1918 Tarsus’unda Zealot ve Herodian Tutuma Bir Örnek: “Vikâye-yi Millet Cem’iyyeti”

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 3, 711 - 726, 15.08.2025

Songül Ulutaş

https://doi.org/10.9737/historystudies.1611271

Öz

Bu çalışmada, Birinci Dünya Savaşı’nın son aylarında bir grup Tarsuslu gencin tiyatroya gidenlere karşı verdiği tepkiyi göstermek için küçük ve yasal olmayan bir cemiyet kurarak kamuoyu yaratma çabaları irdelenmiştir. Tarsus’ta Millet Kahvesi adı verilen bir mekânda sergilenen tiyatroda kadınlar tarafından icra edilen kanto gösterileri halkı modernleşme yanlısı ve gelenekçi olmak üzere iki kutba ayırmıştır. Gelenekçi taraf, bu kültürel ve toplumsal yozlaşmanın toplumun ahlak seviyesini düşürürken, savaşta olan devletin de siyasi bütünlüğünü tehdit ettiğini düşünmektedir. Özellikle kadınların toplum içindeki rahat tavırları eleştiri konusudur. Bu örnek aynı zamanda Batı-dışı toplumların modernleşmeye verdikleri tepkiyi de açıklamaktadır. Bu makaledeki amacımız kuramsal bir yaklaşımla yerel bir örneği değerlendirmektir. Bu konuda Arnold J. Toynbee’nin toplumun modernleşmeye karşı geliştirdiği farklı tavırları yorumladığı “zealot” ve “herodian” kavramlarından faydalanılmıştır. Toplumun bu noktada gelenekçi/tutucu (zealot) ve yenilikçi/modern (herodian) iki zıt tavır gösterdiği görülmektedir. Böylece, mikro ölçekli yerel ve bölgesel bir tarihsel olay, makro düzeyde kuramsal bir tarih yaklaşımı çerçevesinde yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme , Zealot ve Herodian tavırlar , tiyatro , Tarsus , Vikâye-i Millet Cem’iyyeti.

An Example of Zealot And Heroidan Attitude in 1918: “Vikâye-yi Millet Cem’iyyeti(The Society for the Protection of the Nation)”

Öz

This study examines the efforts of a group of young people from Tarsus in the last months of the First World War to create public awareness by establishing a small and illegal society to show their opposition to theater-goers. The canto performances performed by women at a place called Millet Kahvesi in Tarsus divided the public into two camps: pro-modernization and traditionalist. The traditionalist side believed that this cultural and social degeneration lowered the moral level of the society and threatened the political integrity of the state at war. In particular, the relaxed behavior of women in public was criticized. This example also explains the reaction of non-Western societies to modernization. Our aim in this article is to evaluate a local example by using a theoretical approach. In this regard, Arnold J. Toynbee's concepts of "zealot" and "herodian" were used to interpret the different attitudes of the society towards modernization. At this point, it is seen that the society showed two opposite attitudes: traditionalist/ conservative (zealot) and innovative/modern (herodian). Thus, a micro-scale local and regional historical event was interpreted within the framework of a macro-level theoretical approach to history.

Anahtar Kelimeler

Tarsus , Modernization , Zealot and Heroian attitudes , theatre , Tarsous , “Vikâye-yi Millet Cemiyyeti(The Society for the Protection of the Nation)”

