara, Tuncer, I. Gıyaseddin Keyhusrev (1164-1211) Gazi-Şehit, TTK yay., Ankara 1997.
• Bedirhan, Yaşar, Selçuklular ve Kafkasya, Çizgi Yay., Konya 2000.
• Bonfiglio, Emilio, “Tarihsel Ermenistan ve Ermeniler”, Bizans Döneminde Anadolu, hazl.: Engin Akyürek – Koray Durak, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2021, s. 454-463.
• Bostan, İdris, “Alanya”, DİA, c. II, s. 339-341.
• Bozkuş, Yıldız Deveci – Sultan Deniz Küçüker, Armenia: Ermeniler ve Armenia Bölgesinin Eskiçağ Tarihi, Genesis Kitap yay., Ankara 2011.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, trc. Yıldız Moran, e yay., İstanbul 1979.
• Cahen, Claude, Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi, Ankara 1988.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı yay., İstanbul 2002 (2.bs.).
• Cöhçe, Salim, “Ermenistan’ın Tarihî Coğrafyası ve Ermeniler”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, ed. M. Metin Hülagü ve diğr., TTK yay., c. I, Ankara 2014, s. 1-14.
• Çakmak, Mehmet Ali, Kösedağ Savaşı, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara 1992.
• Çay, Abdülhaluk, II. Kılıç Arslan, KTB yay., Ankara 1987.
• Çay, Abdülhaluk, Anadolu’nun Türkleşmesinde Dönüm Noktası: Sultan II. Kılıç Arslan ve Karamıkbeli (Myriokefalon) Zaferi (17 Eylül 1176), Orkun Yayınevi, İstanbul 1984.
• Çelik, Şenol, “Silifke”, DİA, c. 37, İstanbul 2009, s. 200-202.
• Çetin, Altan, “Memlûk-Ermeni İlişkilerine Genel Bir Bakış (1250-1375)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, ed.: M. Metin Hülagü ve diğr., TTK yay., c. III, Ankara 2014, s. 54-64.
• Demirkent, Işın, “Haçlı Seferleri Düşüncesinin Doğuşu ve Hedefleri”, İ.Ü.E.F. T.D., sayı: 35, İstanbul 1994, s. 65-76.
• Demirkent, Işın, “Haçlılar”, DİA, c. 14, s. 525-546.
• Demirkent, Işın, “Antakya Prinkepsi Bohemund’un Esir Alınması, Niksar’da Hapsedilmesi ve Serbest Bırakılması (1100-1103)”, Haçlı Seferleri Tarihi: Makaleler-Bildiriler-İncelemeler, Dünya Kitap yay., İstanbul 2007, s. 113-120.
• Demirkent, Işın, “İznik’in Haçlılar Tarafından Kuşatılması (6 Mayıs-19 Haziran 1097)”, Haçlı Seferleri Tarihi Makaleler-Bildiriler-İncelemeler, Dünya Kitap yay., İstanbul 2007, s. 21-38.
• Demirkent, Işın, “Kıbrıs (Tarih)”, DİA, c. XXV, s. 371-374.
• Demirkent, Işın, Haçlı Seferleri, Dünya Yayıncılık, İstanbul 2004, 2.bs.
• Demirkent, Işın, Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, TTK yay., Ankara 1996.
• Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu (1098-1118), c. I, TTK yay., Ankara 1990.
• Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118-1146), c. II, TTK yay., Ankara 1987.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî, Tarihu Muhtasari’d-Düvel, trc. M. Ş. Yaltkaya, TTK yay., Ankara 2011.
• Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugüne Adana: Köprü Başı, hazl.: Erman Artun-M. Sabri Koz, YKY, İstanbul 2000.
• Emecen, Feridun, “Antalya”, DİA, c. III, s. 232-236.
• Erdoğan, Coşkun, Hârezmşâh Alâeddin Muhammed Dönemi Siyasî Tarihi (1220-1220), yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum 2016.
• (Ermeni) Sımbat, Başkumandan Sımbat Vekayinamesi (951-1334), trc. Hırant D. Andreasyan, 1946, TTK Ktp.’ndeki basılmamış nüsha.
• Ersan, Mehmet, “Kilikya Ermeni Krallığı’nın Türkiye Selçukluları’na Tâbiyeti Meselesi”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, yayl.: Necdet Bilgi ve diğr., İzmir 1999, s. 301-315.
• Ersan, Mehmet, “Kilikya Ermeni Krallığı”, Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugüne Adana: Köprü Başı, YKY, İstanbul 2000, s. 327-343.
