ECONOMY AND STATE IN THE OTTOMAN EMPIRE

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 102 - 111, 15.12.2024

Ömer Döşemetaş , Ahmet Aydın

https://doi.org/10.5281/zenodo.14260475

Öz

Türklerin ilk anavatanı Orta Asya’dır. Burada kurulan Türk devletlerinin temel geçim
kaynağı konargöçer hayata bağlı olarak hayvancılıktı. Zamanla yerleşik hayata geçen Türk
devletleri kalıcı mimari eserler ile birlikte tarımsal faaliyetlere de başlamıştır. İslamiyet ile
birlikte birçok alanda değişim olsa da ekonomik olarak ilk Türk- İslam devletleri konargöçer
yapıyı devam ettirmişlerdir. Bu döneme dair Divanı Lügati Türk ve Kutadgu Bilig adlı eserler
bizlere bilgi vermektedir. Osmanlı Devleti ekonomik yapı itibariyle diğer Türk devletlerine
göre daha fazla gelişme göstermiştir. Defterdarlık kurumu aracılığıyla her türlü ekonomik
faaliyetler kayıt altına alınmıştır. Sınırların genişlemesiyle defterdar sayısı da artırılmıştır. Bu
kuruma bağlı olarak ekonomik kayıtları tutan birçok alt birim oluşturulmuştur. Osmanlı
Devleti’nde ekonomik faaliyetlerin ilk basamağını bütçeler oluşturmaktaydı ancak bu bütçeler
modern anlamda hazırlanan bütçeler gibi gelecek yıla ait değil geçmiş yılın bir hesabı
niteliğindeydi. Hazine ise imparatorluk hazinesi ve Enderun hazinesi olmak üzere iki kısımdan
oluşmaktaydı. Ekonomik hayatın temeli ise devletin almış olduğu vergilerdi. Vergiler de dini
ve örfi olmak üzere iki başlık altında vatandaşlardan tahsil edilmekteydi. Ticari hayat ise İpek
yolundan gelen kervanlar vesilesiyle ürünlerin Avrupa’ya aktarılmasıyla sağlanıyordu ancak
coğrafi keşifler sonucu iç denizlerden dış denizlere kayma olunca İpek ve Baharat yolu önemini
kaybetmiş bu durum Osmanlı ekonomisini olumsuz etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

EKONOMİ, TİCARET, OSMANLI DEVLETİ, VERGİ

Kaynakça

• Barkan, Ömer. Lütfi. “Osmanlı Bütçelerine Dair Notlar”, İktisat Fakültesi Mecmuası, XVII/1-4, s. 193-224. İstanbul: 1960.
• Barkan, Ömer. Lütfi. “Öşür”, İslâm Ansiklopedisi, IX, s. 485-488. Eskişehir: 1963 Barkan, Ömer. Lütfi. “Timâr”, İslâm Ansiklopedisi, XII, s.286-333. Eskişehir: 1963. Belin, M. Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Tarihi, çev. Oğuz Ceylan, İstanbul: Gündoğan Yayınları, 1999. Çağatay, Neşet. “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, V, s. 483-511. Ankara: 1947.
• Cezar, Yavuz. Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, İstanbul: Yeni Alan Yayıncılık, 1986. Ergenç, Özer. “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Semineri, s.103-109, İstanbul: 1980. Ergenç, Özer. “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, IV, s. 69-78, İstanbul: 1984
• Ergenç, Özer. “XVI. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Parası Üzerine Yapılan İşlemlere İlişkin Bazı Bilgiler,” ODTÜ Gelişim Dergisi İktisat Tarihi Özel Sayısı, s. 86-95. Ankara: 1987.
• Esin, Emel. İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978.
• Faroqhı, Suraiye. Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, çev. Gül Çağalı Güven-Özgür Türesay, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Genç, Mehmet. “Mukataa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXI, s. 129-132. İstanbul: 2006.
• Genç, Reşat. Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1997.
• Genç, Reşat. Karahanlı Devlet Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002. Gömeç, Saadettin. Türk Kültürünün Ana Hatları, Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Güçer, Lütfi. XVI-XVII Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 1964.
• Gumilëv, Lev. Nikolayeviç. Eski Türkler, çev. A. Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2002. Gumilëv, Lev. Nikolayeviç. Hunlar, çev. A. Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2003.
• Hacib, Yusuf. Has. Kutadgu Bilig, çev. R. R. Arat, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1974.
• Halaçoğlu, Yusuf. XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Haussig, Hans Wilhelm. İpek Yolu ve Orta Asya Kültür Tarihi, Çev. M. Kayayerli, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2001.
• İbn Fazlan Seyahatnamesi. çev. R. Şeşen, İstanbul: Bedir Yayınevi, 1975.
• İnalcık, Halil. “Osmanlılarda Raiyyet Rüsûmu”, Belleten, XXIII/92, s. 575- 610. Ankara: 1959. İzgi, Özkan. Uygurların Siyasi ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarına Göre), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1987.
• İzgi, Özkan. Çin Elçisi Wang Yen-Te'nin Uygur Seyahatnamesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Millî Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1983. Kazıcı, Ziya. Osmanlılarda Vergi Sistemi, İstanbul: Bilge Yayıcılık, 2005.
• Koca, Salim. Türk Kültürünün Temelleri, II, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Giresun Fen-Edebiyat Fakültesi, 2000.
• Köymen, Mehmet. Altay. Alp Arslan ve Zamanı, II, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1983.
• Kütükoğlu, Mübahat. S. “1624 Sikke Tashihinin Ardından Hazırlanan Narh Defterleri”, Tarih Dergisi, 34, s.123-182, İstanbul: 1984.
• Liu Mau-Tsai, Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, çev. E. Kayaoğlu, İstanbul: Selenge Yayınları, 2011.
• Merçil, Erdoğan. Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989. Merçil, Erdoğan. Türkiye Selçuklularında Meslekler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Nedkoff, Boris Christoff. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Cizye (Baş Vergisi)”, Belleten, VIII/32, çev. Ş. Altındağ, s. 599-652, Ankara: 1944.
• Ögel, Bahaeddin. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, I-II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
• Ögel, Bahaeddin. Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş, I-V, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1984. Ögel, Bahaeddin. Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul: Kömen Yayıncılık, 1988.
• Özergin, M. Kemal. “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları”, Tarih Dergisi, XV/20, s. 141-170, İstanbul: 1965
• Pamuk, Şevket. Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
• Sahillioğlu, Halil. “Avarız,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, IV, s. 108-109. İstanbul: 1994. Sümer,
• Faruk. Yabanlu Pazarı. Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1985.
• Sümer, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler). Tarihleri - Boy Teşkilatı – Destanları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1999.
• Sümer, Faruk. Eski Türklerde Şehircilik, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
• Tabakoğlu, Ahmet. Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergah Yayınları, 1985.
• Tekin, Talat. Orhon Yazıtları, Ankara: AKDTYK, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1988. Togan, A. Zeki. Velidi. “Moğollar Devrinde Anadolu’nun İktisadi Vaziyeti”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, I, s. 1-42, İstanbul: 1931. Uzunçarşılı, İsmail. Hakkı. (1946). “Defterdar”, İslâm Ansiklopedisi, III, s. 505-508.
• Uzunçarşılı, İsmail. Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984.
• Yazıcı, Nesimi. İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1992.