Kütahya’da Kolera Salgını ve Etkileri (1911)

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 3, 743 - 767, 15.08.2025

Zabit Acer

https://doi.org/10.9737/historystudies.1611499

Öz

Salgın hastalıklar tarihin her döneminde insanları oldukça derinden etkilemişler ve milyonlarca kişinin ölmesine neden olmuştur. Temizliğe dikkat edilmemesi, mikroplu suların içilmesi ve hijyen koşullarının sağlanmaması gibi pek çok nedenler salgın hastalıkların ortaya çıkmasına ve yayılmasına sebep olmuştur. Salgın hastalıklardan olan kolera 1817 yılında Hindistan’da Ganj Nehri sahilinde ortaya çıktıktan sonra Hintli hacılar ve askeri faaliyetlerle kısa sürede tüm dünyaya yayılarak kökleşip kalmıştır. Pek çok kez pandemi yapan koleradan Osmanlı Devleti de etkilenmiştir. 1911 yılında kolera Kütahya’da ortaya çıktığı zaman başlangıçta yerel doktorlar tarafından mevsim hastalığı olarak adlandırılmışsa da daha sonra İstanbul’dan gönderilen doktorlar bu hastalığın kolera olduğu tespitini yapmıştır. 1911 yılı başlarından itibaren Kütahya’ya bağlı olan yerlerde kolera olmasına rağmen, kışın şiddeti ve halkın cehaleti nedeniyle hastalık o zaman duyulmayarak tedbir alınmamıştır. Kolera oldukça tehlikeli bir vaziyet alınca köylüler hükümete başvurmak zorunda kalmıştır. Bu çalışmanın amacı 1911 yılında Kütahya’da koleranın nasıl ortaya çıktığını, koleraya karşı alınan tedbirleri ve ölümleri Osmanlı arşiv belgeleri, dönemin basını ve diğer çalışmalardan istifade ederek ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Kolera , Kütahya , Osmanlı Devleti , Salgın Hastalıklar , 1911.

The Cholera Epidemic in Kütahya ve Its Effects (1911)

Öz

Epidemic diseases have deeply affected people throughout history and have caused millions of people to die. Many reasons such as neglecting cleanliness, consuming contaminated water and not providing hygienic conditions have caused the emergence and spread of epidemic diseases. Cholera, one of the epidemic diseases, emerged on the banks of the Ganges River in India in 1817 and then spread to the entire world in a short time with Indian pilgrims and military activities, taking root and remaining. The Ottoman Empire was also affected by cholera, which has caused pandemics many times. When cholera emerged in Kütahya in 1911, it was initially called a seasonal disease by local doctors, but doctors sent from Istanbul later determined that this disease was cholera. Although cholera had been present in places affiliated to Kütahya since the beginning of 1911, the disease has not been heard of at the time and no precautions were taken due to the severity of the winter and the ignorance of the people. When cholera became quite dangerous, the villagers had to appeal to the government. The purpose of this study is to reveal how cholera emerged in Kütahya in 1911, the measures taken against cholera, and the deaths by using Ottoman archive documents, the press of the period, and other studies.

Anahtar Kelimeler

Cholera , Kütahya , Ottoman State , Infectious Diseases , 1911.