• Ersan, Mehmet, “Bizans İmparatorluğunun İskân Politikası ve Sivas’ta Ermeni Varlığı”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri (29 Eylül-1 Ekim 2005), Sivas 2006, s. 372-380.
• Ersan, Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, TTK yay., Ankara 2007.
• Eyice, Semavi, “İznik”, DİA, c. 23, s. 543-545.
• (Tahrir Heyeti), “Geben”, İA, c. IV, s. 761-762.
• Genceli Kiragos, “Ermeni Müverrihlerine Nazaran Moğollar”, Türk. trc. Mahmud Kemal (Ayas), İ.Ü. Türkiyat Mecmuası, II, 1926, İstanbul 1928, s. 139-217.
• Gordlevski, V., Anadolu Selçuklu Devleti, trc. Azer Yaran, Ankara 1988.
• Gorigos Senyörü Hetum Vekayinamesi, Türk. trc. H. D. Andreasyan, 1946, TTK Ktp.’ndeki basılmamış nüsha.
• Gökhan, İlyas, “Memluk-Kilikya Ermeni Siyasî İlişkileri”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, ed.: M. Metin Hülagü ve diğr., TTK yay., c. III, Ankara 2014, s. 73-104.
• Gregory Abu’l-Farac (Bar Hebraeus), Abu’l-Farac Tarihi, trc. Ö. R. Doğrul, TTK yay., c. I, II, Ankara 1987, 2. bs.
• Grousset, Rene, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, çev. Sosi Dolanoğlu, Aras Yay., İstanbul 2005.
• Gül, Muammer, Orta Çağlarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu (Tarihî Arka Plan ve XIII-XIV. Yüzyıl Moğol Hâkimiyeti), İstanbul 2010, 2. bs.
• Gündüz, Tufan, “Kahramanmaraş”, DİA, c. 24, s. 192-196. Holt, P. M., Haçlılar Çağı: 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu, trc. Özden Arıkan, Tarih Vakfı yay., İstanbul 1999.
• Honigmann, Ernst, “Maraş (Tarih)”, İA, c. 7, s. 312-315.
• Honigmann, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, trc. Fikret Işıltan, İ.Ü.E.F. yay., İstanbul 1970.
• Ioannes Kinnamos, Ioannes Kinnamos’un Hıstorıa’sı (1118-1176), trc. Işın Demirkent, TTK yay., Ankara 2001.
• İbn Bibi, el-Evâmirü’l-Alâ’iye fi’l-Umuri’l-Alâ’iye, trc. Mürsel Öztürk, KB yay., c. I, II, Ankara 1996.
• İbnü’l-Esir, İzzeddin Ali b. Muhammed, İslam Tarihi: el-Kamil fi’t-Tarih Tercümesi, trc. Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın, Bahar Yay., c. X, XI, XII, İstanbul 1987.
• İnan, Zeynep, “I. II. Haçlı Seferleri Sürecinde Ermeni-Latin İlişkileri”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, c. II, TTK Yay., Ankara 2014, s. 211-230.
• Kafesoğlu, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi, TTK Yay., Ankara 1984, 2. bs.
• Kafesoğlu, İbrahim, “Anadolu Selçuklu Devleti Hangi Tarihte Kuruldu?”, İÜEF TED, sayı: 10-11, İstanbul 1979-1981, s. 1-28.
• Kafesoğlu, İbrahim, “Doğu Anadolu’ya İlk Selçuklu Akını (1015-1021) ve Tarihî Ehemmiyeti”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s. 259-274.
• Kafesoğlu, İbrahim, Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, İ.Ü. yay., İstanbul 1953.
• Kanat, Cüneyt, “Memlûkler ve Çukurova”, Adana: Köprübaşı, YKY, İstanbul 2000, s. 93-105.
• Kaşgarlı, M. Aktok, Kilikya Tâbi Ermeni Baronluğu Tarihi, Kök Yay., Ankara 1990.
• Kaya, Selim, I. Gıyaseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192-1211), TTK yay., Ankara 2006.
• Kesik, Muharrem, Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesud Dönemi (1116-1155), TTK yay., Ankara 2003.
• Kesik, Muharrem, Anadolu Türk Beylikleri, Bilge Kültür-Sanat yay., İstanbul 2018.
• Kesik, Muharrem, Danişmendliler (1085-1178): Orta Anadolu’nun Fatihleri, Bilge Kültür Sanat yay., İstanbul 2017.
• Koca, Salim, Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220), TTK yay., Ankara 1997.
• Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, c. I, Kuruluş Devri, Ankara Üni. DTCF Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü yay., Ankara 1979.
• Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, c. III, Alp Arslan ve Zamanı, TTK yay., Ankara 1992.
• Merçil, Erdoğan, “Bizans’ta Selçuklu Hanedan Mensupları”, Selçuklular –Makaleler- içinde, Bilge Kültür Sanat yay., İstanbul 2011, s. 335-349.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel, Selçuklular Tarihi, c. 2, Anadolu Selçukluları ve Beylikler, yay.: Ali Öngül, Akademi Kitabevi, İzmir 2001.
• Naskali, Esko, “Sasanîler”, DİA, c. 36, s. 174-176.
• Niketas Khoniates, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), trc. Fikret Işıltan, TTK yay., Ankara 1995.
• Oktay, Hasan, Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, Selenge Yayl., İstanbul 2007.
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK yay., Ankara 1981.
• el-Ömerî, Şihabeddin b. Fazlullah, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım: Mesâliku’l-Ebsâr, çev. ve notlar: D. Ahsen Batur, Selenge yay., İstanbul 2014.
• Öngül, Ali, Selçuklular Tarihi, c. 2, Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Çamlıca yay., İstanbul 2014, 2.bs.
• Özaydın, Abdülkerim, “Danişmendliler”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, red.: H. Dursun Yıldız, Çağ Yay., c. VIII, İstanbul 1988, s. 121-140.
• Özaydın, Abdülkerim, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105-1118), TTK yay, Ankara 1990.
• Özdemir, H. Ahmet, Moğol İstilası ve Abbasî Devleti’nin Yıkılışı: Cengiz ve Hülagu Dönemleri (612-656/1216-1258), İz yay., İstanbul 2005.
• Piyadeoğlu, Cihan, Çağrı Bey: Selçukluların Kuruluş Hikayesi, Timaş Yay., İstanbul 2011.
• Ramsay, W. M., Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası, çev. Mihri Pektaş, MEB yay., İstanbul 1960.
• Ravendî, Muhammed b. Ali, Rahatü’s-Sudur ve Âyetü’s-Sürur, trc. Ahmed Ateş, TTK yay., c. II, Ankara 1999, 2. bs.
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, trc. Fikret Işıltan, TTK yay., c. I, II, III, Ankara 1986, 1987.
• Sahillioğlu, Halil, “Antakya”, DİA, c. III, s. 228-232.
• Sevim, Ali, Genel Çizgileriyle Selçuklu-Ermeni İlişkileri, TTK yay., Ankara 1983.
• Sevim, Ali, Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi, TTK yay., Ankara 1983.
• Sevim, Ali, Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleymanşah, TTK yay., Ankara 1990.
• Sevim, Ali, Anadolu’nun Fethi, TTK yay., Ankara 1993, 2.bs.
• Sevim, Ali - Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, TTK yay, Ankara 1995.
• Simon de Saint Quentin, Bir Keşiş’in Anılarında Tatarlar ve Anadolu (1245-1248), trc. Erendiz Özbayoğlu, DAKTAV yay., Antalya 2006.
• Spuler, Bertold, İran Moğolları: İlhanlılar Devri (1220-1350), trc. Cemal Köprülü, TTK yay., Ankara 1987, 2. bs.
• Streck, M. - (M. H. Yınanç), “Ermeniye”, İA, c. IV, s. 317-326.
• Streck, M., “Antakya”, İA, c. I, s. 456-459.
• Suryanî Mihail, Suryanî Patrik Mihail’in Vakainamesi, İkinci Kısım (1042-1195), Türk. trc. Hırant D. Andreasyan, 1944, TTK Ktp.’ndeki basılmamış nüsha.
• Sümer, Faruk, “Çukur-Ova Tarihine Dâir Araştırmalar (Fetihten XVI. Yüzyılın İkinci Yarısına Kadar)”, A.Ü. DTCF TAD, c. I, sayı: 1, 1963, Ankara 1964, s. 1-112.
• Sümer, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, A.Ü. DTCF Selçuklu Araştırmaları Dergisi, sayı: I, 1969, Ankara 1970, s. 1-147.
• Sümer, Faruk, “Tuğrul-Şah”, İA, c. XII/2, s. 41-44.
• Sümer, Faruk, “Ağaçeriler”, DİA, c. I, s. 460-461.
• Sümer, Faruk, “Kösedağ Savaşı”, DİA, c. 26, s. 272-273.
• Sümer, Faruk, “Tuğrul Şah”, DİA, c. 41, s. 346-347.