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Devlet Arşivleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.)
• Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti 5. Şube (DH. EUM.5.Şb.)
• Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti 1. Şube DH. EUM. 1.Şb.)
• Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi (DH. MKT.)
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı ( TS. MA.e)
• Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler
• Ayangil, Ruhi. “Kanto”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1994, 419-421.
• Beşiroğlu, Şefika Şahvar. “İstanbul Kadınları ve Müzikal Kimlikleri”, İtü dergisi/b, Sosyal Bilimler 2, no. 1, (2006): 3-19.
• Blacthorne-O’barr, Erik. “Song And Stage, Gender And Natıon: The Emergence of Kanto in Late Ottoman Istanbul”, (Master of Arts), Sabancı Üniversitesi, The Institute of Social, (2018).
• Büyükkara, Mehmet Ali. "Vehhâbîlik", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 42, 611-615. https://islamansiklopedisi.org.tr/vehhabilik (09.07.2025).
• Ertan, Mehmet. “Gündelik Hayatın Tarihine Dokunma Çabası: Mikro Tarihçilik ve Carlo Ginzburg”, Kültür ve İletişim 15, no. 2, (2012): 9-35.
• Findley, Carter. V. “19. Yy’da Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Gelişme”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi Cilt I. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985, 259-262
• Göle, Nilüfer. Melez Desenler İslam ve Modernlik Üzerine. İstanbul: Metis Yayınları, 2002.
• Hodgson, Marshall. G. S. Dünya Tarihini Yeniden Düşünmek. Çeviren Ahmet Kanlıdere-Ahmet Aydoğan, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2001.
• Karavar, Hilal “Batılaşma Etkisindeki Halk Tiyatrosu ”Tuluat”, Milli Folklor 134, no. 1, (2022): 119-130.
• Kavas, Ahmet. "Senûsiyye", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 36, 536-538. https://islamansiklopedisi.org.tr/senusiyye (09.07.2025).
• Kırlı, Cengiz. “Kahvehaneler ve Hafiyeler: 19. Yüzyılın Ortalarında Osmanlı’da Sosyal Kontrol”. Toplum ve Bilim Dergisi 83, no 2, (Kış 1999/2000): 58-79.
• Koselleck, Reinhart. Kavramlar Tarihi, Politik ve Sosyal Dilin Semantiği ve Pragmatiği üzerine Araştırmalar. Çeviren Atilla Dirim, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Okuş, Dila. “1880-1920 Arası İstanbul’da Tuluat Tiyatrolarında Kantocu Kadınlar”, Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, 34 (2022), s./p. 73-89.
• Özdalga, Elisabeth. “Bir Tasavvur ve Ustalık Olarak Tarihsel Sosyoloji”. Tarihsel Sosyoloji. Editör. Elisabeth. Özdalga, 9-62, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2009.
• Özyıldırım, Murat ve Canevello, Sevim Ayteş. Cilicia'da Yahudiler. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2019.
• Pamuk, İsmail Emre. “Muhtelif Tabakalar ve Negatif İçerikli Adab Metinleri: Osmanlı Kültürel Elitinin Seçkinci Refleksleri Üzerine Bir İnceleme”, Tarihsel Bir İnceleme Alanı Olarak Edeb. Editör Ertuğrul Ökten ve Selahattin Polatoğlu, 205-264, Ankara: Fikir Kitap, 2024.
• Toynbee, Arnold J. Tarih Bilinci. Çeviren Murat Belge, (cilt I-II). İstanbul: Bateş Yayınları, 1978.
• Toynbee, Arnold J. “İslam, The West and the Future”. Civilization On Trial. London: Oxford University Press, 1957, 184-213.
• Toynbee, Arnold J. Medeniyet Yargılanıyor. Çeviren Ufuk Uyan, İstanbul: İşaret Yayınları, 1988.
• Toynbee, Arnold J. Türkiye 3. Bir Devletin Yeniden Doğuşu. Çeviren Kasım Yargıcı, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları, 2000.
• Ünal, Gülnihal. “Batı-dışı Modernlik Kavramı Bağlamında Kanto”, Online Journal of Music Science 2, no. 3, (2017): 247-269.
• Wallerstein, Immanuel. Bildiğimiz Dünyanın Sonu. Çeviren Tuncay Birkan, İstanbul: Metis Yayınları, 2000.
• Wallerstein, Immanuel. Dünya Sistemleri Analizi, Bir Giriş. Çeviren Ender Abadoğu ve Nuri Ersoy, İstanbul: Aram Yayıncılık, 2005.
• Wallerstein, Immanuel. Modern Küresel Sistem. Çeviren Mehmet Kürşat Atalar, İstanbul: Pınar Yayıncılık, 2000.
• Weber, Max. Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. Çeviren Zeynep Gürata, Ankara: Ayraç Yayınevi, 1999.
• Wallerstein, Immanuel. Şehir. Modern Kentin Oluşumu. Çeviren Musa Ceylan, İstanbul: Bakış Yayınevi, 2000.
• Wallerstein, Immanuel. Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı. Çeviren Özer Ozankaya, Ankara: İmge Kitabevi, 1995.
• Yüksel, Ayşe Ersay. “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Modern Sanatlar”, Esosder 77, no. 1, (2021): 441-462.