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, DH. İD. (Dahiliye Nezareti İdare Evrakı)
• BOA, DH. MB.HPS. (Dahiliye Nezareti Meban-i Emiriye Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı)
• 2. Süreli Yayınlar
• Hakikat, “Gediz’de Kolera” (21 Temmuz 1911), 3.
• Hakikat, “Gölge Etme Başka İhsan İstemem” (22 Şubat 1911), 1.
• Hakikat, “Hamamlarda, Sıcak Sularda Çamaşır Yıkanmayacak!” (10 Mayıs 1911), 3
• Hakikat, “Havâdis” (19 Temmuz 1911), 2-3.
• Hakikat, “Havâdis” (22 Şubat 1911), 4.
• Hakikat, “İstanbul’da Kolera!” (16 Haziran 1911), 3.
• Hakikat, “İzmir Mektupları” (28 Haziran 1911), 3.
• Hakikat, “Kaçan Kaçana!” (23 Haziran 1911), 3.
• Hakikat, “Kırılıyoruz!” (7 Temmuz 1911), 1.
• Hakikat, “Kolera” “12 Temmuz 1911”, 3.
• Hakikat, “Koleradan Tahaffuz” (3 Temmuz 1911), 4.
• Hakikat, “Kütahya’da Kolera!” (16 Haziran 1911), 2.
• Hakikat, “Kütahya’daki Kolera!” (23 Haziran 1911), 3.
• Hakikat, “Kütahya’daki Mevsim Hastalığı” (2 Haziran 1911), 1-2.
• Hakikat, “Mevsim Hastalığı Tevsi’ Ediyor!” (10 Temmuz 1911), 2.
• Hakikat, “Mevsim Hastalığı Tevsi’ Ediyor!”, “Kolera Hakkında” (10 Temmuz 1911), 2-3.
• Hakikat, “Sıhhiye Nezareti’nin Kolera Hakkında Vesâyâsı” (7 Temmuz 1911), 3.
• Hakikat, “Şehrimizde Kolera!” (7 Temmuz 1911), 3.
• Hakikat, “Uşak Muhabirimizden” (6 Eylül 1911), 2-3.
• Hakikat, “Yağmurun Sonu Bataklık!” (7 Haziran 1911), 3.
• Hakikat, Sıhhiye Komisyonu” (12 Mayıs 1911), 3.
• Hikmet, “Ahvâl-i Sıhhiye” (8 Ekim 1911), 4.
• Renin, “Kütahya’da Kolera” (4 Temmuz 1911), 2.
• Renin, “Müstahberât-ı Sıhhiye” (13 Temmuz 1911), 4.
• Renin, “Müstahberât-ı Sıhhiye” (30 Haziran 1911), 4.
• Renin, “Müstahberât-ı Sıhhiye” (4 Temmuz 1911), 5.
• Senin, “İzmir’de Kolera” (25 Mayıs 1911), 6.
• Senin, “Kolera Müdafaa Heyetleri” (14 Haziran 1911), 3.
• Senin, “Kütahya’daki Hastalık” (14 Haziran 1911), 3.
• Senin, “Muayene-i Tıbbiye” (31 Mayıs 1911), 4.
• Senin, “Teblîgât” (14 Haziran 1911), 3.
• Servet-i Fünun, “İstanbul Postası” (10 Ocak 1911), 430.
• Sırat-ı Müstakim, “Anadolu’da Salgın Hastalıklar” (20 Temmuz 1911), 13.
• Tanin, “Acaba Neler Yapılıyor” (3 Mayıs 1911), 2.
• Tanin, “Bugünün Meselesi Kolera!” (30 Temmuz 1911), 6.
• Tanin, “Dereden Tepeden” (14 Mayıs 1911), 2.
• Tanin, “Hariciye Telgraflar” (4 Mayıs 1911), 1.
• Tanin, “İzmir’de Kolera” (26 Şubat 1911), 1.
• Tanin, “Kolera” (29 Ocak 1911), 1-2.
• Tanin, “Meclis-i Â’yânda 92. İctima’ 1. Celse” (3 Şubat 1911), 3.
• Tanin, “Meclis-i Mebûsanda” (26 Şubat 1911), 2.
• Tanin, “Rusya’da Kolera” (28 Nisan 1911), 5.
• Tanin, “Tanzîfâta Riâyet” (4 Mayıs 1911), 3.
• Tasvir-i Efkâr, “Sivas Mebusu Dağavaryan Efendi’ye” (4 Nisan 1911), 2.
• Tasvir-i Efkâr, “Şehrimizde Koleranın Püskürtülmesi” (22 Ocak 1911), 3.
• Tasvir-i Efkâr, “Vilâyât” (9 Şubat 1911), 3.
• Tasvir-i Efkâr, “Yemen Ahvali” (9 Şubat 1911), 1.
• 3. Resmî-Süreli Yayınlar
• Düstur, İkinci Tertib, Cilt: 1. İstanbul: Dersaadet Matba-i Osmaniye, 1911.
• Meclis-i Mebûsan 1. Devre 3. Sene-i İçtimaiye 45, 46. İçtima. İstanbul: 22-23 Şubat 1911.