• Şeşen, Ramazan, Salâhaddîn Eyyûbî ve Devlet, Çağ Yay., İstanbul 1987.
• Şeşen, Ramazan, “Selâhaddin-i Eyyubî”, DİA, c. XXXVI, s. 337-340.
• Tarih-i Âl-i Selçuk (Anonim Selçukname), trc. Halil İbrahim Gök – Fahrettin Coşguner, Atıf Yay., Ankara 2014.
• Tekindağ, M. C. Şehabeddin, “Alâüddin Keykubad ve Halefleri Zamanında Selçuklu-Küçük Ermenistan Hudutları”, İÜEF Tarih Dergisi, c.I/1, 1949, s. 29-34.
• Tekindağ, M.C. Şehabeddin, “Lü’lüe”, İA, c. VII, s. 109-111.
• Tezcan, Mehmet, “XI. Yüzyıl Başlarında Ermenilerin Doğu Roma Tarafından Bölgeye Göçürülmesi ve Selçuklu Fethi Döneminde Sivas”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri (29 Eylül-1 Ekim 2005), Sivas 2006, s. 121-140.
• Tezcan, Mehmet, “XI. Yüzyılın İlk Yarısında Ermenilerin Doğu Roma İmparatorluğu Tarafından Orta Anadolu Bölgesine Göçürülmeleri”, Omeljan Pritsak Armağanı, ed.: Mehmet Alpargu-Yücel Öztürk, Sakarya Üni. Yay., Sakarya 2007, s. 419-450.
• Tezcan, Mehmet, “Ermeni-Sasanî Savaşları ve Ermenilere Hun Desteği”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, c. I, TTK yay., Ankara 2014, s. 134-147.
• Tezcan, Mehmet, “İran Armeniası (Pers-Armenia)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, c. I, TTK yay., Ankara 2014, s. 149-162.
• Turan, Osman, “Keyhüsrev I”, İA, c. VI, s. 613-620.
• Turan, Osman, “Keyhüsrev II”, İA, c. VI, s. 620-629.
• Turan, Osman, “Keykavus I”, İA, c. VI, s. 631-642.
• Turan, Osman, “Keykubad I”, İA, c. VI, s. 646-661.
• Turan, Osman, “Kılıç Arslan I”, İA, c. VI, s. 681-688.
• Turan, Osman, “Kılıç Arslan II”, İA, c. VI, 688-703.
• Turan, Osman, “Süleyman-Şah I”, İA, c. XI, s. 201-219.
• Turan, Osman, “Süleyman-Şah II”, İA, c. XI, s. 219-231.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Boğaziçi yay., İstanbul 1997, 6. bs.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat Yurdu yay., İstanbul 1971.
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Turan Neşriyat Yurdu yay., İstanbul 1973.
• Umar, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılap Yay., İstanbul 1999, 2. bs.
• Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge yay., İstanbul 1987.
• Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vekayi-namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), trc. Hırant D. Andreasyan, notlar: Edouard Dulaurier + M. H. Yınanç + çev., TTK yay., Ankara 1987, 2.bs.
• Urfalı Vahram, Vahram Vekayinamesi: Kilikya Kralları Tarihi, trc. Hırant D. Andreasyan, 1946, TTK Ktp.’ndeki basılmamış nüsha.
• Uyumaz, Emine, Sultan I. Alâeddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237), TTK yay., Ankara 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK yay., Ankara 2003, 5. bs.
• Ünal, Ahmet – K. Serdar Girginer, Kilikya-Çukurova: İlk Çağlardan Osmanlılar Dönemine Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji, Homer Kitabevi yay., İstanbul 2007.
• Varlık, M. Çetin, “Ramazanoğulları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, c. X, İstanbul 1987, s. 113-129.
• Vryonis, Speros, Küçük Asya’da Orta Çağ Helenizminin Çöküşü ve 11. Yüzyıldan Başlayarak 15. Yüzyıla Kadar İslamlaşma Süreci, trc. İdem Erman, Kalkedon yay., İstanbul 2020.
• Yınanç, Mükrimin Halil, “Danişmendliler”, İA, c. III, s. 468-479.
• Yınanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi: Selçuklular Devri, I, Anadolu’nun Fethi, İstanbul 1944.
• Yınanç, M. H., “Alâiye”, İA, c. I, s. 287-289.
• Yınanç, M. H., “Erzurum (Tarih)”, İA, c. IV, s. 345-353.
• Yinanç, Refet, Dulkadır Beyliği, TTK yay., Ankara 1989.
• Yuvalı, Abdulkadir, İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür-Sanat yay., İstanbul 2017.