I. Dünya Savaşı’nda Göç ve İskân: İzmit Sancağı Örneği

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 2, 413 - 435, 10.05.2025

Mustafa Sarı , Zeynep İskefiyeli

https://doi.org/10.9737/historystudies.1543879

Öz

Bu makalenin temel amacı, I. Dünya Savaşı sırasında İzmit Sancağı’nda meydana gelen demografik değişimleri ve Osmanlı Devleti’nin bu değişimlere karşı aldığı tedbirleri ele almaktadır. Savaşın etkisiyle, başta Kafkaslar ve Balkanlar olmak üzere farklı bölgelerden İzmit’e gelen muhacirler ve mülteciler, bölgenin nüfus yapısını köklü bir şekilde değiştirmiştir. Özellikle Ermenilerin tehciri nedeniyle boşalan köylere Türk-Müslüman muhacirlerin yerleştirilmesi, bu değişimin başlıca unsurlarındandır. Makale, Osmanlı Devleti’nin bu süreçte uyguladığı iskân politikalarını, karşılaşılan zorlukları ve alınan idari tedbirleri detaylı bir şekilde incelemektedir. Savaşın yarattığı sosyo-ekonomik sıkıntılar, göç hareketlerinin yönetilmesini zorlaştırmış, ancak Osmanlı yönetimi bu duruma karşı çeşitli stratejiler geliştirmiştir. Bu çalışmada, I. Dünya Savaşı sırasında İzmit Sancağı’nda yaşanan muhacir ve mülteci hareketleri, Osmanlı Devleti’nin bu duruma karşı aldığı tedbirler, iskân politikaları ve bu süreçte karşılaşılan zorluklar detaylı bir şekilde ele alınacaktır. Savaşın getirdiği sosyo-ekonomik değişiklikler, muhacir ve mültecilerin iskân edilmesi sürecindeki idari düzenlemeler ve bu düzenlemelerin sonuçları, dönemin arşiv belgeleri ışığında değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İzmit Sancağı , I. Dünya Savaşı , muhacir , mülteci , iskân

Migration and Settlement in World War I: The Case of in the Sanjak of Izmit

Öz

This article aims to examine the demographic shifts that occurred in the Sanjak of Izmit during World War I and the Ottoman Empire’s response to these changes. The war’s impact, particularly the influx of refugees and migrants from the Caucasus and the Balkans, dramatically altered the region’s population structure. A vital element of this transformation was the resettlement of Turkish-Muslim migrants into villages left vacant by the deportation of Armenians. This study provides a detailed analysis of the Ottoman Empire’s resettlement policies during this period, the challenges faced, and the administrative measures implemented to address them. The socio-economic hardships of the war complicated the management of migration movements, yet the Ottoman administration developed various coping strategies. This research explores the refugee and migrant movements within the Sanjak of Izmit during World War I, the measures the Ottoman Empire took in response, the resettlement policies enacted, and the challenges encountered in this process. The socio-economic changes brought about by the war, the administrative arrangements made for the resettlement of refugees and migrants, and the outcomes of these measures are critically assessed by examining archival documents from the period.

Anahtar Kelimeler

the Sanjak of Izmit , World War I , migrant , refugee , resettlement

Kaynakça

• Aksoy, Volkan. “Birinci Dünya Savaşı’nda 'Göç'ün Acılarına Tanıklık Eden Şehir: Giresun.” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 4, no. 5 (2018): 83–101.
• Çaykıran, Güzin. “Birinci Dünya Savaşı’nda Trabzon’un İşgali ve Müslüman Mültecilerin Durumu.” Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi 19, no. 33 (2021): 123–150.
• Efe, Haydar. “Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye’de Yaşanan Göçler ve Etkileri.” Sosyal Bilimler Metinleri 2018, no. 1 (2018): 16–27.
• Eren, Ahmet Cevat, Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri: Tanzimat Devri, İlk Kurulan Göçmen Komisyonu, Çıkarılan Tüzükler. İstanbul: Nurgök Matbaası, 1966.
• İpek, Nedim “Kocaeli’de Göç ve İskân”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, c. III, 1255-1267. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015.
• İpek, Nedim, “Kafkaslar’dan Anadolu'ya Göçler (1877-1900).” Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 6, no. 1 (1991): 101–138.
• İpek, Nedim, “Sakarya’ya Türk Göçleri”, Sakarya İli Tarihi, C. I, 633-660. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, 2005.
• İpek, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994.
• İpek, Nedim. “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Karadeniz ve Doğu Anadolu'da Cereyan Eden Göçler.” Ondokuz Mayıs University Journal of Education Faculty 12, no. 1 (1999): 167–254.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Kaya, Mevlüt. “I. Dünya Savaşı’nda Eynesil Yöresinde Rus İşgalinin Anılara Yansımaları.” Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 2, no. 3 (2018): 47–68.
• Kodaman, Bayram, ve Nedim İpek. “Balkanlar, Girit ve Kafkaslarda Anadolu’ya Yönelik Göçler ve Göçmen İskân Birimlerinin Kuruluşu (1878-1912).” Erdem 12, no. 35 (2000): 377–417.
• Mahmut Bi, “XIX. Yüzyılda Kocaeli Vilayetine İskân Edilen Kafkas Göçmenleri”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, c. III, 1313-1359. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015.
• Narinç, Ökkeş. “Birinci Dünya Savaşında Tekfurdağ Sancağına Yapılan Göçler.” Humanitas-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 8, no. 16 (2020): 299–311.
• Özdemir, Mustafa. Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Ülkesinde Yaşanan Göç Hareketleri. Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2007.
• Polatel, Oğuz, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Kocaeli Sancağına Göçler ve Göçmenlerin İskânı, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2016.
• Tekir, Süleyman. “Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Rus İşgal Bölgelerinden Yapılan Göçler.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 16, no. 32 (2016): 43–65.
• Ulugün, F. Yavuz, “Kocaeli’de Tarihsel Göçler”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, c. III, 1269-1311. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015.
• Yaşayanlar, İsmail, “Yalova’da Bir Padişah Mülkü: Baltacı Çiftlik-i Hümayunu”, 27 Temmuz 1302 Yalakova Zaferi ve Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. 164-194, Bursa: 2020.
• Yeni, Mustafa. “Birinci Dünya Savaşı’nda Bir Emniyet Tedbiri: Osmanlı Sahillerinden Yapılan Zorunlu Göçler.” İçtimaiyat 7, no. 1 (2023): 36–55.