• Meclis-i Mebûsan Riyaseti Baş Kitabeti. Meclis-i Mebûsanın 1326-1327 İctimaındaki Hülasâ-i Mesâisini ve Teşkilatını Mübeyyin Defterdir, Devre-i İctimaiye: 1, Sene-i İctimaiye: 3. İstanbul: Matba-i Âmire, 1911.
• Meclis-i Mebûsan Zabıt Cerîdesi. Ankara:14 Ekim 1911.
• Meclis-i Mebûsan Zabıt Cerîdesi. Ankara: 6 Mart 1911.
• 4. Kaynak Eserler
• Ahmed Rasim, Osmanlı Tarihi. İstanbul: Esteban Matbaası, 1891
• Ahmed Rasim. Resimli ve Haritalı Osmanlı Tarihi 3. İstanbul: Şems Matbaası, 1911.
• Ahmet Rifat, Musavver Salname-i Servet-i Fünun. (İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası, 1911)
• Ali Rıfkı. Kolera ve Koleraya Karşı Tedbirler. İstanbul: Uhuvvet Matbaası, 1910.
• Liboviç, Kolera İlletinin Vesait-i Tahaffuziye ve Şifaiyesi. İstanbul: Matba-i Ebuzziya, 1891.
• Mustafa Münif Paşa. Malumat-ı Muhtasara-i Kolera. İstanbul: Mihran Matbaası, 1882.
• Süleyman Numan Paşa. Kolera, Tıp Fakültesi Seririyat-ı Tıbbiye Derslerinden. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1910.
• 5. Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler
• Acer, Zabit. “Kütahya’da Kolera Salgını, Etkileri ve Alınan Önlemler (1893)”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 83, (2025): 34-59,
• Asker, Ahmet. “Alman Konsolosluk Raporlarına Göre 1911-1914 Yıllar Arasında Osmanlı Liman Kentlerinde Kolera”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 22, no. 1 (2021), 101-119. https://doi.org/10.26650/oba.781442
• Ayar, Mesut. “Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını: İstanbul Örneği (1892-1895)”. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2005.
• Berci, İbrahim. “İzmir’de Kolera Salgınları (1910-1912)”, Tarih ve Günce 9, (2021): 363-398,
• Edhem Necdet. Kolera Tabibi. İstanbul: Ahmed Hüsnü ve Şürekası Matbaası, 1910.
• Hamdi b. Aziz Paşa. Kolera. İstanbul: Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Matbaası, 1894.
• Menekşe, Metin. “Eskişehir’de Kolera Salgını: Etkileri ve Alınan Önlemler (1893)”, Tarih ve Gelecek Dergisi 6, no. 1 (2020), 52-87.
• Odabaşı, İ. Arda. “Selanik 1910-1911: Kolera Salgınları, Kahraman Bir Doktor, Yahudi İşçilerin İsyanı ve Serseri Gazeteciler”, Toplumsal Tarih 296, (2018), 56-63.
• Örikagasizade Hasan Sırrı, Muhtasar Osmanlı Coğrafyası İbtidaiye Kısmı, İstanbul: Karebet Matbaası, 1893. Şanal, Raziye. “Hakikat Gazetesine Göre Eskişehir’de Kolera (1911-1912)”, Akademik Sosyal Bilimler Dergisi 8, (2021): 127-146.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehri, İstanbul: Devlet Matbaası, 1932.
• Varlık, Mustafa Çetin. “Germiyanoğulları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 14, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 1996, 33-35.
• Varlık, Mustafa Çetin. “Kütahya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2002, 580-584.
• Yıldırım, Nuran. “Tersan-i Âmire Fabrikaları’nda Tebhir Makinası/Etüv Üretimi ve Kullanımı”, Dünü ve Bugünü ile Haliç Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Kadir Has Üniversitesi Yayınları, 2004, 421-429.